H αναίρεση της ελευθερίας

Του Κώστα Χρυσόγονου

Καθηγητή Νομικής Σχολής ΑΠΘ,

 

Την περασμένη Δευτέρα συμπληρώθηκαν 47 χρόνια από το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Η θλιβερή εκείνη επέτειος φαίνεται σήμερα μακρινή υπόθεση, αφού μετά τη μεταπολίτευση του 1974 ο συνυπεύθυνος για την εκτροπή βασιλιάς και η δυναστεία του έγιναν παρελθόν, όπως και οι επεμβάσεις του στρατού στην πολιτική. Ωστόσο η απόσταση που χωρίζει τον σημερινό δημόσιο βίο στην Ελλάδα από εκείνον της προδικτατορικής περιόδου ίσως να είναι μικρότερη από όση διακρίνεται με την πρώτη ματιά.

Ούτε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου ούτε και κανένα άλλο πραξικόπημα στην ιστορία δεν προέκυψε ως κεραυνός εν αιθρία. Προηγείται πάντα μια προλείανση του εδάφους από πολιτική και ιδεολογική άποψη και η ισοπέδωση των αναστολών και επιφυλάξεων, οι οποίες υπάρχουν υπό ομαλές συνθήκες στους κατασταλτικούς μηχανισμούς του αστικού κράτους και τους αποτρέπουν από την κατάληψη της εξουσίας με τη βία ή την απειλή βίας. Εξάλλου οι εκτροπές από τον κοινοβουλευτισμό δεν αποτελούν μονοπώλιο των στρατιωτικών, αφού συχνά προέρχονται από κυβερνήσεις περιβεβλημένες με ψήφο εμπιστοσύνης της βουλής (όπως η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936), ενώ ενίοτε δεν παίρνουν τη μορφή μιας απροσχημάτιστης κατάλυσης του Συντάγματος, αλλά μιας συγκαλυμμένης καταστρατήγησής του.
Προοίμιο και προϋπόθεση κάθε εκτροπής αποτελεί η διάδοση σε επαρκή κλίμακα, στα πλαίσια της κυρίαρχης ιδεολογίας, της αντίληψης ότι υπέρτατη αξία δεν είναι ο σεβασμός στη συνταγματική νομιμότητα, αλλά η αποτροπή κάποιων (ως επί το πλείστον φανταστικών) κινδύνων που απειλούν τον κοινωνικό σχηματισμό. Το ρωμαϊκό αξίωμα salus populi suprema lex είναι η μόνιμη επωδός όλων των πραξικοπηματιών, αρχαίων και νεότερων(«υπέρτατος νόμος η σωτηρία της πατρίδος» κατά την παράφραση του αλήστου μνήμης Κόλλια στο «διάγγελμα» της 22.4.1967).

Κοινό στοιχείο μεταξύ της εποχής του μετεμφυλιακού «παρασυντάγματος» των εκτοπίσεων, πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων και λοιπών «εκτάκτων μέτρων», το 1952 – 1967, και της εποχής των μνημονίων μετά το 2010, είναι η συστηματική και συνεχής παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων ατόμων και συλλογικοτήτων. Τότε βέβαια στοχοποιούνταν από τις κυβερνήσεις και τις κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες κυρίως τα ατομικά δικαιώματα, κατ’ επίκληση του κομμουνιστικού κινδύνου, ενώ τώρα στοχοποιούνται πρώτιστα τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα των εργαζομένων (και ανέργων, συνταξιούχων κλπ.), με επίκληση του κινδύνου της «άτακτης» χρεοκοπίας. Όμως, όπως δίδαξε ο Αριστόβουλος Μάνεσης, «η ελευθερία είναι ενιαία και αδιαίρετη, άσχετα αν εμφανίζεται ειδικότερα σαν ελευθερία-αυτονομία ή σαν ελευθερία-συμμετοχή στον πολιτικό και κοινωνικό βίο» (Ατομικές ελευθερίες, 1982, σ. 25). Αντίστοιχα και η αναίρεση της ελευθερίας κινδυνεύει, με αφετηρία τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, να καταστεί συνολική.

Οι επερχόμενες ευρωεκλογές δίνουν στον ελληνικό λαό την ευκαιρία να αποδοκιμάσει με τον πιο έντονο τρόπο την πολιτική της ευπειθούς συμμόρφωσης στις επιταγές της τριαρχίας («τρόικα») που ακολουθεί η μνημονιακή συγκυβέρνηση και οδηγεί την οικονομία σε κατάρρευση και την κοινωνία σε έκρηξη. Η αποδοκιμασία αυτή, καθώς και η διεκδίκηση μιας εντελώς διαφορετικής πολιτικής, η οποία θα στοχεύει στην αποτροπή της επαπειλούμενης ανθρωπιστικής κρίσης και όχι στα κέρδη του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, πρέπει να εκφρασθεί μέσα από την υπερψήφιση της κύριας αντιμνημονιακής δύναμης, δηλ. του ΣΥΡΙΖΑ. Στη ριζοσπαστική αριστερά ανήκει σήμερα η κύρια ιστορική ευθύνη για την προάσπιση της δημοκρατίας και του κοινωνικού κράτους απέναντι στο εγχείρημα της επιβολής μιας μετανεωτερικής δικτατορίας των κεφαλαιαγορών.

crashonline.gr