Βάσω Κιντή*
Ο όρος «αξιοπρέπεια» που συζητείται πολύ αυτές τις μέρες συνδέεται βέβαια στη νεωτερικότητα κατ’ εξοχήν με το έργο του Καντ, ο οποίος είπε ότι ο άνθρωπος δεν έχει τιμή αλλά αξία, την αξιοπρέπειά του. Τα πράγματα έχουν τιμή, τα αγοράζουμε και τα πουλάμε για να εξυπηρετήσουμε τους σκοπούς και τις επιθυμίες μας, αλλά ο άνθρωπος έχει εγγενή αξία που δεν υποτάσσεται σε κανένα άλλο σκοπό (γι’ αυτό και η αγοραπωλησία ανθρώπων ή και ανθρώπινων μελών/οργάνων είναι ηθικά ανεπίτρεπτη). Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ο υπέρτατος σκοπός.
Σήμερα, εξαίρεται η σημασία της έννοιας και συνδέεται με τα δικαιώματα αφού, κατά τον Dworkin, η ίδια η ιδέα του ανθρώπινου δικαιώματος προϋποθέτει την «ασαφή αλλά ισχυρή ιδέα της αξιοπρέπειας». Ήδη από αυτήν τη διατύπωση φαίνεται μια κάποια επιφύλαξη. Ο Σοπενχάουερ είχε περισσότερες. Κατά τον Σοπενχάουερ, από τότε που ο Καντ πρόφερε τη φράση «αξιοπρέπεια του ανθρώπου» αυτή έγινε το έμβλημα των ανόητων ηθικιστών που κρύβουν πίσω από αυτήν τη βαρύγδουπη έκφραση το ότι δεν έχουν μια πραγματική βάση για τις ηθικές τους απόψεις ή τέλος πάντων, μία βάση που να έχει νόημα. Σκέφτονται πονηρά ότι οι αναγνώστες τους, λέει ο Σοπενχάουερ, θα κολακευτούν να δουν τον εαυτό τους επενδεδυμένο με αυτόν τον τίτλο και θα ήταν ως εκ τούτου ικανοποιημένοι.
Η έννοια αυτή χρησιμοποιείται ευρύτατα σήμερα και στον χώρο της Βιοηθικής, προάγοντας στην Αμερική μια συντηρητική, θρησκευτικού χαρακτήρα ατζέντα που αντιτίθεται σε νέες θεραπείες, επεμβάσεις, τεχνικές, κ.λπ. στον ιατρικό χώρο. Ο Steven Pinker, καθηγητής στο Harvard έγραψε, το 2008, άρθρο στο The New Republic το οποίο είχε τίτλο «Η ηλιθιότητα της αξιοπρέπειας» (The stupidity of dignity) και υπότιτλο «Το τελευταίο πιο επικίνδυνο κόλπο των συντηρητικών στον χώρο της Βιοηθικής». Το πρόβλημα είναι, λέει, ότι «η ‘αξιοπρέπεια’ είναι μια εύπλαστη, υποκειμενική έννοια που δεν μπορεί να σηκώσει τις βαρέων βαρών αξιώσεις που έχουμε από αυτήν». Μάς λέει ότι η έννοια είναι σχετική (αλλάζει με τον χρόνο και τις περιστάσεις), ανταλλάξιμη (δεν είναι ιερή, ανταλλάσσεται με άλλες αξίες) και μπορεί να είναι και επιβλαβής όταν χρησιμοποιείται για να καταπιέζονται άνθρωποι εν ονόματι της αξιοπρέπειας του κράτους, του ηγεμόνα ή της πίστης. Είναι η έννοια άχρηστη; Μπορεί να αντικατασταθεί πλήρως από την αυτονομία; Ο Pinker θεωρεί ότι είναι σημαντική αλλά δεν πρέπει εν ονόματί της να βλάπτουμε τους ανθρώπους αναστέλλοντας τη βιοϊατρική έρευνα.
Αλλά και στην πολιτική φαίνεται ότι η συνεχής επίκληση της αξιοπρέπειας έχει συντηρητικά χαρακτηριστικά, παρότι ο κ. Τσίπρας στη δευτερολογία του στη Βουλή, όπου μίλησε πολύ για αξιοπρέπεια και τον λαό που δεν πρέπει να ταπεινωθεί, θέλησε να την εντάξει σε μια αριστερή ατζέντα. Ενδιαφέρουσες ομοιότητες με τον λόγο του Αλέξη Τσίπρα βρίσκουμε σε μία επιστολή του Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ, το 2006, προς την Άνγκελα Μέρκελ, την οποία παραθέτει ο Michael Rosen στο βιβλίο του Dignity (Harvard 2012). Στην επιστολή αυτή ο πρόεδρος τότε του Ιράν αναφέρει ότι «κοινή ευθύνη όλων των ανθρώπων που πιστεύουν στον Θεό είναι να υπερασπίζονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αξία και να εμποδίζουν την παραβίαση των δικαιωμάτων τους και την ταπείνωσή τους». Μετά την επιστολή αυτή, αναφέρει ο Rosen, ο Αχμαντινετζάντ αρνήθηκε να υποβάλει σε διεθνή έλεγχο το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και είπε ότι το Ιράν δεν εκφοβίζεται από τη Δύση και θα συνεχίσει στο δικό του «μονοπάτι της αξιοπρέπειας».
Τέλος, να μην ξεχνάμε ότι για τον Καντ αυτός που ψεύδεται όχι μόνο προσβάλλει την αξιοπρέπεια των άλλων αλλά εκμηδενίζει και τη δική του.
*Η Βάσω Κιντή γεννήθηκε το 1957 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε χημεία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία και ιστορία της επιστήμης στο ΕΜΠ. Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (Μ.Ι.Θ.Ε.) του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συμμετείχε στην ίδρυση και διετέλεσε υπεύθυνη σύνταξης του φιλοσοφικού περιοδικού "Cogito". Έχει δημοσιεύσει το βιβλίο "Kuhn & Wittgenstein: Φιλοσοφική έρευνα της 'Δομής των Επιστημονικών Επαναστάσεων'" (1995) και άρθρα σε διεθνή και ελληνικά ακαδημαϊκά περιοδικά με αντικείμενο τη φιλοσοφία της επιστήμης, τη φιλοσοφία της ιστορίας, τη φιλοσοφία της γλώσσας και την ηθική. Συνεργάζεται με την επιθεώρηση "The Books' Journal" και την ιστοσελίδα protagon.gr. Στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το 2014, υπήρξε υποψήφια ευρωβουλευτής με το "Ποτάμι".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου