Στην καρδιά της Αυτοκρατορίας

Γκαζμέντ Καπλάνι

Τις προάλλες παρουσίασα στην Αθήνα το πρώτο βιβλίο του Σπύρου Γόγολου, ενός νέου Γιαννιώτη συγγραφέα. «Στην καρδιά της Αυτοκρατορίας» είναι ο τίτλος του και προσπαθεί να αναπαραστήσει μια εποχή ρευστή σε όλη την Ευρώπη. Την εποχή που το παλιό τελειώνει και το καινούργιο αναδύεται. Το παλιό είναι η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το καινούργιο είναι η νεωτερικότητα, η βιομηχανική επανάσταση, η κυριαρχία των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Και ειδικά η κυριαρχία της ιδέας του έθνους: αυτό το κατεξοχήν παιδί της νεωτερικότητας και της Δύσης, αυτή η καινούργια θρησκεία που κατάφερε να αντικαταστήσει και να παραμερίσει στο διάβα της τις παλιές θρησκείες, αντιλήψεις, προσκολλήσεις, τοπικισμούς και ντοπιολαλιές.....

Η ιδέα του έθνους δεν ήρθε με τον ίδιο τρόπο στη Δύση της Δύσης και στην Ανατολή της Δύσης, δηλαδή σε εμάς στα Βαλκάνια. Στα δικά μας μέρη έφτασε σαν μια θαυματουργική μπουλντόζα εισαγωγής η οποία ανέτρεπε τα παλιά οθωμανικά αφεντικά, χάραζε σύνορα, γκρέμιζε πολυφωνίες, κατακερματισμούς, τοπικισμούς και έστρωνε το δρόμο προς τη σύγχρονη Ευρώπη και τη σύγχρονη εποχή. Σε αυτή την μπουλντόζα που έφερνε την υπέροχη και μοντέρνα θεϊκή ονομασία «έθνος», μια ανέβαινε η μισή κοινωνία για να τσακίσει την άλλη μισή, μια ανέβαινε μια γροθιά από εκλεκτές φάρες για να τσακίσουν όλη την κοινωνία συλλήβδην, μια ανέβαινε η άλλη μισή που είχε τσακιστεί για να πάρει εκδίκηση, τσακίζοντας αυτή τη φορά την άλλη, πρώην προνομιούχα μισή.

Φαίνεται πως «δανειστήκαμε» από τη Δύση τις πιο αυταρχικές πλευρές της ιδέας του έθνους και κληρονομήσαμε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία τις χειρότερες πλευρές της: τη διαφθορά, τα μπαξίσια, τις πελατειακές σχέσεις, τη θρησκοληψία. Ακολουθώντας τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου (τον δημοσιογράφο Αλκη Αναγνωστάκη) να περιπλανιέται στην Πόλη, στη Θεσσαλονίκη και στη Σμύρνη, καταλαβαίνεις πόσο κόστισε στους Ελληνες και στα Βαλκάνια εν γένει η απώλεια του κοσμοπολίτικου στοιχείου. Καταλαβαίνεις, επίσης, γιατί οι Βαλκάνιοι, που για τόσους αιώνες συνυπήρχαν μαζί, πάσχουν σήμερα από το σύνδρομο της αβάσταχτης ομοιότητας του Αλλου. Οι συγκρούσεις στα Βαλκάνια δεν γίνονται επειδή διαφέρουμε, αλλά επειδή μοιάζουμε σε ανυπόφορο βαθμό.

Ολα αυτά που περιγράφει το βιβλίο είναι πλέον παρελθόν. Σήμερα, που βρισκόμαστε ξανά σε μια ρευστή εποχή για την Ελλάδα και όλη την Ευρώπη, οι προκλήσεις είναι πολύ διαφορετικές. Και θα τις αντιμετωπίσουμε με επιτυχία εάν καταφέρουμε να «διαβάζουμε» με περισσότερη διάθεση αυτογνωσίας το οθωμανικό μας παρελθόν και το ευρωπαϊκό μας παρόν...

ΥΓ: Το βιβλίο του Σπύρου Γόγολου «Στην καρδιά της Αυτοκρατορίας - Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη (1905-1912)» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη.