H Αρρώστια

Το σημαντικότερο έργο του Ντόιτσερ είναι η μνημειώδης τρίτομη βιογραφία του Λέοντος Τρότσκι.

Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος

Ο Ισαάκ Ντόιτσερ είναι από τους σπουδαιότερους, για ορισμένους ο σπουδαιότερος  ιστορικός της Σοβιετικής Ένωσης, της μεγάλης περιπέτειας του σοβιετικού κομμουνισμού που σφράγισε τον 20ό αιώνα και θα συνεχίσει για πολύ ακόμα να αποτελεί αντικείμενο μελέτης, πολεμικών και συγκρούσεων αφού έθεσε, χωρίς βέβαια και να λύσει, όλα σχεδόν τα μεγάλα προβλήματα του Ανθρώπου.
Το σημαντικότερο έργο του Ντόιτσερ είναι η μνημειώδης τρίτομη βιογραφία του Λέοντος Τρότσκι (The Prophet: The Life of Leon Trotsky), πολύ ανώτερη πιστεύω, από τη βιογραφία του για τον Στάλιν, αρκετά συζητήσιμη σε πολλά σημεία της παρόλο που και αυτή είναι ένα πολύ σημαντικό έργο και ασφαλώς περιέχει μια πληθώρα από πολύ σημαντικά στοιχεία και ιδέες (έχει εκδοθεί στα ελληνικά). Το ενδιαφέρον της δεν περιορίζεται στο πρόσωπο του ίδιου του Τρότσκι ή στον «τροτσκισμό», αφού ο συγγραφέας υποχρεώνεται, από την ίδια τη φύση του θέματός του, αλλά και τον κεντρικό ρόλο του βιογραφούμενου προσώπου στη Ρωσική Επανάσταση και στα πρώτα χρόνια του επαναστατικού καθεστώτος, να μας παρουσιάσει όλο το ρωσικό σοσιαλιστικό κίνημα και, εν συνεχεία, την εξέλιξη μέχρις ένα σημείο του σοβιετικού πειράματος και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, που, όλα, διαμόρφωσαν κατά τρόπο αποφασιστικό τον Εικοστό Αιώνα.
Οι περισσότεροι σήμερα έχουν μια γνώμη για τον Τρότσκι (όπως και για όλα τα θέματα), χωρίς βέβαια να έχουν μπει στον κόπο να διαβάσουν έστω μια σελίδα ενός από τους πιο ξεχωριστούς συγγραφείς, όπως και ρήτορες, μαζί με τον Ζαν Ζορές, στην ιστορία του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος. Ο Αντρέ Μαλρό έχει φτάσει να συγκρίνει την (δυστυχώς όχι καλά μεταφρασμένη στα ελληνικά) Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης του Τρότσκι με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο του Θουκυδίδη από άποψη και βάθους και ύφους.  

Ανεξαρτήτως πάντως της όποιας γνώμης μπορεί να έχει ή να μην έχει κανείς για τον ίδιο τον Τρότσκι, η ανάγνωση της βιογραφίας του από τον Ντόιτσερ συνιστά μια ανεκτίμητη πηγή γνώσης για τον «σοβιετικό αιώνα». Παρόλο που ο τελευταίος τόμος της εκδόθηκε το 1963, πριν από εξήντα χρόνια δηλαδή, θεωρείται και σήμερα ένα πολύ σημαντικό φιλολογικό και ιστοριογραφικό έργο, η κορυφαία βιογραφία του Τρότσκι και μια από τις κορυφαίες βιογραφίες γενικώς. Παρά το ότι μεσολάβησε το άνοιγμα, όσο άνοιξαν, των σοβιετικών αρχείων, δεν υπάρχει και σήμερα βιβλίο πιο σημαντικό για τον Νο2 της Ρωσικής Επανάστασης και τον ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού. Πάρα πολλά, σημαντικά και απαραίτητα στοιχεία βέβαια μπορεί να βρει κανείς στη βιογραφία του Τρότσκι από τον Γάλλο ιστορικό Ζαν Ζακ Μαρί, που έχει κάνει πολύ μεγάλη δουλειά στα σοβιετικά αρχεία. Τόσο η βιογραφία του Τρότσκι όσο και τα άλλα βιβλία του Μαρί (στα ελληνικά κυκλοφορεί μια βιογραφία του Στάλιν, όχι τόσο σημαντική όσο αυτή του Τρότσκι) είναι πολύτιμα γιατί περιέχουν πολύ σημαντικά στοιχεία για να θέσει κανείς τα μεγάλα ερωτήματα για το όλο σοβιετικό και κομμουνιστικό πείραμα, χωρίς να περιέχουν αναγκαστικά και τις απαντήσεις. Δεν διαθέτουν πάντως, παρά την σπουδαία συνεισφορά τους στην ιστοριογραφία, την έμπνευση και τη βαθειά διαίσθηση του Ντόιτσερ, καρπό της «μπολσεβίκικης» διασταύρωσης μιας τεράστιας πνευματικής παράδοσης και της ενεργού συμμετοχής σε τεράστια κοινωνικά γεγονότα, αλλά και ενός ιδιαίτερου λογοτεχνικού ταλέντου.

Η βιογραφία του Τρότσκι από τον Ντόιτσερ, αν και δημοσιευμένη στις περισσότερες μεγάλες γλώσσες, δεν έχει εκδοθεί στα ελληνικά, γεγονός που συνιστά ένα πολύ μεγάλο κενό στην ελληνική βιβλιογραφία για την όλη ιστορία του 20ού αιώνα. Προ τριετίας οι εκδόσεις Κουκίδα εξέδωσαν τον δεύτερο από τους τρεις τόμους του έργου (Ισαάκ Ντόιτσερ «Ο άοπλος προφήτης. Τρότσκι 1921-1929», μετάφραση: Νίκος Ταμβακλής, 2021), επικαλούμενες, για τη μάλλον παράδοξη αυτή εκδοτική επιλογή, την παρατήρηση του ίδιου του συγγραφέα ότι οι τόμοι μπορούν να διαβαστούν ανεξάρτητα. Μπορεί να μπορούν, αλλά δεν είναι και πολύ λογικό να κατακερματίζεται έτσι το έργο. Και απορεί κανείς πως είναι δυνατό, σε μια χώρα που διαθέτει ή διέθετε σε κάποια στιγμή πολλές τροτσκιστικές οργανώσεις από τις οποίες πέρασαν χιλιάδες μέλη, να μην εκδόθηκε ολόκληρο το βιβλίο αυτό έξη δεκαετίες μετά την πρώτη του έκδοση στα αγγλικά!
Τις προάλλες βρέθηκα σε ένα «τροτσκιστικό» στέκι αναζητώντας ένα βιβλίο του Τρότσκι (Χρησιμοποιώ τον όρο τροτσκιστικό με συμβατικό τρόπο για να συνεννοηθούμε. Το θέμα του ποια σχέση έχουν οι τροτσκιστές, οι λενινιστές, οι μαρξιστές με τον Τρότσκι, τον Λένιν και τον Μαρξ, ή ποια σχέση έχει η αριστερά με την αριστερά, δεν θα μας απασχολήσει εδώ). Ρώτησα τους υπευθύνους γιατί δεν μαζεύονται όλες οι υπάρχουσες τροτσκιστικές οργανώσεις να συνεργαστούν ώστε να μπορέσει να εκδοθεί το βιβλίο του Ντόιτσερ.
«Δεν γίνεται», μου απάντησε μια γυναίκα, «διαφωνούν σε πάρα πολλά».
«Σύμφωνοι, διαφωνούν σε πάρα πολλά αλλά εδώ συμφωνούν. Γιατί δεν μπορούν να συνεργασθούν;», ανταπάντησα.
«Διαφωνούν σε τόσο πολλά που δεν θέλουν να συνεργασθούν ακόμα και σε αυτά που συμφωνούν», μου είπε.
«Δηλαδή τους ενδιαφέρει περισσότερο να τσακώνονται με τους συγγενείς τους παρά να διαδίδουν τις ιδέες τους! Μα αυτό είναι αρρώστια».  
Της έξυσα την πληγή, άγγιξα τον όγκο της μαζεμένης με τα χρόνια πίκρας: «Ναι», μου απάντησε, βάζοντας μέσα και τον εαυτό της, «είμαστε άρρωστοι».
Λυπάται κανείς ασφαλώς βλέποντας τόσους και τόσους γνήσιους αγωνιστές της αριστεράς, που θυσίασαν πολλά πράγματα και εργάσθηκαν ανιδιοτελώς σε όλη τους τη ζωή, χωρίς να περιμένουν άλλη από ηθική ανταμοιβή, ενίοτε και με μικρότερο ή μεγαλύτερο κόστος, για τις ιδέες που πίστευαν, χάρη στους οποίους υπάρχουν ακόμα κόμματα, οργανώσεις, εφημερίδες της αριστεράς, να συνειδητοποιούν κάποια στιγμή σε ποια κατάντια τους έφτασε η νοοτροπία διαφόρων μικρών και μικρόψυχων «ηγετίσκων» της πυρκαγιάς, που ενδιαφέρονται κυρίως να περιχαρακώσουν τη δική τους επιρροή και τα όποια ψυχολογικά ή υλικά οφέλη αντλούν από αυτή.
Κι αυτό δεν αφορά ασφαλώς μόνο τους τροτσκιστές. Αφορά όλες ανεξαιρέτως τις τάσεις της αριστεράς (O Πάμπλο για τους μικρούς ηγέτες) και συνιστά μια από τις σοβαρότερες αιτίες και των μεγάλων τραγωδιών του παρελθόντος και της βαθύτατης κρίσης της και των αποτυχιών της σήμερα, στην Ελλάδα και διεθνώς.

Θα μου μείνει αξέχαστη η φράση του Βασίλη Νεφελούδη, μιας από τις ευγενέστερες μορφές του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Όταν τον ρώτησε μια δημοσιογράφος αν γνώρισε μεγάλες προσωπικότητες, τόσες δεκαετίες στο κίνημα, της απάντησε:
«Ναι… Στη βάση».

ΦΩΤ: Ο Τρότσκι του Ντιέγκο Ριβέρα
----------------------------------------------------------------

Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος, διαχειριστής της σελίδας konstantakopoulos.gr και συνιδρυτής της Delphi Initiative. Εργάσθηκε στο παρελθόν σε ερευνητικά ιδρύματα της Γαλλίας και της Ελλάδας ως φυσικός, στο πρωθυπουργικό γραφείο του Ανδρέα Παπανδρέου ως ειδικός συνεργάτης για θέματα ελέγχου των εξοπλισμών και στη Μόσχα ως διευθυντής του γραφείου του Αθηναϊκού Πρακτορείου επί δεκαετία και ως ανταποκριτής για πολλά μέσα. Συνεργάστηκε με τον Μιχάλη Ράπτη (Pablo) στην έκδοση της διεθνούς επιθεώρησης για την Αυτοδιαχείριση “Utopie Critique”. Έχει γράψει τα βιβλία: “Η Κύπρος στο στόχαστρο – Γιατί θέλουν μια Κύπρο χωρίς Έλληνες” (Ινφογνώμων 2017), “Η Κύπρος σε Παγίδα” (Λιβάνης, 2008), “Η Αρπαγή της Κύπρου” (Λιβάνης, 2004) και “Φάκελος Ελλάς – Τα αρχεία των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών” (Λιβάνης, 1993).

kosmodromio.gr