Γιάνης Βαρουφάκης
Θυμάστε τις αμερικανικές ταινίες της δεκαετίας του ’50 και του ’60 όπου οι αρχηγοί δύο νεανικών «συμμοριών», συνήθως, στην κοίτη αποξηραμένου ποταμού κάτω από κάποια γέφυρα, παράβγαιναν μεταξύ τους με τα αυτοκίνητά τους για το ποιος θα αποδεικνυόταν γενναιότερος; Το επικίνδυνο παιχνίδι που έπαιζαν, το λεγόμενο «κοτόπουλο» (chicken game αγγλιστί), ήταν ιδιαίτερα απλό: οδηγούσαν τα αυτοκίνητά τους υπερβολικά γρήγορα, το ένα κατ’ ευθείαν προς το άλλο, στην ίδια ευθεία. Αν κανείς από τους δύο δεν έστριβε το τιμόνι για να αποφύγει την σύγκρουση, η μετωπική θα έστελνε και τους δύο στον τάφο. Το ζητούμενο ήταν να φανεί ποιος από τους δύο θα έστριβε πρώτος – αποφεύγοντας τη σύγκρουση αλλά εισπράττοντας τη ρετσινιά του «κοτόπουλου», του «δειλού».
Ένα τέτοιο ανόητο παιχνίδι παίζεται σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ της κυβέρνησης Ομπάμα και του κυριαρχούμενου από τους Ρεπουμπλικάνους Κογκρέσου. Το αμερικανικό ομοσπονδιακό κράτος δεν έχει κανένα πρόβλημα αποπληρωμής των χρεών του, καθώς οι αγοραστές αμερικανικών ομολόγων είναι κάτι παραπάνω από πρόθυμοι να δανείζουν το αμερικανικό κράτος με επιτόκια που κυμαίνονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Γενικότερα, αν η Ευρώπη είχε σήμερα τις μακροοικονομικές επιδόσεις των ΗΠΑ, Βερολίνο, Φραγκφούρτη, Βρυξέλλες και Παρίσι θα έκαναν πάρτυ νύχτα-μέρα. Παρ' όλο που η Κρίση που ξέσπασε το 2008 καλά κρατεί και στην Αμερική (όπως και σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη, σε κάθε μέρος του οποίου κάνει την εμφάνισή της με διαφορετικούς τρόπους), η Αμερική δεν αντιμετωπίζει απολύτως καμία δυσκολία να χρηματοδοτεί τις ομοσπονδιακές δημόσιες υπηρεσίες. Αντίθετα με τις περιπτώσεις της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας, όπου το πρόβλημα είναι η «αδυναμία πληρωμών», στην περίπτωση των ΗΠΑ το πρόβλημα είναι καθαρά πολιτικό, καθώς το πολιτικό προσωπικό έχει ουσιαστικά δηλώσει πως «δεν πληρώνουμε» έως ότου το παίγνιο τύπου «κοτόπουλου» που προανέφερα, και το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη αυτές τις μέρες, λήξει με έναν εκ των δύο (Λευκός Οίκος ή Κογκρέσο) να έχει καταγραφεί ως... «κοτόπουλο».
Για του λόγου το αληθές, παρατηρήστε τις τιμές των αμερικανικών ομολόγων στις διεθνείς χρηματαγορές. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει σοβαρή περίπτωση οι ΗΠΑ (άκουσον, άκουσον) να προβούν σε στάση πληρωμών προς τους ομολογιούχους (καθώς το Κογκρέσο μπλοκάρει την αύξηση του αμερικανικού ονομαστικού χρέους), τα ομόλογα δεν χάνουν την αξία τους (και τα επιτόκιά τους δεν ανεβαίνουν). Όταν στην Ευρώπη πρωτοακούστηκε πως Ελλάδα, Ιρλανδία κ.λπ. μπορεί να προέβαιναν σε στάση πληρωμών λόγω αδυναμίας να αποπληρώσουν τα ομόλογά τους, οι τιμές των εν λόγω ομολόγων κατέρρευσαν και τα spreads εκτοξεύτηκαν. Πού οφείλεται αυτή η διαφορά; Πολύ απλά στο γεγονός ότι, όπως ανέφερα πιο πάνω, οι επενδυτές γνωρίζουν καλά πως οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν θέμα αδυναμίας πληρωμών, αλλά άγονται και φέρονται από πολιτικούς που παίζουν επικίνδυνα παίγνια μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τη στάση πληρωμών ως όπλο.
Περαιτέρω, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που παίζεται αυτό το παιχνίδι στην Ουάσινγκτον. Έχει παιχτεί αρκετές φορές, αποκλειστικά από κάποια ρεπουμπλικανική πλειοψηφία στο Κογκρέσο εναντίον Δημοκρατικού Προέδρου (αρχής γενομένης με τον Κλίντον και με αυξανόμενη ένταση υπό την κυβέρνηση Ομπάμα). Κάθε φορά που παίχτηκε αυτό το παιχνίδι, είχαμε το εξής φαινόμενο: Οι επενδυτές που «τα χρειάστηκαν», φοβούμενοι μια στάση πληρωμών λόγω πολιτικού αδιέξοδου, έχασαν χρήματα! Πώς;
Απλά, λόγω του φόβου τους, ομολογιούχοι του αμερικανικού δημοσίου είτε πούλησαν κοψοτιμής τα ομόλογά τους (για να αποφύγουν τα χειρότερα) είτε έδωσαν χρήματα για να αγοράσουν «ασφαλιστήρια» (τα γνωστά CDS) που θα τους επέστρεφαν μέρος της ζημιάς σε περίπτωση στάσης ή καθυστέρησης πληρωμών εκ μέρους του αμερικανικού δημοσίου. Όμως, σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, η στάση πληρωμών τελικά δεν γινόταν καθώς κάποιος εκ των δύο «μονομάχων» έστριβε το μεταφορικό τιμόνι και απέφευγε τη σύγκρουση. Έτσι, όσοι πούλησαν ή όσοι αγόρασαν «ασφαλιστήρια» έχασαν χρήματα ενώ εκείνοι που αγνόησαν την απειλή της «σύγκρουσης» των μονομάχων, τη στάση πληρωμών με την οποία απειλούσαν ο ένας τον άλλον, έβγαιναν κερδισμένοι. Να λοιπόν άλλος ένας λόγος που, παρά το γεγονός ότι όλοι μιλούν για μια πιθανή (πολιτικά κινούμενη) στάση πληρωμών του αμερικανικού δημοσίου, τα ομόλογα των ΗΠΑ κρατούν μια χαρά την αξία τους.
Κι εδώ, ελλοχεύει ο μέγας κίνδυνος: Στα προηγούμενα τέτοια επεισόδια, τα αμερικανικά ομόλογα υποχωρούσαν, οι πολιτικοί (τόσο ο Λευκός Οίκος, όσο και το Κογκρέσο) ένιωθαν αβάστακτη πίεση από τις αγορές και τους πολίτες και, ως αποτέλεσμα, κάποιος από τους μονομάχους υποχωρούσε πολύ πριν από τη στιγμή της «σύγκρουσης». Όμως τώρα, επειδή τα ομόλογα κρατούν την αξία τους και όλα βαίνουν ως εάν να μην τρέχει τίποτα το σοβαρό στις χρηματαγορές, οι πολιτικοί μονομάχοι νιώθουν πως μπορούν, και οφείλουν, να κρατήσουν το τιμόνι ίσιο λίγο ακόμα, και λίγο ακόμα, και ακόμα περισσότερο - έως ότου η πίεση των αγορών στον αντίπαλο τον κάμψει. Έτσι όμως ωθούνται όλο και πιο κοντά στη «σύγκρουση». Με αποτέλεσμα να την κάνουν περισσότερο πιθανή.
Εν κατακλείδι, το ανόητο παίγνιο των αμερικανών πολιτικών γίνεται πιο επικίνδυνο όταν οι αγορές αρνούνται να πράξουν ως εάν να πιστεύουν τις απειλές που εκτοξεύει η μία πλευρά εναντίον της άλλης. Ελπίζω ότι, και αυτή τη φορά, ένας από τους δύο θα στρίψει το τιμόνι του αποφεύγοντας τη σύγκρουση. Η καλύτερη περίπτωση θα είναι να προκύψει μια δημοσκόπηση εντός των ημερών που να δείχνει πως οι πολίτες ρίχνουν ξεκάθαρα το φταίξιμο σε μία από τις δύο πλευρές. Εκείνη η πλευρά, όποια κι αν είναι, θα υποχωρήσει πρώτη. Δεν έχει μεγάλη σημασία ποια θα είναι. Αρκεί να υποχωρήσει ο ένας μονομάχος. Διαφορετικά, η διεθνής οικονομία (λες και δεν είχε τα κακά της χάλια, έτσι κι αλλιώς) θα δεχθεί άλλο ένα, παντελώς αχρείαστο, χτύπημα.
Ένα τέτοιο ανόητο παιχνίδι παίζεται σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ της κυβέρνησης Ομπάμα και του κυριαρχούμενου από τους Ρεπουμπλικάνους Κογκρέσου. Το αμερικανικό ομοσπονδιακό κράτος δεν έχει κανένα πρόβλημα αποπληρωμής των χρεών του, καθώς οι αγοραστές αμερικανικών ομολόγων είναι κάτι παραπάνω από πρόθυμοι να δανείζουν το αμερικανικό κράτος με επιτόκια που κυμαίνονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Γενικότερα, αν η Ευρώπη είχε σήμερα τις μακροοικονομικές επιδόσεις των ΗΠΑ, Βερολίνο, Φραγκφούρτη, Βρυξέλλες και Παρίσι θα έκαναν πάρτυ νύχτα-μέρα. Παρ' όλο που η Κρίση που ξέσπασε το 2008 καλά κρατεί και στην Αμερική (όπως και σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη, σε κάθε μέρος του οποίου κάνει την εμφάνισή της με διαφορετικούς τρόπους), η Αμερική δεν αντιμετωπίζει απολύτως καμία δυσκολία να χρηματοδοτεί τις ομοσπονδιακές δημόσιες υπηρεσίες. Αντίθετα με τις περιπτώσεις της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας, όπου το πρόβλημα είναι η «αδυναμία πληρωμών», στην περίπτωση των ΗΠΑ το πρόβλημα είναι καθαρά πολιτικό, καθώς το πολιτικό προσωπικό έχει ουσιαστικά δηλώσει πως «δεν πληρώνουμε» έως ότου το παίγνιο τύπου «κοτόπουλου» που προανέφερα, και το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη αυτές τις μέρες, λήξει με έναν εκ των δύο (Λευκός Οίκος ή Κογκρέσο) να έχει καταγραφεί ως... «κοτόπουλο».
Για του λόγου το αληθές, παρατηρήστε τις τιμές των αμερικανικών ομολόγων στις διεθνείς χρηματαγορές. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει σοβαρή περίπτωση οι ΗΠΑ (άκουσον, άκουσον) να προβούν σε στάση πληρωμών προς τους ομολογιούχους (καθώς το Κογκρέσο μπλοκάρει την αύξηση του αμερικανικού ονομαστικού χρέους), τα ομόλογα δεν χάνουν την αξία τους (και τα επιτόκιά τους δεν ανεβαίνουν). Όταν στην Ευρώπη πρωτοακούστηκε πως Ελλάδα, Ιρλανδία κ.λπ. μπορεί να προέβαιναν σε στάση πληρωμών λόγω αδυναμίας να αποπληρώσουν τα ομόλογά τους, οι τιμές των εν λόγω ομολόγων κατέρρευσαν και τα spreads εκτοξεύτηκαν. Πού οφείλεται αυτή η διαφορά; Πολύ απλά στο γεγονός ότι, όπως ανέφερα πιο πάνω, οι επενδυτές γνωρίζουν καλά πως οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν θέμα αδυναμίας πληρωμών, αλλά άγονται και φέρονται από πολιτικούς που παίζουν επικίνδυνα παίγνια μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τη στάση πληρωμών ως όπλο.
Περαιτέρω, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που παίζεται αυτό το παιχνίδι στην Ουάσινγκτον. Έχει παιχτεί αρκετές φορές, αποκλειστικά από κάποια ρεπουμπλικανική πλειοψηφία στο Κογκρέσο εναντίον Δημοκρατικού Προέδρου (αρχής γενομένης με τον Κλίντον και με αυξανόμενη ένταση υπό την κυβέρνηση Ομπάμα). Κάθε φορά που παίχτηκε αυτό το παιχνίδι, είχαμε το εξής φαινόμενο: Οι επενδυτές που «τα χρειάστηκαν», φοβούμενοι μια στάση πληρωμών λόγω πολιτικού αδιέξοδου, έχασαν χρήματα! Πώς;
Απλά, λόγω του φόβου τους, ομολογιούχοι του αμερικανικού δημοσίου είτε πούλησαν κοψοτιμής τα ομόλογά τους (για να αποφύγουν τα χειρότερα) είτε έδωσαν χρήματα για να αγοράσουν «ασφαλιστήρια» (τα γνωστά CDS) που θα τους επέστρεφαν μέρος της ζημιάς σε περίπτωση στάσης ή καθυστέρησης πληρωμών εκ μέρους του αμερικανικού δημοσίου. Όμως, σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, η στάση πληρωμών τελικά δεν γινόταν καθώς κάποιος εκ των δύο «μονομάχων» έστριβε το μεταφορικό τιμόνι και απέφευγε τη σύγκρουση. Έτσι, όσοι πούλησαν ή όσοι αγόρασαν «ασφαλιστήρια» έχασαν χρήματα ενώ εκείνοι που αγνόησαν την απειλή της «σύγκρουσης» των μονομάχων, τη στάση πληρωμών με την οποία απειλούσαν ο ένας τον άλλον, έβγαιναν κερδισμένοι. Να λοιπόν άλλος ένας λόγος που, παρά το γεγονός ότι όλοι μιλούν για μια πιθανή (πολιτικά κινούμενη) στάση πληρωμών του αμερικανικού δημοσίου, τα ομόλογα των ΗΠΑ κρατούν μια χαρά την αξία τους.
Κι εδώ, ελλοχεύει ο μέγας κίνδυνος: Στα προηγούμενα τέτοια επεισόδια, τα αμερικανικά ομόλογα υποχωρούσαν, οι πολιτικοί (τόσο ο Λευκός Οίκος, όσο και το Κογκρέσο) ένιωθαν αβάστακτη πίεση από τις αγορές και τους πολίτες και, ως αποτέλεσμα, κάποιος από τους μονομάχους υποχωρούσε πολύ πριν από τη στιγμή της «σύγκρουσης». Όμως τώρα, επειδή τα ομόλογα κρατούν την αξία τους και όλα βαίνουν ως εάν να μην τρέχει τίποτα το σοβαρό στις χρηματαγορές, οι πολιτικοί μονομάχοι νιώθουν πως μπορούν, και οφείλουν, να κρατήσουν το τιμόνι ίσιο λίγο ακόμα, και λίγο ακόμα, και ακόμα περισσότερο - έως ότου η πίεση των αγορών στον αντίπαλο τον κάμψει. Έτσι όμως ωθούνται όλο και πιο κοντά στη «σύγκρουση». Με αποτέλεσμα να την κάνουν περισσότερο πιθανή.
Εν κατακλείδι, το ανόητο παίγνιο των αμερικανών πολιτικών γίνεται πιο επικίνδυνο όταν οι αγορές αρνούνται να πράξουν ως εάν να πιστεύουν τις απειλές που εκτοξεύει η μία πλευρά εναντίον της άλλης. Ελπίζω ότι, και αυτή τη φορά, ένας από τους δύο θα στρίψει το τιμόνι του αποφεύγοντας τη σύγκρουση. Η καλύτερη περίπτωση θα είναι να προκύψει μια δημοσκόπηση εντός των ημερών που να δείχνει πως οι πολίτες ρίχνουν ξεκάθαρα το φταίξιμο σε μία από τις δύο πλευρές. Εκείνη η πλευρά, όποια κι αν είναι, θα υποχωρήσει πρώτη. Δεν έχει μεγάλη σημασία ποια θα είναι. Αρκεί να υποχωρήσει ο ένας μονομάχος. Διαφορετικά, η διεθνής οικονομία (λες και δεν είχε τα κακά της χάλια, έτσι κι αλλιώς) θα δεχθεί άλλο ένα, παντελώς αχρείαστο, χτύπημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου