Της Κατερίνας Μάτσα*
Η πολιτική διάσταση της πρόληψης
Παίρνοντας στα χέρια μου το συλλογικό έργο του Σωματείου των Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων «Κοινότητα, πρόληψη των εξαρτήσεων, Κέντρα Πρόληψης» [http://www.ideostato.gr/2016/11/e-book.html], περίμενα μια καλή δουλειά γνωρίζοντας το μεράκι που εδώ και χρόνια διακρίνει αυτή τη συλλογικότητα αγωνιζομένων ανθρώπων.
Διαβάζοντάς το, οι προσδοκίες μου ξεπεράστηκαν. Το βιβλίο όχι μόνο τεκμηριώνει την προσφορά των εργαζομένων στην κοινότητα βάσει διεθνούς βιβλιογραφίας, αλλά διαπερνιέται από μια αναστοχαστική διάθεση τόσο αναγκαία στις μέρες μας, και, πράγμα δυσεύρετο στους συνδικαλιστικούς χώρους, στηρίζεται σε προτάσεις με επίκεντρο τον άνθρωπο και την κοινωνία, αντί της διαδεδομένης συντεχνιακής κουλτούρας και στείρας κριτικής απέναντι σε κακώς κείμενα.
Η δική μου συνεισφορά στο αφιέρωμα «Ανάμεσα σε Κρότους και Σιωπές», αποτέλεσμα συνεργασίας της συλλογικότητας με το Νόστιμον Ήμαρ, έχει το χαρακτήρα ανάπτυξης ορισμένων από τους προβληματισμούς που τίθενται στο όμορφο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου τους, με τίτλο «Το Όραμα της Πρόληψης».
Η νεοφιλελεύθερη κατασκευή της πρόληψης
Οποιαδήποτε παρέμβαση στην κοινότητα στο πλαίσιο της πρόληψης αλλά και της φροντίδας (care) γενικά, για να είναι ουσιαστική, πρέπει να θεμελιώνεται στην κριτική του νεοφιλελευθερισμού και της θατσερικής αντίληψης, που αποθεώνει τον homo economicus, ανάγοντας την ανθρώπινη ύπαρξη σε «ανθρώπινο κεφάλαιο», που πρέπει ο καθένας να το διαχειριστεί προς όφελός του ως «επιχειρηματίας του εαυτού του», χωρίς να έχει απαιτήσεις από το κράτος και την κοινωνική πρόνοια. Πρέπει να έρχεται σε διαρκή σύγκρουση με τις κοινωνικές νόρμες και τις κοινωνικές προκαταλήψεις, αποβλέποντας κατά κύριο λόγο στην διαμόρφωση των αναγκαίων όρων για την ευαισθητοποίηση και την ενεργητική συμμετοχή του πληθυσμού στον οποίο απευθύνεται, μέσα από τη διαδικασία της αλληλεπίδρασης με τους λειτουργούς της πρόληψης.
Η νεοφιλελεύθερη κατασκευή της πρόληψης δίνει έμφαση στην ατομική ευθύνη, ενάντια σε κάθε συλλογικό σχέδιο, που επανεισάγει τις έννοιες της κοινωνικής αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας, της συλλογικής δράσης.
Η πρόληψη μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι «εργαλειοποιημένη», γίνεται, δηλαδή, ένα εργαλείο στην υπηρεσία του καπιταλιστικού συστήματος και της λογικής της «μείωσης της βλάβης», που προκαλούν τα ναρκωτικά στην κοινωνία, σπαταλώντας στις πιάτσες το ανθρώπινο κεφάλαιο.
Στη βάση αυτής της λογικής η χρήση του εργαλείου της πρόληψης δεν αποτελεί άμεση προτεραιότητα στην πολιτική ατζέντα, αφού οι κυρίαρχες πολιτικές της σφιχτής λιτότητας επιβάλλουν διαρκείς περικοπές στις δαπάνες του συρρικνωμένου μέχρις εξαφάνισης κοινωνικού κράτους.
Η κυρίαρχη αντίληψη επικαλείται την «ατομική ευθύνη» και την «προσωπική επιλογή» της χρήσης ουσιών, επικεντρώνοντας στην ανάγκη της ενημέρωσης σε όλα τα επίπεδα.
Εκείνο, όμως που δεν παίρνει υπόψη της είναι ότι αυτή η προσωπική επιλογή δεν είναι ποτέ ελεύθερη. Το άτομο -κατά τεκμήριο ευάλωτο- ωθείται στο να την κάνει, κάτω από την πίεση της κρίσης που βιώνει, συνήθως στην αρχή της εφηβείας του, σε ψυχολογικό αλλά και οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό επίπεδο. Και αυτή η κρίση δημιουργεί αδιέξοδα και ωθεί σε συμπεριφορές που επιδιώκουν τη φυγή από την πηγή των κοινωνικών αντιφάσεων. Γι’ αυτό, η «ενημέρωση» και η καλλιέργεια δεξιοτήτων χρειάζονται αλλά, όπως τονίζουν και οι εργαζόμενοι των Κέντρων Πρόληψης, από μόνα τους δεν αρκούν.
Η πρόληψη ως απελευθερωτικό πρόταγμα και έμπνευση
Αυτό που απαιτείται πάνω απ’ όλα είναι μια στρατηγική πρόληψης και ένα συλλογικό σχέδιο δράσης, που διαμορφώνει, με φαντασία και έμπνευση, όρους διαλόγου, συναισθηματικών ανταλλαγών και συλλογικής δράσης. Γιατί η πρόληψη πρέπει κατά κύριο λόγο να αποβλέπει στην κινητοποίηση πλατειών κοινωνικών ομάδων μέσα από τη συνεργασία με συλλογικότητες, επιτροπές πρωτοβουλίας, ομάδες αυτοοργάνωσης, συλλόγους αθλητικούς, πολιτιστικούς, οικολογικούς και άλλους, με στόχο την παρέμβαση στα προβλήματα που δημιουργεί η κρίση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Στη βάση μιας τέτοιας συνεργασίας μπορούν να αναπτυχθούν δεσμοί αλληλεγγύης και συλλογικότητας, που θα δώσουν νόημα και στις επί μέρους δράσεις, που αφορούν την πρόληψη. Σ’ ό, τι αφορά τις ευάλωτες ομάδες (έφηβοι, μαθητές που διέκοψαν το σχολείο, μετανάστες, μακροχρόνιοι άνεργοι, νέοι υποβαθμισμένων περιοχών κ.α.), το συνολικό σχέδιο της πρόληψης πρέπει να απευθύνεται σ’ αυτούς με όρους ισοτιμίας ξεκαθαρίζοντας, ότι σ’ αυτές ανήκουν και οι ίδιοι οι λειτουργοί της πρόληψης. Η ατομική ευαλωτότητα αντανακλά την κοινωνική ευαλωτότητα. Επομένως, η από κοινού οργάνωση μαζί με τους ανθρώπους, στους οποίους η πρόληψη απευθύνεται, συλλογικών δράσεων δημιουργεί ρήγματα στο κλίμα του φόβου, της ανασφάλειας, της ντροπής και επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση ιδεών, συναισθηματικών και άλλων αναγκών, διεκδίκηση καταπατημένων δικαιωμάτων.
Η συνειδητοποίηση του εαυτού και των πραγματικών αναγκών του γίνεται μέσα από τη σχέση αλληλεπίδρασης με τον Άλλον, είναι επομένως κοινωνικό και όχι ατομικό ζήτημα.
Η προσωπική χειραφέτηση και η αυτονομία, στα πλαίσια της αυτοπραγμάτωσης, αποκτούν νόημα μόνο στον βαθμό που εντάσσονται οργανικά στον συνολικό αγώνα για την κοινωνική χειραφέτηση, την απελευθέρωση της κοινωνίας από τα ταξικά δεσμά. Άλλωστε η πρόληψη δεν μπορεί να είναι παρά η απάντηση στην πρόκληση να πάρει ολόκληρη η κοινωνία στα δικά της χέρια τη διαλεκτική ελευθερίας και εξάρτησης, υπερβαίνοντας την ίδια την εξάρτηση σαν τρόπο ζωής.
Απ’ αυτή την άποψη, η πρόληψη ως απελευθερωτικό πρόταγμα, και ως έμπνευση, πρέπει να είναι πρώτα απ’ όλα για τους λειτουργούς της μια φιλοσοφία και ένας τρόπος ζωής σε σύγκρουση όχι απλά με την πολιτική του νεοφιλελευθερισμού αλλά με το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα και τους θεσμούς του. Μόνον έτσι, μπορεί να ανοίξει ένας δρόμος για να ζωντανέψει το όνειρο και η ελπίδα στους ανθρώπους που βιώνουν τα δεινά της κρίσης. Άλλωστε, όπως έλεγε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, η ελπίδα δόθηκε για τους απελπισμένους….
* Η Κατερίνα Μάτσα είναι πρώην διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ-Δαφνί), ψυχίατρος και συγγραφέας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου