Οι λεηλασίες μνημείων στη γερμανική Κατοχή

Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης

 

Η πύλη των Λεόντων: “Σκοποβολή των Γερμανών στην πύλη των λεόντων στις Μυκήνες”

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τις γερμανικές αποζημιώσεις και την επιστροφή του αναγκαστικού δανείου που πήραν οι Ναζί κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα. Δεν αναφέρεται όμως ιδιαίτερα η αρχαιοκαπηλία, οι λεηλασίες μουσείων και οι καταστροφές μνημείων από Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους την περίοδο 1941-1944. Συνέβησαν περιστατικά που θύμισαν τις λεηλασίες και καταστροφές που διέπραξαν οι...

Σταυροφόροι στην Άλωση της Πόλης το 1204. Τότε καράβια γεμάτα έργα τέχνης έφευγαν για τη Δύση για να στολίσουν επαύλεις, μουσεία και ναούς. Ήταν τέτοιες οι καταστροφές και οι λεηλασίες, ακόμη και των ναών της Κωνσταντινούπολης, που ο πληθυσμός της Πόλης, όταν τέθηκε το ζήτημα της ένωσης των Εκκλησιών, για να σωθεί το Βυζάντιο από τους Οθωμανούς, προτιμούσαν «το τούρκικο σαρίκι παρά τη λατινική τιάρα».
Έχουμε επανάληψη της συμπεριφοράς των «πολιτισμένων» Δυτικών στο «λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού», όπως συχνά αποκαλούν την Ελλάδα. Επανάληψη του πλιάτσικου Χριστιανών της Δύσης προς τους Χριστιανούς της Ανατολής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των «καλλιτεχνικών» αισθημάτων των Γερμανών στρατιωτών και αξιωματικών είναι το παρακάτω απόσπασμα: «τον Αύγουστο του 1944 πέντε Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώται μετά κοπίδος και σφυρίου εισελθόντες εις τον θησαυρό του Ατρέως στις Μυκήνες κατέστρεψαν πέντε των λίθων του τάφου δια να αφαιρέσουν πέντε χαλκούς ήλους. Άλλοι πάλιν (τέσσαρες τον αριθμόν) επυροβόλουν τους λέοντας της πύλης τον λεόντων δια των περιστρόφων τους …». Σκοποβολή των Γερμανών στην πύλη των λεόντων στις Μυκήνες λοιπόν! Τι να πει κανείς!

Λαθρανασκαφή: ” είχαμε και λαθρανασκαφές, οι οποίες γινόταν

είτε με εντολή από το Βερολίνο, για να μεταφερθούν στα εκεί

μουσεία είτε για προσωπικό πλουτισμό κάποιων αξιωματικών”

Οι Έλληνες αρχαιολόγοι ανέλαβαν, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την καταγραφή των λεηλασιών από τα στρατεύματα κατοχής και με βάση τις καταγραφές το 1946 το Υπουργείο Θρησκευμάτων και Παιδείας εξέδωσε τόμο με τίτλο «Ζημίαι αρχαιοτήτων». Σύμφωνα με τον τόμο του Υπουργείου «είχαν μετατρέψει σε ουρητήρια όλα τα μνημεία της Ακροπόλεως, κατά προτίμηση, δε, τον Παρθενώνα»! Επίσης οι Γερμανοί έκαναν άσκηση πυροβολικού ρίχνοντας βόμβες στο φρούριο της Ιθώμης (Μεσσηνία), με αποτέλεσμα «κατεστράφη τμήμα του νοτίου φρουρίου, το οποίο εβλήθη υπό τεσσάρων οβίδων». Παρακάτω αναφέρεται ότι εκλάπησαν από τον Κεραμεικό αρχαιότητες και «επυροβόλησαν κατά του ανάγλυφου του Χάρωνος στον Κεραμεικό».

Εκτός από κλοπές μουσείων και αρχαιολογικών χώρων είχαμε και λαθρανασκαφές, οι οποίες γινόταν είτε με εντολή από το Βερολίνο, για να μεταφερθούν στα εκεί μουσεία είτε για προσωπικό πλουτισμό κάποιων αξιωματικών.  Το μουσείο της Σάμου φορτώθηκε για τη Γερμανία. Και μάλιστα το έγκλημα των Γερμανών είναι ακόμη μεγαλύτερο γιατί κατέστρεφαν τα όποια αρχεία των αρχαιοτήτων υπήρχαν τότε, με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσκολη η ανεύρεση τους. Ακόμη και κάψιμο εκκλησιών, μέχρι και κάψιμο βυζαντινών εικόνων για προσάναμμα αναφέρεται!

Άλλα τρία χαρακτηριστικά περιστατικά δείχνουν τη συμπεριφορά των κατακτητών. Στο πρώτο η Ελληνική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων διαμαρτυρήθηκε εγγράφως στην Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή στις 13-9-1941 για ένα γεγονός που συνέβη στις 9-9-1941: «το πρωί έφτασε στη νήσο Δήλο ο Ιταλός στρατιωτικός διοικητής των Κυκλάδων, συνταγματάρχης Τζιοβάνι Δούκα, μαζί με άλλους αξιωματικούς. Αυτοί, αφού επισκέφτηκαν τους αρχαιολογικούς χώρους και πήραν φωτογραφίες, κατευθύνθηκαν προς το μουσείο και, αφού εξέτασαν τα αρχαία, ερώτησαν τους φύλακες αντί πόσων χιλιάδων δραχμών ηδύναντο να τους τα πουλήσουν. Οι φύλακες ως ήτο φυσικόν ηρνήθησαν. Έτσι οι αξιωματικοί, αφού παρέλαβον μέρος του πληρώματος, επεδόθησαν σε πρόχειρες ανασκαφές και ταυτοχρόνως οι στρατιώτες μετέφεραν στο πλοίο μαρμάρινες αρχαιότητες και τεμάχιο ψηφιδωτών. Μετά από αυτό, δύο εκ των αξιωματικών, συνοδευόμενοι υπό του διοικητού, μπήκαν στο μουσείο, όπου από τις προθήκες άρχισαν να παίρνουν αρχαία…».

Το δεύτερο περιστατικό συνέβη το Μάρτιο του 1942 στο μουσείο Αγ. Γεωργίου της Θεσσαλονίκης: «Δι’ ενόπλων δυνάμεων αφήρεσαν άγαλμα γυναικός. Εις τας διαμαρτυρίας του Εφόρου, απήντησαν ψευδόμενοι ότι μετέφεραν εις καταφύγιον προς ασφάλειαν, ενώ αυτό απεστάλη εις Βιέννη». Τέλος στη Βεργίνα «ο Γερμανός υπαξιωματικός και αρχαιολόγος Dr Exner έκανε ανασκαφές πλησίον των ανασκαφών του καθηγητού κ. Ρωμαίου, μεταξύ Παλατίτσας και Βεργίνας. Ανεσκάφησαν περί τους 4-6 τάφους, τα ευρήματα των οποίων δεν παρεδόθησαν στην Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία».

Τα άλογα του Λύσιππου: “από τον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης

 στο μουσείο του ναού του Αγ. Γεωργίου της Βενετίας”

Ενδεικτικά κάποια ακόμη από τα στοιχεία που κατέγραψαν οι Έλληνες αρχαιολόγοι: στη Σαλαμίνα οι Γερμανοί «εχρησιμοποίησαν το υλικό των ανασκαφών του Αγ. Δημητρίου για τα οχυρωματικά έργα τους ισοπεδώνοντας τμήμα αυτών».

Στο Πύθιον Ελασσόνας το 1943 οι Γερμανοί «παρασκεύασαν το φαγητό των, χρησιμοποιώντας εικόνες της εκκλησίας ως καυσίμου ύλης»!

Στην Αμφίπολη οι Βούλγαροι «διά την οικοδόμησιν φυλακίου στη γέφυρα του Στρυμώνος εχρησιμοποίησαν πλην του υλικού μικράς εκκλησίας των Αγ. Αποστόλων και αρχαία έργα».

Στο Παλαιόκαστρο Κρήτης «ο Ιταλός λοχαγός του πεζικού της μεραρχίας Σιέννα, Τζιουζέπε Μπορσάρι, τον Αύγουστο του 1942 κατέστρεψε ριζικώς εκ μανίας καταστροφής και μόνον ολόκληρο αρχαιολογικό χώρο. Η καταστροφή αυτή ήτο η βαρυτέρα όλων των καταστροφών στην Κρήτη».

Στη Λιβαδειά «οι Ιταλοί κατέλαβαν την αίθουσα της αρχαιολογικής συλλογής και εγκατέστησαν συνεργείον ποδηλάτων».

Στη Νάξο οι Ιταλοί έβγαλαν τα αρχαία από το μουσείο για να το κάνουν αίθουσα κινηματογράφου!

Στην Καλαμπάκα οι Γερμανοί μετέτρεψαν το Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου του 11^ου αιώνα σε σταύλο!

Στην Κνωσό το 1941 οι Γερμανοί κατέστρεψαν βασιλικό τάφο για να τοποθετήσουν πυροβόλα!

Στο Σούνιο από το 1942 έως το 1944 οι Γερμανοί επανειλημμένα χρησιμοποίησαν αρχαιότητες για να κατασκευάσουν οχυρωματικά έργα!

Στη Βέροια έκαναν τη μητρόπολη σταύλο, ενώ κατέστρεψαν τα τείχη της αρχαίας Δημητριάδας για να κατασκευάσουν στρατώνα!

Στην Κέρκυρα με τους γερμανικούς βομβαρδισμούς καταστράφηκε ο ναός του Ευαγγελισμού, ένας από τους παλαιότερους του νησιού, στον οποίο βρίσκονταν οι τάφοι των ηρώων της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Επίσης καταστράφηκε η Βιβλιοθήκη της Κέρκυρας με 70.000 τόμους.

Στη Σάμο στις 23/11/1943 οι Γερμανοί και Ιταλοί πέταξαν τα αρχαία έξω από το μουσείο. Πολλά καταστράφηκαν και άλλα εκλάπησαν.

Ο κατάλογος είναι πολύ μεγάλος και δύσκολα μπορεί κανείς να αποτιμήσει τη ζημιά. Μήπως όμως είναι καιρός να διεκδικήσουμε τις αρχαιότητες που βρίσκονται σε γερμανικά μουσεία κι όχι μόνο;

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος larousse Britannica

Η. Λάσκαρη «Βυζαντινοί Αυτοκράτορες», τόμος Β΄ Εκδόσεις Βυζαντίς, παραγωγή Ίδρυμα Τύπου, Αθήνα 1995.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, άρθρο Θ. Αργυράκη, σελ.48-49, Σάββατο 27-Κυριακή 28 Οκτωβρίου 2007.

"eranistis"