«Θα ήθελα τώρα να μιλήσω για τον ρόλο που παίζει η προσωπικότητα, ο άνθρωπος ως άτομο που καθοδηγεί τις μάζες οι οποίες γράφουν την ιστορία. Δεν παρουσιάζουμε εδώ κάποια συνταγή. Πρόκειται μόνο για την εμπειρία μας».
Επιμέλεια Οικοδόμος
Σχεδόν μισό αιώνα από την άνανδρη δολοφονία του ο Τσε παραμένει το σύμβολο των καταπιεσμένων όπου γης, των εκμεταλλευόμενων, των ασυμβίβαστων, των επαναστατών, των ανθρώπων που ονειρεύονται ένα καλύτερο μέλλον και παλεύουν για τη σοσιαλιστική-κομμουνιστική κοινωνία.
Ο Τσε παραμένει στη σκέψη και την καρδιά εκατομμυρίων ανθρώπων του πλανήτη ως ο άνθρωπος της δράσης, ο τέλεια καταρτισμένος στρατιωτικός, ο ανυπόταχτος αντάρτης. Πολλοί ήταν αυτοί που δοκίμασαν να εκμεταλλευτούν την επαναστατική του διαδρομή και το ηρωικό του τέλος, για να τον παρουσιάσουν ως ιδεαλιστή, έναν ρομαντικό «Δον Κιχώτη» που δεν είχε επαφή με την πραγματικότητα. Απέτυχαν. Ο Τσε φυσικά κατανοούσε και ερμήνευε την πραγματικότητα, πριν σχεδιάσει τα βήματά του και αυτό είχε καταγραφεί ιστορικά προτού ακόμα γίνει πλατιά γνωστή μια άλλη πλευρά της προσωπικότητάς του.
Οι ηγέτες της επανάστασης έχουν παιδιά τα οποία στο πρώτο στάδιο της ομιλίας τους δεν μαθαίνουν να λένε «μπαμπά». Έχουν γυναίκες που συμμετέχουν και αυτές στη θυσία της ζωής τους για να οδηγήσουν την επανάσταση στο πεπρωμένο της. Ο κύκλος των φίλων τους περιορίζεται αυστηρά στον κύκλο των συντρόφων της επανάστασης. Δεν υπάρχει ζωή έξω από αυτήν. Κάτω από αυτές τις συνθήκες πρέπει να έχει κανείς μεγάλη ανθρωπιά μέσα του, μεγάλη αντίληψη της δικαιοσύνης και της αλήθειας ώστε να μην πέσει στον ακραίο δογματισμό και στον ψυχρό σχολαστικισμό, σε απομόνωση από τις μάζες. Πρέπει να πασχίζουμε κάθε ημέρα ώστε αυτή η αγάπη για τη ζωντανή ανθρωπότητα να μεταφράζεται σε συγκεκριμένα γεγονότα, σε πράξεις που να αποτελούν υπόδειγμα, να αποτελούν μοχλό κινητοποίησης.
Γνωρίζουμε ότι έχουμε μπροστά μας θυσίες και ότι πρέπει να πληρώσουμε ένα τίμημα για το ηρωικό γεγονός ότι είμαστε, ως έθνος, πρωτοπόροι. Εμείς οι ηγέτες γνωρίζουμε ότι πρέπει να πληρώσουμε ακριβά για το δικαίωμα να δηλώνουμε ότι είμαστε επικεφαλής ενός λαού, ο οποίος βρίσκεται επικεφαλής της αμερικανικής ηπείρου. Όλοι μαζί και ο καθένας από εμάς χωριστά πληρώνει με συνέπεια το δικό του μερίδιο θυσίας, έχοντας συνείδηση ότι θα έχει ως ανταμοιβή την ικανοποίηση της εκπλήρωσης του καθήκοντος, με συνείδηση ότι προχωρά μαζί με όλους τους υπολοίπους προς τον νέο άνθρωπο που ήδη αχνοφαίνεται στον ορίζοντα.
Η ελευθερία μας και η μάχη που δίνεται γι’ αυτήν καθημερινά έχουν το χρώμα του αίματος και είναι βουτηγμένες στη θυσία.
Ο Τσε παραμένει στη σκέψη και την καρδιά εκατομμυρίων ανθρώπων του πλανήτη ως ο άνθρωπος της δράσης, ο τέλεια καταρτισμένος στρατιωτικός, ο ανυπόταχτος αντάρτης. Πολλοί ήταν αυτοί που δοκίμασαν να εκμεταλλευτούν την επαναστατική του διαδρομή και το ηρωικό του τέλος, για να τον παρουσιάσουν ως ιδεαλιστή, έναν ρομαντικό «Δον Κιχώτη» που δεν είχε επαφή με την πραγματικότητα. Απέτυχαν. Ο Τσε φυσικά κατανοούσε και ερμήνευε την πραγματικότητα, πριν σχεδιάσει τα βήματά του και αυτό είχε καταγραφεί ιστορικά προτού ακόμα γίνει πλατιά γνωστή μια άλλη πλευρά της προσωπικότητάς του.
Η έκδοση τα τελευταία χρόνια βιβλίων με τις σκέψεις του, μάς έκανε να γνωρίσουμε μια λιγότερο γνωστή πλευρά του μεγάλου επαναστάτη, αυτή του στοχαστή. Ο Τσε μετά τη νίκη της επανάστασης, είχε την ευκαιρία να ερευνήσει πολύ σημαντικές πλευρές της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην Κούβα. Ήταν ρεαλιστής, και ταυτόχρονα είχε βαθιά πίστη στον άνθρωπο.
Πίστευε βαθιά και υποστήριζε ότι η οικοδόμηση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού δεν είναι μόνο ένα ζήτημα παραγωγής και διανομής του πλούτου, αλλά επίσης ζήτημα εκπαίδευσης και συνείδησης. Έλεγε ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να διαφθείρεται, ούτε να αποξενώνεται και έδινε μεγάλη βαρύτητα στη δημιουργία του νέου ανθρώπου μέσα από τη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού, ως μια από τις προϋποθέσεις για τη μετάβαση στο επόμενο στάδιο, της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Ο Τσε με τη στάση ζωής του έκανε πράξη τις απόψεις του, δίνοντας το παράδειγμα για το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ένας λαϊκός ηγέτης. Στο κείμενο που ακολουθεί (γράφτηκε την εποχή που ο Τσε ήταν υπουργός Βιομηχανίας) καταγράφονται κάποιες από αυτές τις απόψεις.
«Θα ήθελα τώρα να μιλήσω για τον ρόλο που παίζει η προσωπικότητα, ο άνθρωπος ως άτομο που καθοδηγεί τις μάζες οι οποίες γράφουν την ιστορία. Δεν παρουσιάζουμε εδώ κάποια συνταγή. Πρόκειται μόνο για την εμπειρία μας.
Τα πρώτα χρόνια ο Φιντέλ έδωσε την ώθηση και καθοδήγησε την επανάσταση. Αυτός έδινε πάντα τον τόνο. Αλλά υπάρχει μια μεγάλη ομάδα επαναστατών που εξελίσσεται προς την ίδια κατεύθυνση με τον πρώτο ηγέτη. Και υπάρχει μια μεγάλη μάζα ανθρώπων που ακολουθεί τους ηγέτες της επειδή πιστεύει σε αυτούς. Τους πιστεύει, γιατί αυτοί ξέρουν πώς να ερμηνεύσουν και να εκφράσουν τους πόθους της.
Εδώ δεν πρόκειται για το πόσα κιλά κρέας έχει κανείς να φάει, ούτε το πόσες φορές τον χρόνο μπορείς να πας στην παραλία, ούτε το πόσα ωραία πράγματα από το εξωτερικό θα μπορούσες να αγοράσεις με τους σημερινούς μισθούς. Πρόκειται ακριβώς για το αν πραγματικά το άτομο νιώθει πιο ολοκληρωμένο, με μεγαλύτερο εσωτερικό πλούτο και πολύ περισσότερη υπευθυνότητα.
Το άτομο στη χώρα μας γνωρίζει ότι η ένδοξη εποχή στην οποία του έλαχε να ζήσει είναι μια εποχή θυσίας· γνωρίζει τη θυσία. Οι πρώτοι τη γνώρισαν στη Σιέρα Μαέστρα και όπου αλλού πολέμησαν· μετέπειτα, τη γνώρισε όλη η Κούβα. Η Κούβα είναι η πρωτοπορία της αμερικανικής ηπείρου και πρέπει να κάνει θυσίες επειδή βρίσκεται στην εμπροσθοφυλακή, επειδή δείχνει στις μάζες της Λατινικής Αμερικής τον δρόμο προς την πλήρη ελευθερία.
Στο εσωτερικό της χώρας, η ηγεσία πρέπει να επιτελέσει τον πρωτοποριακό της ρόλο. Και πρέπει να ειπωθεί με κάθε ειλικρίνεια ότι σε μια πραγματική επανάσταση στην οποία δίνει κανείς τα πάντα και δεν περιμένει καμία υλική ανταμοιβή, το καθήκον του πρωτοπόρου επαναστάτη είναι ταυτόχρονα υπέροχο και γεμάτο αγωνία.
Επιτρέψτε μου να πω, με κίνδυνο να φανώ γελοίος, ότι ο πραγματικός επαναστάτης καθοδηγείται από βαθιά αισθήματα αγάπης. Είναι αδύνατο να φανταστούμε έναν αληθινό επαναστάτη δίχως αυτό το χαρακτηριστικό. Ίσως αυτό να αποτελεί ένα από τα μεγάλα δράματα του ηγέτη: πρέπει να συνδυάζει το φλογερό πνεύμα με τον ψυχρό νου και να παίρνει επώδυνες αποφάσεις χωρίς να δειλιάζει. Οι πρωτοπόροι επαναστάτες μας πρέπει να αναδείξουν την αγάπη για τους λαούς, την αγάπη για τους πιο ιερούς σκοπούς, σε ένα μοναδικό και αδιαχώριστο ιδανικό. Δεν είναι δυνατό να κατέβουν, με μικρές δόσεις καθημερινής τρυφερότητας, στο επίπεδο όπου οι απλοί άνθρωποι κάνουν πράξη την αγάπη τους.
Οι ηγέτες της επανάστασης έχουν παιδιά τα οποία στο πρώτο στάδιο της ομιλίας τους δεν μαθαίνουν να λένε «μπαμπά». Έχουν γυναίκες που συμμετέχουν και αυτές στη θυσία της ζωής τους για να οδηγήσουν την επανάσταση στο πεπρωμένο της. Ο κύκλος των φίλων τους περιορίζεται αυστηρά στον κύκλο των συντρόφων της επανάστασης. Δεν υπάρχει ζωή έξω από αυτήν. Κάτω από αυτές τις συνθήκες πρέπει να έχει κανείς μεγάλη ανθρωπιά μέσα του, μεγάλη αντίληψη της δικαιοσύνης και της αλήθειας ώστε να μην πέσει στον ακραίο δογματισμό και στον ψυχρό σχολαστικισμό, σε απομόνωση από τις μάζες. Πρέπει να πασχίζουμε κάθε ημέρα ώστε αυτή η αγάπη για τη ζωντανή ανθρωπότητα να μεταφράζεται σε συγκεκριμένα γεγονότα, σε πράξεις που να αποτελούν υπόδειγμα, να αποτελούν μοχλό κινητοποίησης.
Ο επαναστάτης, η ιδεολογική κινητήρια δύναμη της επανάστασης μέσα στο κόμμα του, αναλώνεται σε αυτή την αδιάκοπη δραστηριότητα που σταματά μόνο με τον θάνατο, εκτός και αν επιτευχθεί η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν ο επαναστατικός του ζήλος περιοριστεί όταν επιτευχθούν τα πιο άμεσα καθήκοντα σε τοπικό επίπεδο και ξεχάσει τον προλεταριακό διεθνισμό, η επανάσταση που καθοδηγεί θα σταματήσει να εμπνέει, θα χάσει τη δύναμη της να παροτρύνει και θα βυθιστεί σε μια βολική αποχαύνωση την οποία ο ιμπεριαλισμός, ο άσπονδος εχθρός μας, θα χρησιμοποιήσει για να κερδίσει έδαφος. Ο προλεταριακός διεθνισμός αποτελεί καθήκον, αλλά είναι επίσης μια επαναστατική αναγκαιότητα. Έτσι διαπαιδαγωγούμε τον λαό μας. Υπάρχουν φυσικά κίνδυνοι στις σημερινές συνθήκες. Όχι μόνο ο δογματισμός, όχι μόνο ο κίνδυνος να παγώσουν οι δεσμοί μας με τις μάζες στη μέση της μεγάλης μας διαδρομής. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος των αδυναμιών στις οποίες μπορεί να υποπέσουμε. Αν κάποιος πιστεύει ότι, για να αφιερώσει όλη του τη ζωή στην επανάσταση, δεν πρέπει να τον απασχολούν έγνοιες, όπως αν το παιδί του έχει ανάγκη κάποιο συγκεκριμένο προϊόν, αν τα παπούτσια των παιδιών του έχουν λιώσει, αν η οικογένεια του στερείται κάτι αναγκαίο, τότε με αυτή τη λογική γίνεται ευάλωτος στο μικρόβιο της μελλοντικής του διαφθοράς. Στην περίπτωσή μας, έχουμε υποστηρίξει ότι τα παιδιά μας θα πρέπει να έχουν ή να στερούνται ό,τι έχουν ή στερούνται τα παιδιά του απλού ανθρώπου, και ότι οι οικογένειές μας θα πρέπει να το κατανοήσουν και να αγωνιστούν γι’ αυτό. Η επανάσταση γίνεται από τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος πρέπει μέρα με τη μέρα να σφυρηλατεί το επαναστατικό του πνεύμα. Έτσι λοιπόν προχωράμε.
Επικεφαλής της ατέλειωτης φάλαγγας ―δεν ντρεπόμαστε, ούτε φοβόμαστε να το πούμε― είναι ο Φιντέλ. Ύστερα έρχονται τα καλύτερα στελέχη του κόμματος, και αμέσως πίσω τους, τόσο κοντά που νιώθουμε την τεράστια δύναμή του, έρχεται ο λαός στο σύνολό του, ένα συμπαγές συγκρότημα προσωπικοτήτων οι οποίες κινούνται προς έναν κοινό στόχο, άτομα που έχουν συνειδητοποιήσει αυτό που πρέπει να γίνει, άνθρωποι που αγωνίζονται να ξεφύγουν από το βασίλειο της αναγκαιότητας και να προσεγγίσουν το βασίλειο της ελευθερίας.
Αυτό το τεράστιο πλήθος οργανώνεται· η οργάνωσή του είναι αποτέλεσμα της συνείδησης που αποκτά για την αναγκαιότητα της οργάνωσης. Δεν είναι πλέον μια διασκορπισμένη δύναμη, που πετάγεται στον αέρα σε χιλιάδες κομμάτια τιναγμένα σαν θραύσματα χειροβομβίδας, προσπαθώντας με οποιοδήποτε μέσο να εξασφαλίσει μια θέση, κάτι που προσφέρει λίγη προστασία από ένα αβέβαιο μέλλον, σε μια απεγνωσμένη πάλη μεταξύ ίσων.
Αυτό το τεράστιο πλήθος οργανώνεται· η οργάνωσή του είναι αποτέλεσμα της συνείδησης που αποκτά για την αναγκαιότητα της οργάνωσης. Δεν είναι πλέον μια διασκορπισμένη δύναμη, που πετάγεται στον αέρα σε χιλιάδες κομμάτια τιναγμένα σαν θραύσματα χειροβομβίδας, προσπαθώντας με οποιοδήποτε μέσο να εξασφαλίσει μια θέση, κάτι που προσφέρει λίγη προστασία από ένα αβέβαιο μέλλον, σε μια απεγνωσμένη πάλη μεταξύ ίσων.
Γνωρίζουμε ότι έχουμε μπροστά μας θυσίες και ότι πρέπει να πληρώσουμε ένα τίμημα για το ηρωικό γεγονός ότι είμαστε, ως έθνος, πρωτοπόροι. Εμείς οι ηγέτες γνωρίζουμε ότι πρέπει να πληρώσουμε ακριβά για το δικαίωμα να δηλώνουμε ότι είμαστε επικεφαλής ενός λαού, ο οποίος βρίσκεται επικεφαλής της αμερικανικής ηπείρου. Όλοι μαζί και ο καθένας από εμάς χωριστά πληρώνει με συνέπεια το δικό του μερίδιο θυσίας, έχοντας συνείδηση ότι θα έχει ως ανταμοιβή την ικανοποίηση της εκπλήρωσης του καθήκοντος, με συνείδηση ότι προχωρά μαζί με όλους τους υπολοίπους προς τον νέο άνθρωπο που ήδη αχνοφαίνεται στον ορίζοντα.
Επιτρέψτε μου να βγάλω μερικά συμπεράσματα: Εμείς οι σοσιαλιστές είμαστε πιο ελεύθεροι, επειδή είμαστε πιο ολοκληρωμένοι· είμαστε πιο ολοκληρωμένοι, επειδή είμαστε πιο ελεύθεροι.
Ο σκελετός της πλήρους ελευθερίας μας έχει ήδη διαμορφωθεί. Λείπουν η σάρκα και η επικάλυψη· θα τα δημιουργήσουμε.
Η ελευθερία μας και η μάχη που δίνεται γι’ αυτήν καθημερινά έχουν το χρώμα του αίματος και είναι βουτηγμένες στη θυσία.
Η θυσία μας είναι συνειδητή· είναι το αντίτιμο που μας αναλογεί να πληρώνουμε για την ελευθερία την οποία οικοδομούμε.
Ο δρόμος είναι μακρύς και κατά ένα μεγάλο μέρος άγνωστος. Γνωρίζουμε τα όριά μας. Θα δημιουργήσουμε τον άνθρωπο του εικοστού πρώτου αιώνα ― εμείς, οι ίδιοι.
Θα σφυρηλατηθούμε μέσα από την καθημερινή δράση, δημιουργώντας ένα νέο άνθρωπο με μια νέα τεχνική.
Το άτομο παίζει ρόλο στην κινητοποίηση και την καθοδήγηση, στον βαθμό που ενσαρκώνει τις μεγαλύτερες αρετές και τις φιλοδοξίες του λαού και δεν ξεκόβει από την πορεία.
Ανοίγει τον δρόμο η πρωτοπόρα ομάδα, οι καλύτεροι μεταξύ των καλών, το κόμμα.
Ο βασικός πηλός του έργου μας είναι οι νέοι. Εναποθέτουμε την ελπίδα μας σε αυτούς και τους προετοιμάζουμε να πάρουν το λάβαρο από τα χέρια μας».
Πρόκειται για απόσπασμα από άρθρο με τη μορφή επιστολής που έγραψε ο Τσε προς τον Κάρλος Κιχάνο, αρχισυντάκτη του Marcha, ενός εβδομαδιαίου περιοδικού που εκδιδόταν στο Μοντεβίδεο της Ουρουγουάης. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο τεύχος του Marcha της 12ης Μάρτη του 1965. Ο Τσε έγραψε αυτό το κείμενο στη διάρκεια μιας τρίμηνης περιοδείας, κατά την οποία μίλησε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και μετέπειτα επισκέφθηκε μια σειρά από χώρες της Αφρικής. Στα ελληνικά εκδόθηκε το 2011. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, Ο σοσιαλισμός και ο άνθρωπος στην Κούβα», από τις εκδόσεις Διεθνές Βήμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου