Το σύμπαν του Θανάση Παπακωνσταντίνου

Γιώργος Μυζάλης

 

Με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου έχω κάνει στο παρελθόν μια από τις ωραιότερες συνεντεύξεις μου. Και γι' αυτό ευθύνεται εκείνος. Ο ξεχωριστός αυτός άνθρωπος, ο δημιουργός που άνοιξε καινούργιους δρόμους στο ελληνικό τραγούδι από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του στα καλλιτεχνικά δρώμενα της χώρας, ο σημαντικότερος, μακράν, τραγουδοποιός των τελευταίων είκοσι χρόνων, δεν θα μπορούσε παρά να είναι συγκροτημένος, ευφυής, χιουμορίστας, ταλαντούχος, καταρτισμένος και αυθόρμητος. Η συναυλία του στο θέατρο Βράχων την Τετάρτη 18 Ιουνίου, στάθηκε αφορμή για μια ακόμα συνέντευξη, που συγκαταλέγω -ελπίζω μετά την ανάγνωσή της και με τη σύμφωνη γνώμη σας- στις καλύτερές μου. Προσωπικά, κρατώ σαν «παράσημο» αυτό το «ρε Γιώργο» που θα διαβάσετε παρακάτω.

 

Καλοκαιρινή περιοδεία με καινούργιο δίσκο προ των πυλών. Σε ποιο στάδιο βρίσκεται ο δίσκος; Θα έχει και άλλους ερμηνευτές εκτός από σένα; Πότε αναμένεται να κυκλοφορήσει; Θα ακούσουμε καινούργια τραγούδια στο Θέατρο Βράχων;

Τελειώνω τη μείξη και μέσα στο καλοκαίρι θα κυκλοφορήσει. Παλιοί και νέοι συνεργάτες έχουν ερμηνεύσει κάποια κομμάτια, αλλά έμειναν και μερικά σε μένα για να ασελγήσω πάνω τους. Είναι αλήθεια ότι ζορίζομαι πολύ που δεν έχω την κατάλληλη φωνή να ερμηνεύσω τα τραγούδια με τον ιδανικό τρόπο που ηχεί μέσα μου. Γιατί μες στο μυαλό μου υπάρχει το απόλυτο του τραγουδιού, το ψιθυρίζουν όλα τα κύτταρά μου, εκτός από κείνα που θα ‘πρεπε, των φωνητικών χορδών. Έχω λοιπόν ένα μέτρο σύγκρισης, που δεν έχουν οι ακροατές, και γι αυτό δεν είμαι ποτέ ευχαριστημένος από το ηχογραφημένο αποτέλεσμα. Όπως έχω πει κι άλλες φορές, τα τραγούδια μου παλεύουν με τις ανεπάρκειές μου για να υπάρξουν. Τότε γιατί ρε φίλε δεν τα δίνεις όλα σε άλλους να τα ερμηνεύσουν; Δυστυχώς δεν μπορώ να τους περιγράψω, να τους μεταδώσω την ιδανική ερμηνεία γιατί είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον εσωτερικό μου κόσμο. Κι ο καθένας κουβαλάει τον δικό του κόσμο. Στις ζωντανές εμφανίσεις είναι κάπως καλύτερα τα πράγματα. Πλαισιωμένος από τη ζέση του ακροατηρίου, δεν με ξενερώνει η κρυάδα του μικροφώνου. Τα κομμάτια αποδίδονται καλύτερα, γι' αυτό και όσοι τα ακούν ζωντανά πριν την ηχογράφησή τους, και πάρουν μετά το δίσκο, συνήθως απογοητεύονται. Μου έχει συμβεί με τον «Διάφανο» αυτό, αρκετά τραγούδια του οποίου έλεγα για καιρό πριν τα ηχογραφήσω. Είπα να μην το ξανακάνω, αλλά τελικά, έχω βάλει τέσσερα νέα κομμάτια στο καλοκαιρινό πρόγραμμα, έτσι σαν πεσκέσι για τους φίλους, γνωστούς και άγνωστους, που θα βρεθούν στις εμφανίσεις μας. Ένα από αυτά είναι το στιχουργικό καμάρι μου, διασκευή-περίληψη της εξαιρετικής «Ηλιόπετρας» του Οκτάβιο Πας, σε μετάφραση του Κώστα Κουτσουρέλη.

 

Προτιμάς τα χειμερινά μαγαζιά ή τις καλοκαιρινές συναυλίες και για ποιο λόγο;

Κάθε κατάσταση έχει τα δικά της κουσούρια και πλεονεκτήματα. Προτιμώ λίγο παραπάνω τις καλοκαιρινές εμφανίσεις για λόγους υγείας. Δεν έχω καπνίσει ποτέ στη ζωή μου και με ζορίζει πολύ το ντουμάνι των κλειστών χώρων.

 

Με τις συνεχόμενες εμφανίσεις, πρόβες και λοιπές υποχρεώσεις, μένει χρόνος για το καθαρά δημιουργικό κομμάτι;

Ε όχι και συνεχόμενες εμφανίσεις ρε Γιώργο. Έχω να εμφανιστώ από το προηγούμενο καλοκαίρι. Τους τελευταίους δύο χειμώνες βρισκόμουνα σε νάρκη. Προφανώς δεν έγινε αισθητή η απουσία μου.

 

Πότε γράφεις συνήθως;

Γράφω όποτε δεν με «γράφει» η έμπνευση. 

 

Η δισκογραφία, όπως την ξέραμε, έχει καταρρεύσει. Ποια βλέπεις να είναι η επόμενη μέρα; Πώς θα διαδίδεται η μουσική στο μέλλον; Τι είναι αυτό που σας κάνει να κυκλοφορείτε έναν καινούργιο δίσκο, στην εποχή μας;

Η μουσική στο μέλλον θα διαδίδεται με τη σκέψη. Δεν κάνω και πολύ πλάκα. Η τεχνολογία εξελίσσεται με γεωμετρική πρόοδο, έτσι ώστε, είναι αδύνατον  να προβλέψει κανείς τι μας περιμένει. Εγώ κυκλοφορώ ακόμα δίσκους γιατί ανήκω στη συνομοταξία των Discopathious Vrodosaurus, που τείνει προς εξαφάνιση. Το χούι κόβεται τελευταίο.

 

Η τραγουδοποιία στη χώρα μας, για κάποιο(υς) λόγο(υς), εκπροσωπείται περισσότερο από άνδρες δημιουργούς. Λίγες είναι οι γυναίκες δημιουργοί. Αντίθετα, οι τραγουδίστριες είναι όσες και οι τραγουδιστές. Εσύ, σαν δημιουργός, έχεις κάποια εξήγηση για αυτό το γεγονός;

Νομίζω συμβαίνει επειδή οι Ελληνίδες είναι λιγότερο εγωιστικά όντα και συχνά εγκλωβίζονται ή επιλέγουν συνειδητά να θυσιάσουν τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και ανάγκες για τους ανθρώπους που αγαπάνε. Οι δημιουργοί είναι μοναχόλυκοι στη στέπα του εγωισμού. Μάλλον δεν μπορούν να κάνουν κι αλλιώς. Για να δημιουργήσεις χρειάζεσαι χώρο και χρόνο, κάτι που δεν είναι απαραίτητο αν τραγουδάς μόνο.

 

Πρόσφατα, σε μια συνέντευξή του ο Διονύσης Σαββόπουλος, απαντώντας στην ερώτηση γιατί δεν έχει γράψει εδώ και χρόνια καινούργια τραγούδια, είπε ότι μπορεί και να μην έχει κάτι άλλο να πει ή κάτι άλλο να γράψει. Ότι ίσως να ήταν ως εδώ η δημιουργική του πορεία. Με αφορμή αυτή την άποψη, θα ήθελα να σε ρωτήσω αν -κατά τη γνώμη σου- καταλαγιάζει ο δημιουργικός οίστρος με το πέρασμα των χρόνων.

Θαρραλέα και τίμια απάντηση του Διονύση. Δεν ξέρω αν τον παρηγορεί αυτό που θα πω, αλλά πιστεύω ότι όσο πιο σημαντικό και συμπυκνωμένο έργο έχεις παράξει, τόσο πιο νωρίς έρχεται η αδυναμία να το υπερβείς. Γιατί αυτό είναι που θέλει κάθε φορά ένας πραγματικός δημιουργός. Είμαι σίγουρος ότι ο Διονύσης θα μπορούσε να γράψει δεκάδες τραγούδια σαν αυτά που κυκλοφορούν στην πιάτσα, αλλά η αυτογνωσία δεν του το επιτρέπει. Στο τραγούδι «Σιμούν», περιγράφω μια δικιά μου αντίστοιχη αίσθηση, γιατί και εγώ πολλές φορές νιώθω ότι έχω στερέψει, όχι τόσο μουσικά, όσο στιχουργικά. Η μουσική, ως πιο πλούσια, πιο αφαιρετική και πιο μυστηριακή γλώσσα δεν εξαντλεί τόσο εύκολα την αφήγησή της όσο ο λόγος. Περιγράφω, λοιπόν, στο «Σιμούν» τον δημιουργό σαν έναν μικρό Προμηθέα, που η τέχνη του τον έχει δέσει στα βράχια και έρχονται, συχνά-πυκνά, και τον κατατρώνε δύο όρνια. Το ένα το λεν Απόλαυση και το άλλο Αδυναμία. Εντέλει, ναι, καταλαγιάζει ο δημιουργικός οίστρος με το πέρασμα των χρόνων και ή πρέπει να έχεις την αυτογνωσία να το αντιληφθείς ο ίδιος ή να σου το σφυρίξουν εκείνοι που σε νοιάζονται. Διαφορετικά μπορεί να γίνεις ρεζίλι, ατιμάζοντας το προηγούμενο έργο σου. 

 

Παλαιότερα, οι δημιουργοί σχηματίζανε ντουέτα και κάνανε έναν ολοκληρωμένο δίσκο με έναν ερμηνευτή ή και περισσότερους. Πλέον, αυτό έχει αντιστραφεί. Ο ερμηνευτής του δίσκου είναι ένας και οι δημιουργοί περισσότεροι. Πού οφείλεται αυτό;

Νομίζω αυτό το μοντέλο του τραγουδιστή-ήλιου και των δορυφόρων-δημιουργών, το στήριξαν και το προώθησαν οι δισκογραφικές εταιρίες. Κι αυτό γιατί ένας δημιουργός είναι πιο αυτάρκης, πιο ανυπότακτο και ατίθασο πνεύμα ώστε να υπακούει στα κελεύσματα των εταιριών. Μπορούσαν πιο εύκολα να χειριστούν τους τραγουδιστές και τις τραγουδίστριες και να τους κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.

 

Στην εποχή της κρίσης, θα περίμενε κανείς να ανθίζει το πολιτικό τραγούδι. Εντοπίζεις αυτή την τάση ή μήπως «επαναπαυόμαστε» στη δημιουργία του παρελθόντος; Είναι το πολιτικό τραγούδι «μονοπώλιο» της Αριστεράς; Αν ναι, για ποιο λόγο;

Δεν χρειάζεται να είναι επίκαιρο και περιγραφικό της πολιτικής κατάστασης ένα τραγούδι για να είναι πολιτικό. Οποιοδήποτε τραγούδι, που «αναγκάζει» τον άνθρωπο να στοχαστεί, είναι βαθιά πολιτικό γιατί τον σπρώχνει προς την αυτογνωσία. Οι εξουσίες θέλουν υπηκόους βλάκες. Έτσι, ένα ερωτικό τραγούδι μπορεί να είναι πολιτικό τραγούδι γιατί κι ο έρωτας μπορεί να είναι πολιτική πράξη. Το αναφέρει υπέροχα ο Οκτάβιο Πας στην «Ηλιόπετρα»:
«Αλλάζει ο κόσμος όταν φιλιούνται δυό,
μεταμορφώνεται, όλα αγιάζουν.
Ο σκλάβος βγάζει στους ώμους του φτερά.
Παύεις να είσαι ένας ακόμα ίσκιος»

 

Ποιος ο ρόλος της τέχνης, και του τραγουδιού ειδικότερα, σε εποχές κρίσης;

Ο ρόλος της είναι ίδιος πάντα, ανεξαρτήτως συνθηκών: Βαθιά ανθρωπιστικός, στηρίζει τον άνθρωπο στον εξευτελισμό που υφίσταται, τόσο από τις εξωτερικές εξουσιαστικές δομές, όσο και από τα εσωτερικά αδυσώπητα ερωτήματα.

 

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωεκλογών, όλοι έχουμε ακροδεξιούς στον κοινωνικό μας περίγυρο. Εσύ γνωρίζεις ανθρώπους που ψήφισαν Χ.Α. και, αν ναι, ποια η συμπεριφορά σου απέναντί τους;

Δεν έχω πολύ κοντά μου τέτοιους. Είναι άτομα με αίσθημα κατωτερότητας, που κρύβονται πίσω από το μίσος και τη βία. Η μισαλλοδοξία και η μισανθρωπιά τους -μιλάω για όσους είναι συνειδητοί φασίστες- μου φέρνει αναγούλα. Η βλακεία των υπόλοιπων, που ψήφισαν το ναζιστικό κόμμα από αντίδραση, με κάνει απαισιόδοξο για τη συνέχεια. Δεν θα τους κάνω παρέα, αλλά ούτε και θέλω να τους σκοτώσω. Σκοτώνοντας κάποιον του αφαιρείς και τη δυνατότητα να αλλάξει. Έχω γνωστό μου που ήταν σκίνχεντ, μα μεγαλώνοντας και αντιλαμβανόμενος την ουσία της ύπαρξης, ήρθε κοντά στον αναρχισμό.

 

Ο Ράινε Μαρία Ρίλκε (Γράμματα σε ένα νέο ποιητή) έλεγε ότι το χειρότερο πράγμα που συνέβη ποτέ στην τέχνη είναι η κριτική. Συμμερίζεσαι αυτή την άποψη; Πώς δέχεσαι εσύ την κριτική (θετική-αρνητική); Σου έχει τύχει να λάβεις θετικές κριτικές για κάτι που δεν θεωρούσες ότι το άξιζε και το αντίθετο;

Έχω βρεθεί και από τις δύο πλευρές του δράματος. Και ως κρινόμενος -θετικά ή αρνητικά, με αγαθή πρόθεση ή με εμπάθεια-, αλλά και ως κριτής, όχι από δικιά μου πρωτοβουλία, αλλά από τη λαχτάρα συνανθρώπων να ακούσουν έναν πιθανό καλό λόγο για το έργο τους από κάποιον που εκτιμάνε τη γνώμη του. Σαν κρινόμενος, θετικές κριτικές -ειδικά στο ξεκίνημα- μου έχουν  δώσει κουράγιο για τη συνέχεια και ουσιαστικές αρνητικές με έχουν διορθώσει. Εμπαθείς, αναφερόμενες περισσότερο στον χαρακτήρα μου -χωρίς κατά κανόνα να με γνωρίζουν- και λιγότερο σε αυτά που κάνω, με έχουν πικράνει. Αλλά, στο τέλος της ημέρας, την παρτίδα την κερδίζει η ματαιότητα. Ο ρόλος του κριτή είναι πολύ πιο δύσκολος. Ποτέ δεν ξέρεις πότε μπορεί να ανθίσει ο άλλος. Μπορεί αυτό που σου δόθηκε να κριτικάρεις να είναι ανώριμο, αλλά ο ίδιος άνθρωπος μετά από κάποια χρόνια να βγάλει σπουδαία πράγματα. Πρέπει να είσαι ειλικρινής και τρυφερός συνάμα. Προσεκτικός και  διορατικός. Πιστεύω πως ο Ρίλκε είχε δίκιο, με την έννοια ότι η κριτική, ακόμα και ενός ανθρώπου μόνο να έχει κόψει τα φτερά της δημιουργίας, ενώ τα άξιζε, δεν δικαιούται να υπάρχει.

www.protagon.gr