κλίμακα
Prime News
Στον Niccolo Machiavelli, τον σπουδαίο Ιταλό φιλόσοφο, συγγραφέα και διπλωμάτη καταφεύγει το Brownstone Institute, προκειμένου να αποδείξει γιατί ένα κράτος πρέπει να πείσει τους πολίτες του ότι το χρειάζονται. Στον ίδιο καταφεύγει προκειμένου να αποδείξει ότι σήμερα γίνεται σε παγκόσμια κλίμακα.
«Ένας σοφός ηγεμόνας πρέπει να σκεφτεί μια μέθοδο με την οποία οι πολίτες του θα χρειάζονται το κράτος και τον εαυτό του ανά πάσα στιγμή και σε κάθε περίσταση. Τότε θα είναι πάντα πιστοί σε αυτόν», σημείωνε αφοπλιστικά ο Ιταλός φιλόσοφος.
Η ιστορία της ανάπτυξης της σύγχρονης διακυβέρνησης είναι ουσιαστικά μία αντανάκλαση αυτής της εικόνας. Μας λέει σχεδόν όλα όσα πρέπει να ξέρουμε για την τρέχουσα δύσκολη θέση μας: αυτοί που μας κυβερνούν, επιδιώκουν σθεναρά να μας πείσουν ότι τους χρειαζόμαστε ώστε να διατηρήσουν την πίστη μας και ως εκ τούτου να παραμείνουν στην εξουσία – και να κερδίσουν περισσότερα από αυτήν.
Ο Machiavelli έγραφε σε μία συγκεκριμένη εποχή της ιστορίας όταν το πράγμα που σήμερα γνωρίζουμε ως «κράτος» πρωτοεμφανίστηκε στην ευρωπαϊκή πολιτική σκέψη. Πριν από τον Machiavelli, υπήρχαν βασίλεια και πριγκιπάτα και η έννοια της διακυβέρνησης ήταν ουσιαστικά προσωπική και θεϊκή.
Raison d’État
Μετά από αυτόν, έγινε εκκοσμικευμένη, χρονική και αυτό που ο Michel Foucault αποκάλεσε «κυβερνητική». O Machiavelli μάς αναγκάζει να σκεφτούμε πιο σοβαρά το δόγμα για το οποίο είναι γνωστός στις μέρες μας – raison d’État, ή αιτιολόγηση της εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους, που σημαίνει στην ουσία την αφορμή για το ίδιο να ενεργεί για τα δικά του συμφέροντα και υπεράνω του νόμου ή του φυσικού δικαιώματος. Ο τρόπος που συνήθως περιγράφεται αυτή η έννοια υποδηλώνει μια ανήθικη επιδίωξη του εθνικού συμφέροντος.
Raison d’ Etat σημαίνει επίσης απόκτηση και διατήρηση της πίστης του πληθυσμού (για να διατηρηθεί η ισχύς της άρχουσας τάξης) – και αυτό σημαίνει να σκεφτούμε τρόπους με σκοπό την ευημερία του. Τότε ακριβώς τη στιγμή που το σύγχρονο κράτος εμφανιζόταν στις αρχές του 16ου αιώνα, είχε ήδη στην καρδιά του μια αντίληψη για τον εαυτό του ότι έπρεπε να καταστήσει τον πληθυσμό ευάλωτο (όπως θα λέγαμε σήμερα) και δεν είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουμε γιατί.
Οι κυβερνώντες θέλουν να διατηρήσουν την εξουσία, και σε ένα κοσμικό πλαίσιο στο οποίο το «θείο δικαίωμα των βασιλιάδων» δεν κυριαρχεί πλέον, αυτό σημαίνει να κρατούν τη μάζα του πληθυσμού στο πλευρό τους, Στους αιώνες από τότε που έγραφε ο Ιταλός διπλωμάτης είδαμε μια τεράστια επέκταση στο μέγεθος και το εύρος του διοικητικού κράτους, αυτό το μεγάλο πλαίσιο διακυβέρνησης δημιουργήθηκε σε μεγάλο βαθμό στο βάση αυτού του Raison d’Ètat.
Κράτος …προστάτης αδυνάτων
Δεν είναι ότι, όπως έλεγε ο Nietzsche, το κράτος είναι απλώς ένα «ψυχρό τέρας» που επιβάλλεται στην κοινωνία απροκάλυπτα. Έχει αναπτυχθεί μια σύνθετη σειρά αλληλεπιδράσεων, με το κράτος να πείθει την κοινωνία ότι έχει ανάγκη την προστασία του και να κερδίζει τη συναίνεση της κοινωνίας για την επέκτασή του.
Το κράτος κατασκευάζει ομάδες μέσα στον πληθυσμό, που έχουν ανάγκη την «καλοπροαίρετη βοήθειά του» Αυτές οι ομάδες (φτωχοί, ηλικιωμένοι, παιδιά, γυναίκες, άτομα με ειδικές ανάγκες, εθνικές μειονότητες κ.λπ.) αυξάνονται σταδιακά σε αριθμό, ώστε τελικά να αποτελούν κάτι λιγότερο από ολόκληρο τον πληθυσμό.
Το απόλυτο όνειρο, φυσικά, είναι το κράτος να βρει τρόπους για να τους κάνει κυριολεκτικά όλους ευάλωτους και που χρειάζονται τη βοήθειά του (γιατί η κατάστασή του θα είναι σίγουρα για πάντα ασφαλής) – και δεν χρειάζεται να εξηγηθεί γιατί Covid-19 προβλήθηκε με τόση ζέση από αυτή την άποψη.
Αυτή, λοιπόν, είναι η βασική ιστορία της ανάπτυξης του κράτους από τον Machiavelli – ουσιαστικά, νομιμοποιώντας την ανάπτυξη της κρατικής εξουσίας στη βάση της βοήθειας των ευάλωτων. Και βρίσκεται στην καρδιά, και ήταν πάντα στην καρδιά, της έννοιας του raison d’Ètat. Όμως η ιστορία δεν σταματά εκεί.
Μας οδηγεί μόνο μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Βρισκόμαστε τώρα σε μια εποχή –όπως μας θυμίζουν συχνά– διεθνούς συνεργασίας, παγκοσμιοποίησης και, μάλιστα, παγκόσμιας διακυβέρνησης. Δεν υπάρχει σχεδόν ένα πεδίο δημόσιας ζωής, το οποίο δεν ρυθμίζεται κατά κάποιο τρόπο από διεθνείς οργανισμούς του ενός ή του άλλου είδους.
Παγκόσμια διακυβέρνηση – Raison du monde
Αν και η παρακμή του κράτους έχει επανειλημμένα αποδειχθεί ότι έχει υπερβολικά προβληθεί αναμφισβήτητα βρισκόμαστε σε μια εποχή κατά την οποία ο λόγος ύπαρξής του έχει τουλάχιστον εν μέρει υποχωρήσει σε αυτό που ο Philip Cerny κάποτε ονόμαζε raison du monde – μια επιμονή σε παγκόσμιες λύσεις για τον πολλαπλασιασμό των «παγκόσμιων προβλημάτων».
Όπως το raison d’État, έτσι και το raison du monde απορρίπτει «μικρούς» περιορισμούς – όπως ο νόμος, το φυσικό δικαίωμα ή η ηθική – που μπορούν να περιορίσουν το πεδίο δράσης του. Δικαιολογεί τη δράση σύμφωνα με αυτό που θεωρείται παγκόσμιο συμφέρον, ανεξάρτητα από σύνορα, δημοκρατική εντολή ή δημόσιο αίσθημα. Και, όπως και με το raison d’État, παρουσιάζεται ως «δύναμη φροντίδας», η οποία δρα όπου χρειάζεται για να διατηρήσει και να βελτιώσει την ανθρώπινη ευημερία.
Μπορούμε όλοι να απαριθμήσουμε μία σειρά τομέων όπως κλιματική αλλαγή, δημόσια υγεία, ισότητα, βιώσιμη ανάπτυξη– για τους οποίους το raison du monde εκδηλώνει ενδιαφέρον. Και όλοι, μπορούμε να δούμε τώρα τον λόγο.
Όπως το κράτος από την ίδρυσή του εξασφάλιζε μία ασφαλή πορεία για το ίδιο μέσω της αδυναμίας του πληθυσμού έτσι και το εκκολαπτόμενο καθεστώς παγκόσμιας διακυβέρνησής μας κατανοεί ότι προκειμένου να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί η κατάστασή του, πρέπει να πείσει τους ανθρώπους όλου του κόσμου ότι το χρειάζονται. Δεν υπάρχει τίποτα συνωμοτικό σε αυτό.
Είναι η εξουσία…ηλίθιε
Είναι απλώς το παιχνίδι των ανθρώπινων κινήτρων. Στους ανθρώπους αρέσει η θέση, και ο πλούτος και η δύναμη που πηγάζουν από αυτή. Ενεργούν με όλες τους τις δυνάμεις για να τη βελτιώσουν και να τη διατηρήσουν όταν την έχουν. Αυτή η ισχύς που έδινε κίνητρο στον Machiavelli, και αυτούς που συμβούλευε είναι επομένως η ίδια δύναμη που εμψυχώνει ανθρώπους όπως ο Τedros Adhanom Ghebreysus Γενικός Διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Πώς αποκτά και διατηρεί κανείς την εξουσία; Να πείσεις τους ανθρώπους ότι σε χρειάζονται. Είτε πρόκειται για raison d’État είτε για raison du monde, τα υπόλοιπα απλώς ακολουθούν αναλόγως. Η σκέψη των πραγμάτων με αυτόν τον τρόπο μάς βοηθά επίσης να κατανοήσουμε τις βιτριολικές επιθέσεις που δέχθηκαν ως λαϊκιστές οι συμμετέχοντες στα κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης.
Κάθε φορά που μια εκστρατεία όπως το Brexit καταφέρνει να απορρίψει τη λογική του raison du monde, απειλεί την ίδια την έννοια στην οποία βασίζεται η ιδέα, και ως εκ τούτου ολόκληρο το παγκόσμιο κίνημα διακυβέρνησης. Εάν ένα κράτος όπως η Βρετανία μπορεί να «ζήσει μόνο του» κατά κάποιο τρόπο, τότε υποδηλώνει ότι οι μεμονωμένες χώρες δεν είναι τελικά τόσο ευάλωτες. Και αν αυτό αποδειχτεί αλήθεια, τότε τίθεται υπό αμφισβήτηση ολόκληρη η αιτιολόγηση του πλαισίου της παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Αυτό το ίδιο βασικό μοτίβο ισχύει και στις σχέσεις κράτους – πολίτη. Εάν τελικά ο πληθυσμός δεν είναι τόσο ευάλωτος και άνδρες, γυναίκες και οικογένειες μπορούν να βελτιώσουν τη ζωή τους και τις κοινότητές τους χωρίς τη βοήθεια του κράτους, τότε ολόκληρη η δομή πάνω στην οποία στηρίζεται το οικοδόμημα του Raison d’État γίνεται ριζικά ασταθής .
Για τον λόγο αυτό τα κινήματα αυτά λοιδορούνται και δέχονται αήθεις επιθέσεις. Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε ένα σταυροδρόμι τόσο της κρατικής όσο και της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Από τη μια πλευρά, οι επιταγές του raison d’État και του raison du monde φαίνεται ότι έχουν υποκινηθεί από τις ραγδαίες εξελίξεις της τεχνολογίας με πολύ περισσότερες δυνατότητες να αμβλύνουν τα προβλήματα του …«ευάλωτου» πληθυσμού. Αλλά από την άλλη, τα πολιτικά και κοινωνικά κινήματα που απορρίπτουν αυτό το όραμα αυξάνονται σε επιρροή. Το πού θα μας οδηγήσει αυτό είναι ένα πραγματικά ανοιχτό ερώτημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου