Ασπαρτάμη: Πότε είναι μια ουσία καρκινογόνα;

Πάντα υπάρχουν λόγοι για πανικό, αλλά συνήθως όχι αυτοί που φανταζόμαστε.

Δημήτρης Λένης

Όπως προφανώς ήδη γνωρίζει η πάντα ενήμερη για ζητήματα υγείας αναγνώστρια του «Κοσμοδρομίου», ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (και συγκεκριμένα η IARC, Διεθνής Υπηρεσία για την Έρευνα του Καρκίνου που υπάγεται σε αυτόν) πρόκειται να κατατάξει την ασπαρτάμη στην κατηγορία 2Β, «possibly carcinogenic», ήτοι μεθερμηνευόμενον, «δυνατόν να είναι καρκινογόνος». Η ασπαρτάμη είναι η γλυκαντική ουσία που έχουν τα περισσότερα αναψυκτικά διαίτης, χωρίς ζάχαρη κλπ. Είναι αυτό λόγος για πανικό; Φυσικά. Όχι μόνο αυτό, πάντα υπάρχουν λόγοι για πανικό, αλλά συνήθως όχι αυτοί που φανταζόμαστε. Σε αυτήν την περίπτωση, αν η ασπαρτάμη είναι όντως καρκινογόνα, είναι πολύ λίγο, δηλαδή υπάρχουν άλλοι πολύ πιο καρκινογόνοι παράγοντες στη ζωή μας – και πάντως τα ως τώρα τεκμήρια δείχνουν ότι δεν είναι.
Η κατηγορία 2Β της IARC δεν περιλαμβάνει καρκινογόνες ουσίες, αλλά ουσίες για τις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι ενδεχομένως έχουν τέτοιες ιδιότητες, αν και μάλλον όχι πολύ ισχυρές. Επίσης είναι ουσίες που έχει αποδειχτεί ότι είναι καρκινογόνες σε ζώα, αλλά δεν έχουν γίνει έρευνες σε ανθρώπους. Γενικά μιλώντας, η χημεία των ανθρώπων και των ποντικών έχει κάποιες διαφορές που σημαίνουν ότι συχνά οι καρκινογόνοι παράγοντες για τους μεν είναι αθώοι για τους δε.
Στη 2Β εκτός από άπειρες χημικές ενώσεις με ονόματα που είναι ο τρόμος του διορθωτή όπως 2-Amino-3,8-dimethylimidazo[4,5-f]quinoxaline, θα βρούμε ταξινομημένες επίσης την μελαμίνη των επίπλων, τη διεθανολαμίνη του λαδιού καρύδας (είναι η ουσία που κάνει τα σαμπουάν και τα αφρόλουτρα να αφρίζουν) και την αλόη που είναι αποδεδειγμένα καρκινογόνα για τα ποντίκια. (Οι διάφοροι χαιρέκακοι που εδώ και χρόνια λένε ότι η τρέλα με την αλόη δεν έχει απολύτως καμία θεμελίωση στην εμπειρία, αλλά βασίζεται στην ευπιστία, δεν μπορούν παρά να καγχάσουν.) Επίσης στη 2Β κατατάσσονται διάφορα χρώματα, καθώς και η τιτανία, το διοξείδιο του τιτανίου, μια λευκή ουσία που χρησιμοποιείται σε διάφορα τρόφιμα, αλλά κυρίως, λόγω της ιδιότητάς της να απορροφά την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία, σε ανθηλιακά και καλλυντικά προϊόντα — το φον ντε τεν είναι βασικά τιτανία με λίγο άρωμα και χρώμα. Εδώ επίσης θα βρούμε και τα κινητά και γενικώς ασύρματα τηλέφωνα. Προσέξτε ότι τίποτα από όλα αυτά δεν είναι απαγορευμένο: τίποτε από αυτά δεν μπορεί να θεωρηθεί καρκινογόνο, υπάρχουν μόνο υποψίες, ενδεχομένως ούτε καν καλά θεμελιωμένες.

Πάνω από τη 2Β είναι η κατηγορία 2Α, «πιθανώς καρκινογόνα» (probably carcinogenic). Ούτε αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει ασφαλώς καρκινογόνες ουσίες, αλλά εδώ οι ενδείξεις είναι κάπως πιο ισχυρές. Αν η ασπαρτάμη σας φοβίζει, τότε εδώ έχουμε περισσότερο φόβο, αφού βρίσκουμε το DDT, την ουρεθάνη (από όπου παράγεται η πολυουρεθάνη), το ζιζανιοκτόνο γλυφοσάτη και διάφορους παθογόνους μικροργανισμούς όπως το πλασμώδιο της ελονοσίας. Ενδιαφέρον είναι ότι σε αυτήν την κατηγορία, πάνω δηλαδή από την ασπαρτάμη, κατατάσσονται το κόκκινο κρέας, τα τηγανητά και τα πολύ καυτά ροφήματα (πάνω από 65 οC). Επίσης εδώ κατατάσσονται και μερικοί εργασιακοί κίνδυνοι: αν είναι προφανές ότι οι εργαζόμενοι σε διυλιστήρια διατρέχουν πιθανό κίνδυνο, δεν είναι ευρύτερα γνωστό ότι το ίδιο ισχύει και για κομμώτριες και κομμωτές, όπως και για εργαζόμενους σε νυχτερινή βάρδια. Το καλό μας το μνημόνιο πάντως, φρόντισε να βγάλει την κομμωτική από τον κατάλογο των ανθυγιεινών επαγγελμάτων. Μερικοί από μας θυμούμαστε το πώς ο Τζήμερος και διάφοροι αμόρφωτοι οπαδοί του είχαν χειροκροτήσει την κίνηση αυτή (Μα τα κομμωτήρια στα ανθυγιεινά; Θα τρελαθούμε τελείως στην τελευταία Σοβιετία;).
Και φυσικά στην κορυφή έχουμε την κατηγορία 1, των αποδεδειγμένα καρκινογόνων παραγόντων. Να μην πολυλογούμε, εδώ βρίσκονται η υπεριώδης ακτινοβολία (και του ήλιου και η τεχνητή), διάφοροι ιοί μεταξύ των οποίων αυτοί των κονδυλωμάτων και της ηπατίτιδας, οι αφλατοξίνες, το βενζόλιο, οι εξατμίσεις κινητήρων, ο αμίαντος, η φορμαλδεΰδη, διάφορα στοιχεία (κάδμιο, βηρύλιο, φώσφορος-32), η ραδιενέργεια και τα ραδιενεργά στοιχεία (θόριο, ράδιο, ραδόνιο κλπ.) και φυσικά ο καπνός του τσιγάρου και η καπνιά εν γένει.
Επίσης εδώ βρίσκουμε και μια σειρά άλλα, λιγότερο εκφοβιστικά πράγματα. Για παράδειγμα εδώ είναι τα βιομηχανικά επεξεργασμένα προϊόντα κρέατος, η μόλυνση του περιβάλλοντος, η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, τα τζάκια, η σκόνη του ξύλου, οι εκπομπές αερίων της ηλεκτροσυγκόλλησης και γενικά των μεθόδων συγκόλλησης μετάλλων και θερμοπλαστικών και τέλος τα κοψίδια στα κάρβουνα, βεβαίως βεβαίως. Αυτά τα τελευταία είναι διπλά προβληματικά, αφού και κάπνα εισπνέουμε από τα κάρβουνα (αυτός είναι ο κύριος καρκινογόνος παράγοντας), αλλά και κόκκινο κρέας τρώμε, το οποίο βρίσκεται ευτυχώς πιο χαμηλά, στην 2Α, όπως είπαμε: επομένως αν θέλετε ψητούρες, τουλάχιστον να αποφεύγετε το ρόλο του ψήστη και να κοιτάτε να κάθεστε από την μεριά που φυσάει και να μην αναπνέετε την τσίκνα, δηλαδή το πιο ωραίο κομμάτι του ψησίματος, όπως πίστευαν και οι αρχαίοι θεοί. Τα έχει αυτά η ζωή…

Για τις έρευνες και τα συμπεράσματά τους
Το πρόβλημα με τις έρευνες που έχουν να κάνουν με ζητήματα υγείας είναι γενικά η αδιαφάνειά τους και το γεγονός ότι σε μεγάλο βαθμό τις διεξάγει ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος. Τις έρευνες για τα φάρμακα τις διεξάγουν οι φαρμακοβιομηχανίες, τις έρευνες για τα τρόφιμα τις χρηματοδοτούν οι βιομηχανίες τροφίμων, ομοίως για τα καλλυντικά κλπ. Το τσιγάρο για χρόνια ήταν «απολύτως ασφαλές», όπως έδειχναν όλες ανεξαιρέτως οι έρευνες των καπνοβιομηχανιών. Αυτό σημαίνει ότι μερικές φορές είναι αδύνατο ακόμα και για τον ειδικό να καταλάβει αν τα αποτελέσματα είναι έγκυρα ή όχι. Η ασπαρτάμη, όπως σωστά παρατήρησε ο εκπρόσωπος της Διεθνούς Ένωσης Γλυκαντικών Ουσιών (ναι, υπάρχει), «είναι μια από τις πιο ενδελεχώς εξετασμένες ουσίες στην ιστορία και την έχουν εγκρίνει πάνω από 90 υπηρεσίες ασφάλειας τροφίμων στον κόσμο». Φυσικά το τελευταίο δεν είναι πολύ ισχυρό επιχείρημα, επειδή η έγκριση από τον οργανισμό τροφίμων των ΗΠΑ είναι γενικά επαρκής, ώστε να πάρει μια ουσία έγκριση από όλους τους υπόλοιπους.

Ο ΠΟΥ έχει στα χέρια του άπειρες έρευνες για τη σχέση της ασπαρτάμης με τον καρκίνο· μόνο μια μικροσκοπική μειοψηφία ανάμεσά τους ανιχνεύει έναν πιθανό (αλλά μικρό) κίνδυνο. Αν ήμασταν σίγουροι για τις έρευνες, δεν θα υπήρχε ζήτημα, αφού οι συντριπτικά περισσότερες τα βρίσκουν όλα καλά – αλλά δεν είμαστε σίγουροι. Επιπλέον υπάρχει επίσης και το ότι η πρόοδος των μεθόδων μέτρησης είναι και αυτή ένας παράγοντας που επιβάλει την περιοδική επαναξιολόγηση των ως τώρα αποτελεσμάτων, αλλά οπωσδήποτε ο κυριότερος παράγοντας παραμένει η μεγάλη αναξιοπιστία των ερευνών. Βέβαια τίθεται το ερώτημα γιατί ο ΠΟΥ θυμήθηκε τώρα τους κινδύνους της ασπαρτάμης; Η τελευταία κυκλοφορεί εδώ και σαράντα χρόνια.
Και έτσι φτάνουμε στο «ψητό» (αν μας επιτρέπεται η αναφορά σε αυτήν την απαγορευμένη απόλαυση), δηλαδή στην θεωρία συνωμοσίας της ημέρας. Η ασπαρτάμη ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του ’70 και μέχρι την δεκαετία του ’80 είχε πάρει άδεια χρήσης σε βιομηχανικά τρόφιμα και ποτά. Σύντομα μάλιστα την αγόρασε η πιο κακόφημη εταιρεία στην ιστορία του καπιταλισμού, η Monsanto, στην οποία είχε συμμετοχή η μισή κυβέρνηση της Αμερικής. Ο Ντόναλντ Ράμσφελντ, ο υπουργός Άμυνας του Μπους τζούνιορ, φαίνεται ότι είχε βγάλει μεγάλο τμήμα της τεράστιας περιουσίας του από την ασπαρτάμη. Ήταν η χαρούμενη εποχή που τα δολάρια έρρεαν στην έρευνα, η οποία με τη σειρά της τα έβρισκε όλα ωραία και καλά. Η πατέντα όμως για την ασπαρτάμη έληξε την δεκαετία του ’90. Αυτά ήταν κακά νέα για την Monsanto, αφού μπορούσε πλέον να την παράγει όποιος ήθελε και έτσι η τιμή έπεσε. Μάλιστα η Monsanto πούλησε το τμήμα παραγωγής ασπαρτάμης ως μη κερδοφόρο.
Σύντομα άλλες γλυκαντικές ουσίες χωρίς θερμίδες εφευρέθηκαν, όπως η σουκρόζη κ.ά. Αυτή εκτός από πιο ακριβή, έχει το ωραίο χαρακτηριστικό ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στο μαγείρεμα, αφού (αντίθετα με την ασπαρτάμη) δεν καταστρέφεται από τις υψηλές θερμοκρασίες. Βρισκόμαστε επομένως στο σημείο που υπάρχουν πλέον διάφορα προϊόντα που μπορούν να την αντικαταστήσουν, με καλύτερα χαρακτηριστικά, ενώ δεν υπάρχουν και ιδιαίτερα ισχυροί υπερασπιστές της φτηνής ασπαρτάμης. Η μάχη εντυπώσεων που δίνει η Γλυκαντική Διεθνής είναι για τα μάτια του κόσμου. Φυσικά, μερικά από τα μέλη της όντως προτιμούν την φτηνότερη ασπαρτάμη, αλλά θα βολευτούν και με τις εναλλακτικές, ενώ τα πιο ισχυρά και δυναμικά μέλη προτιμούν ακριβώς τις εναλλακτικές, επειδή επιτρέπουν τη δημιουργία νέων προϊόντων, την ίδια στιγμή που βρίσκονται ακόμα στην αρχή του κύκλου των μακροχρόνιων ερευνών, άρα δεν έχουν ακόμα γίνει γνωστά τυχόν επιβλαβή χαρακτηριστικά τους. Μέχρι να βρεθούν μειονεκτήματα και σε αυτές, έχουμε μπροστά μας αρκετά χρόνια κερδοφορίας.
Προφανώς η παραπάνω παράγραφος είναι απλώς εικασίες του γράφοντος, καμία απολύτως απόδειξη δεν υπάρχει για όλα αυτά. Εντούτοις υπάρχει ένα στοιχείο που αποτελεί ιστορικό γεγονός. Η επιστημονική πρόοδος δεν έχει φορά από το παρελθόν προς το μέλλον. Τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας, ειδικά σε τομείς εφαρμοσμένους (τρόφιμα, φάρμακα, τεχνολογίες αυτοκίνησης και επικοινωνίας κλπ) ούτε προέρχονται από την αέναη προμηθεϊκή φύση του ανθρώπου, ούτε αποτέλεσμα φαουστικής περιέργειας για τα αξεδιάλυτα μυστήρια του κόσμου είναι. Η έρευνα έχει ως κινητήρα της το κέρδος. Τα αποτελέσματα της επομένως οφείλουμε να μην τα δεχόμαστε ως έχουν, αλλά πάντα να τα υποβάλλουμε στη βάσανο της κριτικής (στο μέτρο φυσικά των περιορισμένων μας δυνάμεων) προσπαθώντας δηλαδή να ξεχωρίσουμε την πραγματικότητα από τον ντόρο και τη διαφήμιση.
Και να μην ανοίξουμε καν εδώ το ζήτημα της υπαγωγής του ΠΟΥ στις ανάγκες των φαρμακοβιομηχανιών…

Οι φτωχοί και η μοίρα τους
Είναι η ασπαρτάμη καρκινογόνα; Αυτό είναι το λάθος ερώτημα. Το σωστό ερώτημα είναι γιατί να χρειάζεται η ασπαρτάμη ή μια οποιαδήποτε γλυκαντική ουσία χαμηλών θερμίδων. Τις χρειαζόμαστε επειδή υπάρχει η καταστροφική για την υγεία βιομηχανική δίαιτα. Η ασπαρτάμη απαντάει σε αυτό το πρόβλημα, υποστηρίζοντας ότι είναι προσωπικά δική σου, του καταναλωτή, ευθύνη (και επιλογή) να έχεις ένα λεπτό, υγιές, νεανικό και επιθυμητό κορμί, αρκεί να μην καταναλώνεις αναψυκτικά με ζάχαρη, παρά με ασπαρτάμη. Μάλιστα, επειδή η διαφήμιση των αναψυκτικών ως προϊόντων διαίτης έβρισκε ανταπόκριση κυρίως στις γυναίκες, γρήγορα οι εταιρείες έβγαλαν και τα αντίστοιχα προϊόντα για άντρες, με ονόματα πιο «ενεργά», π.χ. max, zero κλπ. Το κουτάκι έχει διαφορετικά χρώματα, το περιεχόμενο όμως είναι ακριβώς το ίδιο. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους θριάμβους στην ιστορία του μάρκετινγκ.

Η σωστή ερώτηση έχει να κάνει με το ότι η παχυσαρκία είναι πρόβλημα των φτωχών. Ότι όσο πιο ακριβό το εστιατόριο, τόσο μικρότερες οι μερίδες, όπως και η κατανάλωση ζάχαρης και γενικά γλυκαντικών. Ότι όσο πιο φτηνό το φαγητό, τόσο μεγαλύτερη η ποσότητα και τόσο περισσότερη η περιεκτικότητά του σε ζάχαρη, λίπη και επεξεργασμένες πρωτεΐνες. Η υγιεινή διατροφή, όπως και τα βιολογικά προϊόντα, ή η πράσινη ανάπτυξη, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ο καθαρός αέρας κλπ., δεν είναι για τους φτωχούς του πλανήτη αυτού. Οι φτωχοί δεν είναι vegan, επειδή στον βιομηχανικό κόσμο, παραδόξως, το φτηνό φαγητό δεν είναι vegan . Οι φτωχοί μπορούν να συνεχίσουν να τρώνε φτηνά βιομηχανικά επεξεργασμένα λιπαρά προϊόντα κρέατος, αυτά που είναι στην κατηγορία 1 καρκινογόνων, μαζί με τις αφλατοξίνες και το ραδόνιο.
Είναι η ασπαρτάμη καρκινογόνα; Είτε είναι είτε όχι, οι φτωχοί θα συνεχίσουν να καταναλώνουν αυτό που έχει να τους προσφέρει το σύστημα, χωρίς δικαίωμα επιλογής. Υπάρχουν εξάλλου πολύ πιο καρκινογόνοι παράγοντες στη ζωή των φτωχών, στην ασπαρτάμη θα κολλήσουμε;
Το ερώτημα του τι είναι καλό για τους φτωχούς είναι ένα ερώτημα που τους πλούσιους τους ενδιαφέρει μόνο στο βαθμό που επηρεάζει την κερδοφορία τους· τους φτωχούς όμως δεν τους αφορά καν. Γιατί, στο κάτω κάτω, αν είναι τόσο ανεύθυνοι που δεν μπορούν να προσέχουν τη σιλουέτα τους με τον personal trainer να τους βγάζει πρόγραμμα και με μια σωστή διατροφή με φρέσκα υλικά και μικρές μερίδες που κοστίζουν όσο δύο μεροκάματα η μία, ε, τότε ας φάνε ασπαρτάμη. Δικό τους πρόβλημα.

kosmodromio.gr