Η πρώτη ταινία των Lumiere στην ιστορία και η έκπληξη του Maxim Gorky
Γράφει ο Χρήστος Σκυλλάκος
Όλα κάποτε γεννήθηκαν και η πιο σύγχρονη απόρροια της βιομηχανίας και του μοντερνισμού (όπως στην ζωή έτσι και στις τέχνες) έχει και αυτή ημερομηνία γέννησης. Στις 19 Μαρτίου του 1895 οι αδελφοί Lumiere πατένταραν την μηχανή καταγραφής και προβολής τους καθώς και το ίδιο το όνομα της νέας τους τεχνικής και της νέας τέχνης: Ο κινηματογράφος γεννήθηκε καθώς οι εργάτες «φεύγουν από το εργοστάσιο Lumiere». Ορίστε η πρώτη ταινία της ιστορίας.
Η πρώτη ολοκληρωμένη κινηματογραφική ταινία (μαζί με τις εκατοντάδες επόμενες κινηματογραφημένες και προβεβλημένες ταινίες τους και σε μικρό χρονικό διάστημα δυο-τριών χρόνων) έθεσε όλα τα κριτήρια και όλους τους κανόνες της νέας τέχνης: Πλάνα, μονοπλάνα, γωνίες λήψης, τρόποι καδραρίσματος (όλα σχεδόν τα κάδρα δηλαδή που θα χρησιμοποιεί έκτοτε ο κινηματογράφος), τράβελιν, προοπτική, έννοια του κινηματογραφικού χώρου και χρόνου, μουσική συνοδεία της εικόνας, κινηματογραφική αφαίρεση. Ταυτόχρονα εισιτήριο, αίθουσα, θεατές. Δηλαδή θέαμα. Την ίδια στιγμή οι Lumiere δημιουργούν ένα δίκτυο οπερατέρ, τους δίνουν τις μικρές για την εποχή τους κινηματογραφικές μηχανές και τους στέλνουν αποστολή σε όλο τον κόσμο για να καταγράψουν τα πάντα. Ανθρώπους, αστικά τοπία, την τεχνολογία της εποχής. Το σινεμά μέσα σε σύντομες χρονικές στιγμές κατέκλυσε τον κόσμο και απέκτησε κύρος και αναγνώριση. Οι Ευρωπαίοι είδαν για πρώτη φορά σε κίνηση όλους τους λαούς του κόσμου. Γεγονός κοσμογονικό –και ενίοτε αποικιοκρατικό από πολιτισμική άποψη-.
Οι ίδιοι μπορεί να ένιωθαν περήφανοι για την μεγάλη τους επανάσταση στην τεχνική -δηλαδή την πρωτόθωρη για την ιστορία ρεαλιστική καταγραφή της κίνησης και της πραγματικότητας- και προφανώς τις οικονομικές και εμπορικές δυνατότητές της αλλά ο χρόνος και η πραγματικότητα απέδειξε την καθοριστική επανάσταση που έκαναν σε όλη την σύγχρονη αισθητική. Δημιουργήθηκε ακούσια η πιο μαζική, πιο επιδραστική, πιο κυρίαρχη, πιο εμπορική τέχνη της ανθρωπότητας:
Η έννοια της κινηματογραφικής (δηλαδή κινούμενης και σε αφηρημένο χώρο και χρόνο) αφήγησης,
η γέννηση του «είδους» του ντοκιμαντέρ (οι πρώτες ταινίες στην ιστορία είναι και ταυτόχρονα και τα πρώτα ντοκιμαντέρ: λεγόντουσαν «travelogues»),
ο απεγκλωβισμός της κινούμενης εικόνας από κάθε τι το θεατρικό και το λογοτεχνικό (πριν ακόμη κάτι τέτοιο τεθεί ως πρόβλημα και προβληματισμός της θεωρίας του κινηματογράφου),
η απελευθέρωση της ζωής και της κίνησης από τα τέσσερα όρια του κάδρου (τα υποκείμενα -άνθρωποι, ζώα, οχήματα, τρένα- μπαινοβγαίνουν στο χώρο και δεν εγκλωβίζονται σε μια «σκηνή»),
η καταγραφή για πρώτη φορά με απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο της κίνησης σε σχέση με το φως (κάτι που πάλευαν οι ζωγράφοι επί αιώνες). Δημιουργήθηκε εν μια νυκτί λοιπόν κάθε δομικός κανόνας που το σινεμά ανέπτυξε στην πορεία του ως σήμερα.
Ο Jean-Luc Godard αποκάλεσε, με την γνωστή και απόλυτη ισχυρογνωμοσύνη του, τους Lumiere ως τους «τελευταίους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους» όχι άδικα: Πέραν ότι απάντησαν σε όλους τους προβληματισμούς της ζωγραφικής πρωτοπορίας της εποχής περί ρεαλιστικής απεικόνισης του φωτός και της κίνησης, οι Lumiere δημιούργησαν παράλληλα τον κινηματογράφο – τέχνη. Ένα κινηματογράφο που δεν χειραγωγεί τον θεατή μιας και υπολείπεται του πιο δυναμικού του εργαλείου: του μοντάζ. Τα αναγκαστικά -λόγω απουσίας τεχνικής- μονοπλάνα τους δίνουν την εγγενή δυνατότητα και ελευθερία στον καθένα να κοιτάξει όπου θελήσει μέσα στο κάδρο και όχι εκεί που τον «καθοδηγεί» η συρραφή πλάνων του σκηνοθέτη. Τα κινηματογραφικά έργα των Lumiere είναι μαθήματα σύγχρονου κινηματογράφου και σκηνοθεσίας. Τα μονοπλάνα που -μη εσκεμμένα- δημιούργησαν επανήλθαν πολύ αργότερα στο καλλιτεχνικό σινεμά θεωρημένα πλέον ως η πιο απαιτητική και ολοκληρωμένη μέθοδο κινηματογραφικής αφήγησης που απαιτεί υψηλή δεξιοτεχνία, οργάνωση και συγκροτημένο καλλιτεχνικό όραμα.
Από τις πολλές αντιδράσεις της εποχής τεράστιο ενδιαφέρον έχει του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα Maxim Gorky όπου γινόμενος μάρτυρας των πρώτων ταινιών μένει έκπληκτος, σε σύγχυση και ανοίκεια τρομαγμένος (κάθε άνθρωπος άλλωστε είναι φορέας των συνήθειων της εποχής του): η έλλειψη χρώματος και ήχου σε κάτι που κινείται του δημιούργησε μια απόκοσμη εικόνα που αδυνατεί να δεχτεί. Ωστόσο δείχνει και την δυναμική του κινηματογραφικού μέσου: Ένας μεγάλος συγγραφέας γράφει την πρώτη (ίσως) κινηματογραφική κριτική. Ο κινηματογράφος λοιπόν βγαίνει από την σκοτεινή αίθουσα, αξιώνει την μετέπειτα συζήτηση εκτός του χρόνου προβολής του, αξιώνει την σοβαρότητα, τη καλλιτεχνικότητα και την διάρκεια που του αξίζει:
«Χτες βράδυ ήμουν στο Βασίλειο των Σκιών.
Αν ξέρατε πόσο τρομαχτικό ήταν να βρίσκεσαι εκεί! Είναι ένας κόσμος χωρίς ήχο, χωρίς χρώμα. Τα πάντα εκεί, η γη, τα δέντρα, οι άνθρωποι, το νερό, ο αέρας είναι βουτηγμένα μέσα σε ένα μονότονο γκρίζο…Στον γκρίζο ουρανό οι γκρίζες ακτίνες του ήλιου. Τα φύλλα των δέντρων είναι γκρίζα σαν τη στάχτη. Δεν είναι η ζωή, είναι η σκιά της ζωής…δεν είναι η κίνηση αλλά η σκιά της κίνησης, στερημένη από κάθε ήχο. Και όλα αυτά σε μια παράξενη σιωπή οπού δεν ακούγεται ούτε τις ρόδες των οχημάτων στο οδόστρωμα, ούτε ο ήχος των βημάτων ούτε η ομιλία, ούτε μια νότα από αυτή την περίπλοκη συμφωνία που συνοδεύει τις κινήσεις των ανθρώπων….Εξηγούμαι, για να μη με πάρετε ούτε για συμβολιστή ούτε για τρελό: χτες βρέθηκα στην προβολή του Κινηματογράφου Λυμιέρ – στις κινούμενες φωτογραφίες. Η εντύπωση που μου έκαναν ήταν τόσο ασυνήθιστη, τόσο πρωτότυπη και τόσο περίπλοκη που με δυσκολία μπορώ να σας περιγράψω όλες τις διακυμάνσεις μου (…)Τα χαμόγελα είναι άψυχα και παρόλο που οι κινήσεις είναι γεμάτες ζωντάνια και ενέργεια είναι τόσο γρήγορες ώστε να είναι σχεδόν δυσδιάκριτες. Το γέλιο είναι άηχο αν και βλέπετε τους μύες στα γκρίζα πρόσωπά. Μπροστά σας έχετε την ζωή που ορμάει, μια ζωή που στερείται λόγια και αποκόπτεται από το ζωντανό φάσμα των χρωμάτων – το γκρίζο, το άηχο, η απογοητευτική και ζοφερή ζωή (…) Είναι τρομακτικό να βλέπεις, είναι η κίνηση των σκιών, μόνο των σκιών … Ξαφνικά όλα εξαφανίζονται και ένα τρένο εμφανίζεται στην οθόνη. Τρέχει κατά πάνω σας – προσέξτε!».*
(παρένθεση σημειολογικού ενδιαφέροντος: η πρώτη κινηματογραφική απεικόνιση της ιστορίας είναι απεικόνιση εργατών)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου