Η ελπίδα γεννιέται στις ρωγμές

Γιώργος X. Παπασωτηρίου

Στη μετανεωτερική οπτική του κόσμου «όλα παίζουν» και «όλα παίζονται», αλλά και όλα είναι σχετικά μέσα στη γενικευμένη αβεβαιότητα. Γι’ αυτό ο ενδεικνυόμενος τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων είναι η «θεωρία των παιγνίων», οι θεωρίες του χάους και ο περίφημος νόμος της Τύχης, δηλαδή της απροσδιοριστίας. Μόνο που η μετανεωτερικότητα εμπεριέχει μια σοβαρή αντίφαση, αρνείται το απόλυτο, αρνείται τους νόμους  και συνεπώς τις «ταυτότητες» και τις απόλυτες βεβαιότητες-πίστεις. Αλλά ακόμη και αυτός της απροσδιοριστίας είναι ένας «νόμος». Είναι δηλαδή μία πίστη που αρνείται την πίστη. Ή, διαφορετικά, είναι μία πίστη που ενσωματώνει και τη μη πίστη. Γι’ αυτό το λόγο δεν μπορεί να παράσχει μια νέα «ταυτότητα» ειμή μόνο αυτή του χαμαιλέοντα που, όμως, τρελαίνεται σαν τον Άμλετ από την πληθώρα (πραγματικών ή ψευδαισθησιακών) επιλογών καθώς δεν ξέρει ποιο χρώμα να διαλέξει, όταν βρίσκεται πάνω σε μια πολύχρωμη σκωτσέζικη φούστα…

Η «τρέλα» του χαμαιλέοντα που μας πλήττει, οφείλεται και στην μεταιχμιακή κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε (σε μια εποχή μεταξύ των εποχών), όπου η μεταβατικότητα διαπερνά τα πάντα, καθώς άλλοτε αποδυναμώνει και άλλοτε ενισχύει τις παλιές αντιθέσεις. Η πολιτιστική ομογενοποίηση ενισχύει μεν τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση αλλά συγχρόνως ενισχύει την τοπικότητα και τις ιδιαίτερες, εθνικές κουλτούρες, που αντιστέκονται στην εξαφάνιση. Ο πόλεμος, ή η βία αλλού γίνονται αποδεκτές ως εγγεγραμμένες στη… φύση των πραγμάτων (δημιουργική βία, δημιουργική καταστροφή κ.ά.) και αλλού λογίζονται ως παραλογισμός... Η τέχνη και κυρίως η θρησκεία, παρά το γεγονός ότι ο Χέγκελ είχε προδιαγράψει εδώ και δύο αιώνες ότι όσο και αν τις θαυμάζουμε δεν κλίνουμε πια το γόνυ μπροστά τους, λειτουργούν ακόμη λατρευτικά, διαμορφώνοντας ένα ακόμη δίπολο, δύο κόσμους: έναν που χρειάζεται τη θρησκεία για να τονώνει τη φαντασία των μαζών, νομιμοποιώντας τους σκοπούς της ηθικής και πολιτικής τάξης του και έναν άλλον, πιο περιορισμένο κόσμο που έχει αντικαταστήσει τη θρησκεία με την επιστήμη και την τεχνολογική επανάσταση...

Τα μέλη του δεύτερου κόσμου δεν είναι άθρησκοι, αλλά μη-θρήσκοι, που αντιμετωπίζουν τη θρησκεία ως μέρος της «παράδοσης» και ακολουθούν το τελετουργικό της κατά τις σημαντικές γιορτές. Για να το θέσουμε αλλιώς, σήμερα υπάρχει ένας κόσμος που «κάνει ότι πιστεύει», ακολουθώντας ορισμένα θρησκευτικά τελετουργικά και ήθη, δίκην σεβασμού στην παράδοση και σ’ έναν τρόπο ζωής (lifestyle), όπως συμβαίνει στην Ευρώπη κι ένα μικρό μέρος των πολιτών των ΗΠΑ και σε εκείνους που «πιστεύουν πραγματικά», τους οποίους αποκαλούμε φονταμενταλιστές. Άρα το νέο δίπολο είναι «φονταμενταλιστές-μη φονταμενταλιστές». Υπ’ αυτή τη διάκριση, η Ευρώπη (χαμηλός αριθμός θρησκευόμενων) είναι «μη φονταμενταλιστική» ενώ οι ΗΠΑ καθώς και ένα σημαντικό μέρος του ισλαμικού κόσμου είναι φονταμενταλιστικό καθώς ο αριθμός των θρησκευόμενων εκεί (όπου η θρησκεία βιώνεται ως «ριζική εμπειρία») είναι τεράστιος.

Παραδόξως, δεν έχουμε μία σύγκρουση της Ευρώπης με την Αμερική (τουλάχιστον όχι ακόμα), αλλά μία σύγκρουση των φονταμενταλισμών Δύσης και Ανατολής. Εδώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε μία ταυτότητα, η οποία, όμως, παρουσιάζεται ως η μεγαλύτερη αντίθεση. Με άλλα λόγια δεν έχουμε την ενότητα των αντιθέτων, αλλά την αντίθεση των ομοίων. Αυτό δεν είναι τόσο διακριτό λόγω της απόκρυψης της ύπαρξης του αμερικανικού φονταμενταλισμού. Η Δύση οργανώνει βομβαρδισμούς άλλων φονταμενταλισμών, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που οι φανατικοί δεξιοί πολέμιοι της ανδρικής ομοφυλοφιλίας στις ΗΠΑ οργανώνουν τα «ξυλοφορτώματα των γκέι» κατά τη διάρκεια των οποίων τους βιάζουν, αποδεικνύοντας ότι πίσω από το φανατισμό τους κρύβεται η δική τους ομοφυλοφιλία! Όπως ο γκέι συναντά στον φανατικό αντι-γκέι τον εγελιανό «αντιθετικό προσδιορισμό» του, το ίδιο και ο αμερικανικός φονταμενταλισμός συναντά τον όμοιό του, ή καλύτερα ικανοποιείται με τη μορφή του αντιθέτου του που είναι ο ίδιος, δηλαδή ο «βιασμός» του Ισλάμ.

Βλέπουμε, έτσι, ότι δίπλα στα «παλαιά» δίπολα παρά την ανακήρυξη του «τέλους» τους έχουμε και νέα δίπολα, αλλά όχι νέες αντιθέσεις, καθώς τα κυρίαρχα δίπολα σήμερα (Δύση-Ισλάμ) είναι ταυτολογικά (δηλαδή ψευδοδίπολα)! Και κάτω από το σεντόνι των «ψευδο-αντιθέσεων» βρίσκονται τα πραγματικά και κυνικά οικονικο-γεωπολιτικά συμφέροντα. Αλλά το γεγονός και μόνο ότι η επίκληση των «ψευδο-αντιθέσεων» λειτουργεί στις ΗΠΑ και αλλού σημαίνει την ύπαρξη ενός πολιτιστικού «εδάφους» που τις αποδέχεται, νομιμοποιώντας τις πραγματικές δραστηριότητες και σκοπιμότητες…

Ενίοτε οι ιστορικές αναλογίες βοηθούν να «δούμε» το μέλλον. Αλλά πάντα οι αναγωγές είναι επικίνδυνες όταν πρόκειται για ριζικές αλλαγές. Πάντως, όλα είναι ανοιχτά. Και αυτή ή η άλλη έκβαση θα εξαρτηθεί από το συσχετισμό δυνάμεων, που αυτή τη στιγμή είναι καταφανώς υπέρ των «πλανητικών πάνω». Οι τελευταίοι δρουν χωρίς αντίπαλο αφού ένα κίνημα των «πλανητικών κάτω» δεν υφίσταται ούτε είναι ορατό ακόμη. Ο εθνικισμός και ο ρατσισμός εξακολουθούν να δημιουργούν της αποσσυσωματώσεις και τις πολυδιασπάσεις των «κάτω» σε εθνικό επίπεδο… Καμία νέα «πίστη», κανένα νέο ιδεολογικό όχημα των «κάτω» δεν υπάρχει που να αντιπαρατίθεται ισχυρά στο αξιακό σύστημα των «πάνω», που είναι το Εγώ και το Χρήμα. Η ισορροπία μεταξύ οικονομίας και κοινωνίας με τη διαμόρφωση «ορίων συσσώρευσης» είναι μία πλάνη, όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, καθώς η προσπάθεια διαμόρφωσης κάτι τέτοιου σε εθνικό επίπεδο είναι σαν να προσπαθεί κανείς να ξεφύγει μόνος του από την παγκόσμια μαφία. Συνεπώς, ή θα υπάρξει ένα παγκόσμιο κίνημα που δεν θα αμύνεται απλώς αλλά και θα προτείνει, αντιπαραθέτοντας ένα νέο είδος ανθρώπου στο σημερινό εγωτικό κανίβαλο, ένα είδος που θα βρίσκει τον εαυτό του και την πλήρωσή του στο Εμείς, στη συλλογικότητα, που θα επανεφεύρει την Αγάπη ως αρμό των διυποκειμενικών σχέσεων σε βάρος της δύναμης και της απληστίας, που θα προτείνει μία προοπτική της εργασίας που δεν θα είναι άχθος αλλά δημιουργία, ή η σημερινή κίνηση προς την άβυσσο με την ιλιγγιώδη ταχύτητα του κανιβαλικού καπιταλισμού, που ήδη έχει στρατιωτικοποιήσει τις οικονομικές σχέσεις και σαρώνει το κράτος πρόνοιας, θα συνεχιστεί αδιατάρακτα.

Πως θα σωθούμε; Θα σωθούμε μ’ ένα παγκόσμιο κίνημα της διευρυμένης πολιτικής και κοινωνικής «οικολογίας», που θα περιλαμβάνει τη σχέση μας με τη φύση (που σημαίνει επίσης ένα οικονομικό όριο στη συσσώρευση αλλά και να ξαναγίνουμε «φυσικοί») αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των κατοίκων του «οίκου» που λέγεται Γη, των ανθρώπων ως μερών της φύσης. Αυτό σημαίνει επανένταξη του ανθρώπου και του πνεύματός του στη φύση και τη φύση του. Σημαίνει μια νέα φιλοσοφία και στάση ζωής, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος δεν είναι εκτός αλλά εντός της φύσης. Σημαίνει εξάλειψη του ρατσισμού και σε πολιτικό επίπεδο απάλειψη της δυνατότητας των «πάνω» να μεταθέτουν τις συγκρούσεις στην περιφέρεια, δημιουργώντας τους εμφυλίους των «κάτω». Όλοι οι «κάτω» είμαστε μετανάστες στο σπίτι μας, ακόμη και στον εαυτό μας. Γι’ αυτό όλοι «οι άλλοι (δεν είμαστε αλλά αντικειμενικά) είναι εμείς». Ο πλούτος του μείγματος που θα δημιουργηθεί από αυτή τη συνάντηση ανθρώπων και πολιτισμών θα είναι εκρηκτικό και θα παράσχει ένα νέο πλούσιο νόημα ζωής όχι μόνο για τους «κάτω» αλλά και για τους «πάνω». Με άλλα λόγια, οι «κάτω», όπως έχει συμβεί μέχρι τώρα, θα εκφράσουν και τα υπαρξιακά και οντολογικά αιτήματα των «πάνω». Βέβαια, «το μέλλον διαρκεί πολύ», όπως κάθε μεταβατική περίοδος, όπως κάθε εποχή μεταξύ των εποχών, όπως κάθε μεσαίωνας, όπου το παλιό έχει ξεθυμάνει τελείως αλλά το καινούργιο δεν έχει ακόμη εμφανιστεί…

*Απόσπασμα από το βιβλίο HOMO AMERICANUS, Καστανιώτης, 2008

www.artinews.gr