Ένας νέος «Μάης του '68» είναι εφικτός.

Του Νικόλαου Μόττα             

Ήταν το 1992 όταν ο διάσημος πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα είχε προβλέψει ότι επήλθε το τέλος της ιστορίας.  Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η φαινομενική επικράτηση του αμερικανικού οικονομικού φιλελευθερισμού ήταν οι λόγοι που είχαν οδηγήσει τότε τον συντηρητικό καθηγητή σε αυτήν τη διαπίστωση. «Ζούμε», έγραφε τότε ο Φουκουγιάμα, «το τέλος της ιστορίας όπως την ξέραμε: το τέλος της ιδεολογικής εξέλιξης του ανθρώπου και την παγκοσμιοποίηση της Δυτικής Φιλελεύθερης Δημοκρατίας ως τελικής μορφής της ανθρώπινης διακυβέρνησης» (1). Είκοσι χρόνια αργότερα, η ίδια η συστημική κρίση του καπιταλιστικού οικονομικοπολιτικού οικοδομήματος έρχεται να τον διαψεύσει. Η πρακτική και ηθική χρεωκοπία του συστήματος που υμνούσε ο Φουκουγιάμα επιβεβαιώνει ρητά πως όχι μόνο δεν επήλθε το τέλος της Ιστορίας, αλλά πως η Ιστορία αναπαριστά, κατά καιρούς, όψεις του παρελθόντος της.....

Έχει αναλυθεί πολλαπλώς από διακεκριμένους οικονομολόγους πως η κρίση που διάγουμε, σε ελληνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, αποτελεί εγγενές, αναπόφευκτο, συστατικό του καπιταλιστικού οικοδομήματος. Επιβεβαιώνοντας πλήρως τα γραπτά του Μαρξ, οι περιοδικές διακοπές του κύκλου αναπαραγωγής του κεφαλαίου (εξαιτίας της υπερσυσσώρευσης του και της αδυναμίας απορρόφησης της υπερπαραγωγής) γέννησαν τις μεγάλες κρίσεις που γνώρισε η παγκόσμια οικονομία απο τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα (2).

Οι επιπτώσεις για τους πολλούς, τα μικρά και μεσαία κοινωνικά στρώμματα, μας είναι γνωστές. Ασφυκτικά δημοσιονομικά μέτρα, διαρκής και εξοντωτική λιτότητα, αύξηση της ανεργίας, μετακύληση του βάρους της ανάκαμψης του συστήματος στους εργαζομένους. Ταυτόχρονα όμως, όπως αποδεικνύει η ιστορία, οι περιοδικές αυτές επαναλήψεις της Καπιταλιστικής ύφεσης δίνουν την ευκαιρία στα λαϊκά στρώματα, στους εργάτες και τη νεολαία, να αμφισβητήσουν στην πράξη το οικονομικό αυτό μοντέλο που ο Φουκουγιάμα είχε θεωρήσει ως "τελική μορφή διακυβέρνησης".

Οι κοινωνικές συνθήκες που η παρούσα κρίση έχει δημιουργήσει είναι ικανές να οδηγήσουν σε μια επανάληψη μιάς απ' τις μεγαλύτερες λαϊκές εξεγέρσεις του 20ου αιώνα: αυτή του Μάη 1968 στη Γαλλία. Παρ' ότι το ιστορικό πλαίσιο είναι διαφορετικό, η ουσία των όσων οδήγησαν στην εξέγερση εκείνη, 44 χρόνια πριν, παραμένει αναλλοίωτη. Ποιά ήταν αυτά;

1. Η περίοδος πριν την εξέγερση του παρισινού Μάη του '68 ήταν περίοδος έντασης των ταξικών αντιθέσεων. Τόσο η εσωτερική πολιτική του στρατηγού Ντε Γκωλ, όσο και ο ενδο-Ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός της Γαλλίας με τις ΗΠΑ (δεκαετία '60), είχαν ενισχύσει το γαλλικό κεφάλαιο, συμπιέζοντας ταυτόχρονα τα εργατικά στρώματα της χώρας. Ανάλογη όξυνση των ταξικών αντιθέσεων παρατηρούμε και σήμερα τόσο στην Ελλάδα όσο και ευρύτερα στις ευρωπαϊκές χώρες που πλήττονται απ' την κρίση. Στην προσπάθεια τους να σώσουν τα - αλληλένδετα λόγω κοινού νομίσματος - μονωπωλιακά συμφέροντα οι ηγεσίες της Ε.Ε. δε διστάζουν να διαρρήξουν πλήρως τον κοινωνικό ιστό, προωθώντας τις πλέον βάρβαρες, αντιλαϊκές νεοφιλελεύθερες συνταγές στο όνομα της «δημοσιονομικής σταθερότητας».

2. Το 1968 η ευρωπαϊκή εργατική τάξη, έπειτα από δύο περίπου δεκαετίες καπιταλιστικής ανάπτυξης, είχε ισχυροποιηθεί σημαντικά. Η τάξη των μισθωτών είχε, αριθμητικά, αυξηθεί και η οργανωτική δυνατότητα του εργατικού κινήματος είχε δυναμώσει σε σχέση με το μακρινό παρελθόν. Άλλωστε, οι γάλλοι εργάτες έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ενδυνάμωση του επαναστατικού κινήματος του Μάη, αντιλαμβανόμενοι την ισχύ που είχαν στα χέρια τους (3). Η σημερινή εργατική τάξη διάθετει παρόμοια, αν όχι και μεγαλύτερη, δυναμική. Όλοι παρατηρούμε τον πολύμηνο αγώνα των εργαζομένων της «Ελληνικής Χαλυβουργίας» και την πίστη με την οποία παλεύουν για τα αυτονόητα δικαιώματα τους. Και όχι μόνο εκεί ασφαλώς. Μια γενικευμένη και επίμονη γενική απεργία που θα παρέλειε τη χώρα και θα έγειρε ριζοσπαστικές απαιτήσεις θα μπορούσε να αλλάξει τους συσχετισμούς στο πολιτικό σκηνικό.

3. Στην εξέγερση του γαλλικού Μάη, στο πλαίσιο της όξυνσης των ταξικών αντιθέσεων, η νεολαία της εποχής έπαιξε σημαίνοντα ρόλο. Τότε, το 1968, οι νέοι αγωνίζονταν για την κατοχύρωση ουσιωδών δικαιωμάτων που οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ της μεταπολεμικής περιόδου τους είχαν στερήσει. Οι ογκώδεις φοιτητικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν την κατάληψη των Πανεπιστημίων της Ναντέρ και της Σορβόννης εξέπληξαν κάθε αρχή και κάθε εξουσία στη Γαλλία του Σαρλ Ντε Γκωλ. Εάν το 1968, η γαλλική νεολαία πάλευε για τα ιδανικά της ισότητας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της προοπτικής ενός καλύτερου και περισσότερο δίκαιου κόσμου, οι νέοι του σήμερα καλούνται να αγωνιστούν για το αυτονόητο: το μέλλον τους, το δικαίωμα στην αξιοπρεπή εργασία και ζωή. Μια ολόκληρη γενιά που καταδικάζεται στην ανεργία, που ωθείται στην επετεία και τη μετανάστευση – οι σημερινοί νέοι 20 και 30 ετών – οφείλει να δώσει τη δικιά της απάντηση σε όσους τη θεωρούν «αδιάφορη» και «παραδομένη» .

4. Όταν ξέσπασε ο γαλλικός Μάης, οι πολιτικές και οικονομικές ολιγαρχίες είχαν υποτιμήσει βαθιά τις δυνατότητες τόσο του εργατικού κινήματος, όσο και της νεολαίας. Τότε, οι Ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ήταν απορροφημένες από μια σειρά γεγονότων της διεθνούς πολιτικής σκηνής: αύξηση έντασης του Ψυχρού Πολέμου, καταστολή επαναστατικών κινημάτων σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, όξυνση της ισραηλινο-παλαιστινιακής διένεξης. Αλλά ακόμη και η πλειοψηφία της αριστερής διανόησης (4) της εποχής, από το σταλινικό στρατόπεδο μέχρι τη ρεφορμιστική σοσιαλδημοκρατία, δεν πίστευε στην πιθανότητα μιας αυθεντικής λαϊκής εξέγερσης.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει στις μέρες μας. Παρά το γεγονός ότι το ιστορικό διεθνές οικονομικοπολιτικό πλαίσιο έχει υποστεί αλλαγές - και παρά την εξεγερσιακή ένταση του περασμένου έτους, κυρίως στη Μέση Ανατολή - η αυτοκρατορία των αγορών, η «τελική μορφή ανθρώπινης διακυβέρνησης» σύμφωνα με τον Φουκουγιάμα, διατηρεί την ψευδαίσθηση ότι είναι άτρωτη και μη ανατρέψιμη.

Ο απροκάλυπτος άλλωστε τρόπος με τον οποίο η σημερινή νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα επιτίθεται σε κοινωνικά κεκτημένα δεκαετιών δείχνει την υποτίμηση που τρέφει για το μαζικό λαϊκό κίνημα. Προφανώς, θεωρούν ότι η συσσωρευμένη κοινωνική οργή εκτονώνεται μέσα από απολιτικοποιημένες, αποστεωμένες ιδεολογίας κινήσεις αγανακτισμένων και βασίζονται στην απογοήτευση - και εν τέλει παραίτηση - μεγάλων τμημάτων του λαού που παύουν να πιστεύουν ότι «κάτι μπορεί να αλλάξει». Είναι όμως στα χέρια αυτών που πλήττονται από την καπιταλιστική κρίση να τους διαψεύσουν.

Οι νέοι και οι νέες, οι εργάτες και οι εργάτριες της εξέγερσης του 1968, πέραν του ότι αμφισβήτησαν ανοιχτά τους κατεστημένους, συντηρητικούς, κοινωνικούς θεσμούς της Ευρώπης, πέτυχαν να φέρουν στο προσκήνιο αιτήματα που, μέχρι και πριν από λίγα χρόνια, θεωρούνταν κεκτημένα: αυξήσεις μισθών, συνταξιοδοτικά δικαιώματα, προάσπιση των συνδικαλιστικών ελευθεριών, δικαίωμα στην εργασία. Είναι τραγική ειρωνία της ιστορίας ότι σήμερα αυτές ακριβώς οι κατακτήσεις γκρεμίζονται στο όνομα της περιβόητης δημοσιονομικής εξυγίανσης και σταθερότητας (επί της ουσίας «θυσιάζονται» στο βωμό της ανάκαμψης του καπιταλιστικού οικοδομήματος).

Ο Μάης του 1968 ταρακούνησε τους παλαιούς θεσμούς, κινητοποίησε συνειδήσεις, έγειρε νέες κοινωνικές απαιτήσεις, απέδειξε στην πράξη αυτό που είχε πει ο Μάο τσε Τουνγκ, ότι «ο λαός, και μόνον ο λαός, είναι η ενεργός δύναμη στην κατασκευή της παγκόσμιας ιστορίας». Παρά την ένταση και την αδιαμφισβήτητη σημασία του όμως δεν αποσάρθρωσε τα θεμέλια του συστήματος στο οποίο εναντιώθηκε. Ο Καπιταλισμός επανήλθε δριμύτερος, επεκτάθηκε, γέννησε νέες κρίσεις, μεταλλάχτηκε και σήμερα απειλεί το μέλλον της νέας γενιάς.

Τέσσερις δεκαετίες μετά τα γεγονότα του Παρισιού, στην Ελλάδα του σήμερα, οι νέοι, οι εργαζόμενοι, τα χαμηλά και μεσαία στρώματα της κοινωνίας μας έχουν πολλαπλάσιους λόγους να ζήσουν τη δική τους σύγχρονη εκδοχή του «Μάη». Να αμφισβητήσουν, να εξεγερθούν, να απαιτήσουν και εν τέλει να ανατρέψουν. Να αρνηθούν να υποθηκεύσουν τα όνειρα τους σε αντιλαϊκά, απάνθρωπα, μνημόνια δημοσιονομικής λιτότητας.

Να επανακτήσουν, με λίγα λόγια, όλα όσα τους ανήκουν επαναφέροντας στο προσκήνιο ένα γνωστό σύνθημα εκείνης της εποχής: On ache`te ton bonheur. Vole-le (Αγοράζουν την ευτυχία σου. Κλεψ' την!).

Υποσημειώσεις:

(1) The End of History and the Last Man (Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος), 1992.

(2) Από τη γέννηση του μονοπωλιακού καπιταλισμού την περίοδο 1873-1895 στο μεγάλο κραχ του 1929, την οικονομική ύφεση του Β' Παγκοσμίου πολέμου, την κρίση του 1970 μέχρι και την πρόσφατη κρίση του λεγόμενου χρηματοοικονομικού καζινοκαπιταλισμού.

(3) Στο κεντρικό εργοστάσιο της Renault, όπου απασχολούνταν περί τους 10.000 εργάτες, ξεκίνησε στα μέσα του Μαϊου 1968 μια απ’ τις μεγαλύτερες απεργειακές κινητοποιήσεις που, με ρυθμούς ντόμινο, εξαπλώθηκε σε όλη τη Γαλλία.

(4) Ο μαρξιστής ακαδημαϊκός Αντρέ Γκορζ έγραφε το 1968 σε άρθρο του στο Socialist Register: «στο προσεχές μέλλον δεν θα υπάρξει καμία κρίση στον Ευρωπαϊκό καπιταλισμό τόσο δραματική που να οδηγήσει τις μάζες των εργατών σε επαναστατικές γενικές απεργίες ή σε ένοπλους αγώνες στην υπεράσπιση των ζωτικών τους συμφερόντων». Μεταρρύθμιση και Επανάσταση, 1968.

*Ο κ. Νικόλαος Μόττας είναι υποψήφιος διδάκτωρ (PhD) Πολιτικής Ιστορίας και Εξωτερικής Πολιτικής. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Γενάρη του 1984, σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και κατέχει μεταπτυχιακούς τίτλους στις Διπλωματικές Σπουδές (Διπλωματική Ακαδημία Λονδίνου) και στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβιβ). Υπήρξε επί τριετία τακτικός συνεργάτης των εφημερίδων «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη» αρθρογραφώντας γιά διεθνή γεγονότα, ενώ κείμενα του περί ελληνικής, ευρωπαϊκης και διεθνούς πολιτικής έχουν δημοσιευθεί και σε αγγλόφωνες πηγές. Είναι ίδρυτής και διαχειριστής του ελληνικού αρχείου Τσε Γκεβάρα, www.guevaristas.net.