O ακαδημαϊκός Φεντερίκο Ντεμάρια απηύθυνε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια κεντρική ομιλία σχετικά με τα κρίσιμα ζητήματα της οικονομικής μεγέθυνσης και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Στην ομιλία αυτή έθεσε το ερώτημα: “Είναι η ευημερία του ατόμου, των κοινωνιών και των εθνών δυνατή πέρα από την οικονομική μεγέθυνση;”. Το περιεχόμενο της ομιλίας δημοσιεύτηκε αρχικά στον Ecologist.
.
ToPeriodiko admin team | 17/04/2019
Μετάφραση: Άννα Χρυσοπούλου
Η ιδέα «Μεγέθυνση για χάρη της μεγέθυνσης» παραμένει στο κέντρο της ιδεολογίας όλων των κυβερνήσεων και διεθνών θεσμών, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η οικονομική μεγέθυνση παρουσιάζεται ως πανάκεια, που μπορεί να λύσει κάθε πρόβλημα αυτού του κόσμου: τη φτώχεια, την ανισότητα, τη βιωσιμότητα, όπως θέλει να το ονομάσει κανείς. Οι αριστερές και δεξιές πολιτικές διαφέρουν μόνο στον τρόπο επίτευξης.
Παρόλα αυτά, υπάρχει μια άβολη επιστημονική αλήθεια που πρέπει να αντιμετωπισθεί: η οικονομική μεγέθυνση είναι περιβαλλοντικά μη βιώσιμη. Επιπλέον, εκτός ενός συγκεκριμένου ορίου, που έχει ήδη ξεπεραστεί από ευρωπαϊκές χώρες, ούτε κοινωνικά δεν είναι απαραίτητη. Το κύριο ερώτημα λοιπόν είναι: πώς μπορούμε να διαχειριστούμε μια οικονομία χωρίς μεγέθυνση;
Αρκετά!
Ο οικονομολόγος Kenneth Boulding, ως γνωστόν, έχει πει: ‘’Οποιοσδήποτε πιστεύει ότι η ραγδαία αυξανόμενη μεγέθυνση μπορεί να συνεχιστεί για πάντα σε έναν πεπερασμένο κόσμο είναι είτε τρελός είτε οικονομολόγος’’.
Οι οικολόγοι οικονομολόγοι από τη μια πλευρά ισχυρίζονται ότι η οικονομία είναι φυσική, ενώ από την άλλη, οι κυρίαρχοι οικονομολόγοι τείνουν να πιστεύουν ότι είναι μεταφυσική.
Ο «κοινωνικός μεταβολισμός» είναι η μελέτη των ενεργειακών και υλικών ροών μέσα στην οικονομία. Από πλευράς εισροών, οι βασικοί υλικοί πόροι είναι περιορισμένοι, και πολλοί, όπως το πετρέλαιο και ο φωσφόρος, έχουν φτάνουν στα υψηλότερα επίπεδα. Από πλευράς εκροών, η ανθρωπότητα καταπατά τα όρια του πλανήτη.
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί την απόδειξη αυτής της περιορισμένης ικανότητας αφομοίωσης των οικοσυστημάτων. Είναι ο ίδιος ο πλανήτης που λέει: Αρκετά!
Οι κυρίαρχοι οικονομολόγοι- πεπεισμένοι επιτέλους από την ύπαρξη των βιοφυσικών ορίων- έχουν αρχίσει να ισχυρίζονται ότι η οικονομική μεγέθυνση μπορεί να διαχωριστεί από την κατανάλωση ενέργειας και υλικών.
Χρυσή τομή
Τα ιστορικά δεδομένα δείχνουν ότι χρυσή τομή- μέχρι στιγμής- δεν έχει υπάρξει, παρά μόνο ένας σχετικός διαχωρισμός- μια μείωση στη χρήση πόρων ανά μονάδα Α.Εγχ.Π. Απόλυτος διαχωρισμός όμως δεν υφίσταται, το οποίο είναι αυτό που ουσιαστικά μετράει στη βιωσιμότητα: μια απόλυτη μείωση της κατανάλωσης των περιβαλλοντικών πόρων.
Οι μόνες περίοδοι απόλυτης αποϋλοποίησης συμπίπτουν με την οικονομική ύφεση. Οι συναλλαγές πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψιν, για να αποφευχθεί η εξωτερίκευση των έντονων, ρυπογόνων δραστηριοτήτων εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η σύγχρονη οικονομία δεν μπορεί να είναι κυκλική. Ο βασικός λόγος είναι ότι η ενέργεια δεν μπορεί να ανακυκλωθεί, ενώ τα υλικά μπορούν μέχρι ενός ορίου. Η παγκόσμια οικονομία ανακυκλώνει λιγότερο από το 10% των υλικών, ενώ περίπου το 50% των κατεργασμένων υλικών χρησιμοποιείται για την παροχή ενέργειας, με αποτέλεσμα να μην είναι διαθέσιμα για ανακύκλωση. Είναι απλό: η οικονομική μεγέθυνση δεν είναι συμβατή με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Η λίστα των ωραίων, οξύμωρων σχημάτων είναι μακρά- από τη βιώσιμη ανάπτυξη μέχρι την μετενσάρκωση της πράσινης οικονομίας ή της πράσινης μεγέθυνσης- οι ευσεβείς πόθοι όμως δεν λύνουν τα πραγματικά προβλήματα. Η αύξηση του Α.Εγχ.Π. οδηγεί στην αύξηση της χρήσης των υλικών και της ενέργειας και επομένως στην περιβαλλοντική μη- βιωσιμότητα.
Μαγική λύση δεν υπάρχει
Η τεχνολογία και οι λύσεις βασισμένες στην αγορά δεν αποτελούν μαγικές σφαίρες. Η πίστη στην τεχνολογία έχει καταλήξει να γίνεται θρησκευτική: επιστημονικές αποδείξεις φανερώνουν, βάσει των προηγούμενων τάσεων της τεχνολογικής βελτίωσης, ότι συμβαίνουν πολύ αργά για να αποφευχθεί η πλέον μη αναστρέψιμη κλιματική αλλαγή.
Για παράδειγμα, οι βελτιώσεις στην αποτελεσματικότητα οδηγούν σε παράπλευρα αποτελέσματα στο πλαίσιο της οικονομικής μεγέθυνσης (όσο πιο αποδοτικός είσαι, τόσο περισσότερο καταναλώνεις, π.χ αυτοκίνητα και κατανάλωση βενζίνης). Η ανανεώσιμη ενέργεια παράγει λιγότερη καθαρή ενέργεια σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα, γιατί έχει μικρότερο συντελεστή EROI (Energy Return on Investment [1]). Για το λόγο αυτό, μεταξύ άλλων, αδυνατεί να καλύψει τα τωρινά επίπεδα κατανάλωσης ενέργειας, τα οποία επομένως πρέπει να μειωθούν.
Τα περισσότερα αποθέματα των παγκόσμιων ορυκτών καυσίμων πρέπει να παραμείνουν στο έδαφος, χωρίς να χρησιμοποιηθούν, για να κρατήσουμε την άνοδο της παγκόσμια θερμοκρασίας σε επίπεδο όχι μεγαλύτερο των 2οC. Στην πραγματικότητα, τα ορυκτά καύσιμα έπρεπε να αποκαλούνται άκαυστα καύσιμα.
Η επιστήμη μερικές φορές δεν προσφέρει καλές ειδήσεις. Όπως αναφέρεται σε ένα πρόσφατο άρθρο στο Nature Sustainability: «Καμιά χώρα στον κόσμο δεν καλύπτει τις βασικές ανάγκες των πολιτών της σε ένα παγκοσμίως βιώσιμο επίπεδο χρήσης των πόρων». Το ερώτημα λοιπόν είναι: Πώς μπορούν να δημιουργηθούν οι συνθήκες για μια καλή ζωή για όλους, σεβόμενοι τα όρια του πλανήτη;
Η άβολη αλήθεια που πρέπει να αντιμετωπισθεί από τους φορείς χάραξης πολιτικής είναι η εξής: η οικονομική μεγέθυνση είναι οικολογικά μη βιώσιμη. Η συνολική κατανάλωση των υλικών και της ενέργειας πρέπει να μειωθεί, ξεκινώντας από τις αναπτυγμένες χώρες.
Η στρατηγική της αποανάπτυξης
Η οικονομική μεγέθυνση ίσως να μην είναι επίσης κοινωνικά επιθυμητή. Οι ανισότητες αυξάνονται, η φτώχεια δεν έχει εξαλειφθεί και το αίσθημα ικανοποίησης από τη ζωή δεν έχει μεταβληθεί.
Η οικονομική μεγέθυνση τρέφεται από το χρέος, το οποίο συνεπάγεται με μια αποικιοποίηση του μέλλοντος. Αυτό το χρέος είναι αδύνατον να αποπληρωθεί, και το χρηματοπιστωτικό σύστημα κατ’ επέκταση είναι επιρρεπές στην αστάθεια.
Για παράδειγμα, επιστημονικά δεν είναι ξεκάθαρος ο τρόπος που η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να επιτύχει μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα στο πλαίσιο της οικονομικής μεγέθυνσης, εφαρμόζοντας μια μείωση των ρύπων του φαινόμενου του θερμοκηπίου της τάξεως του 80% από τα επίπεδα του 1990 μέχρι το 2050.
Είναι γεγονός, όπως έχουν πειστικά αναφέρει οι κλιματολόγοι Kevin Anderson and Alice Bows, ότι «μια λογική πιθανότητα για να αποφευχθεί η 2ο C επικίνδυνη, όπως χαρακτηρίζεται, κλιματική αλλαγή, τα πιο εύπορα κράτη χρειάζεται, προσωρινά, να υιοθετήσουν μια στρατηγική αποανάπτυξης».
Προφανώς, η μετάβαση από μια κοινωνία μεγέθυνσης σε μια κοινωνία αποανάπτυξης έχει πολλές προκλήσεις. Ο αναδυόμενος όμως τομέας των οικολογικών μακροοικονομικών έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει αυτές τις προκλήσεις πειστικά.
Ο παράγοντας της ευτυχίας
Η βιβλιογραφία των οικονομικών και της ευτυχίας δείχνει ότι η χρήση του Α.Εγχ.Π. δεν είναι απαραίτητη για την ευημερία, καθώς υπάρχουν άλλοι καθοριστικοί παράγοντες. Το υψηλό προσδόκιμο όριο ηλικίας είναι συμβατό με μια κοινωνία χαμηλών εκπομπών του άνθρακα, σε αντίθεση με τα υψηλά εισοδήματα. Επιπλέον, η έλλειψη μεγέθυνσης μπορεί να αυξήσει τις ανισότητες, αν δεν υπάρξει αναδιανομή.
Εν πάση περιπτώσει, το ζήτημα δεν είναι εάν θα πρέπει να εγκαταλείψουμε την οικονομική μεγέθυνση. Το ερώτημα είναι ο τρόπος. Οι επιστημονικές συζητήσεις γύρω από το θέμα ανθίζουν αυτή την εποχή, αλλά πολύ φοβάμαι ότι η χάραξη πολιτικής έχει παραμείνει αρκετά πίσω.
Υπάρχουν βέβαια θετικοί οιωνοί: η κριτική του Α.Εγχ.Π. ως ένδειξη ευημερίας είναι συχνή, πολιτικές εισηγήσεις πραγματοποιούνται, και η αποανάπτυξη εισάγεται σαν ιδέα στα κοινοβούλια, το οποίο δεν είναι καινούριο. Για παράδειγμα, το 1972 ο Ολλανδός σοσιαλδημοκράτης Sicco Mansholt, Επίτροπος τότε της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα γεωργίας, έγραψε μια επιστολή στον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Franco Maria Malfatti, καλώντας τον να λάβει σοβαρά υπόψιν του τα όρια της οικονομικής μεγέθυνσης στην οικονομική πολιτική της Ε.Ε.
Ο ίδιος ο Mansholt μάλιστα έγινε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ύστερα από δυο μήνες, για πολύ μικρό χρονικό διάστημα βέβαια ώστε να ασκήσει πίεση προς μια ατζέντα μηδενικής μεγέθυνσης.
Έχει έρθει λοιπόν η στιγμή, όχι απλώς για μια επιστημονική ερευνητική ατζέντα με βάση την αποανάπτυξη, αλλά και για μια πολιτική ατζέντα. Όπως έχουν ισχυριστεί οι οικολόγοι οικονομολόγοι Tim Jackson and Peter Victor στους New York Times: «Το να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς μεγέθυνση είναι ένα από τα πιο επείγοντα και κρίσιμα καθήκοντα που η κοινωνία έχει να δεσμευθεί».
Ο συγγραφέας
Ο Φεντερίκο Ντεμάρια είναι οικολόγος οικονομόλογος στο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. Αποτελεί έναν από τους συγγραφείς του βιβλίου Το λεξιλόγιο της Αποανάπτυξης και του επερχόμενου Πλουραλισμός: Ένα Μετα- Αναπτυξιακό Λεξικό.
[1] Συντελεστής που δείχνει ποιες πηγές ενέργειας παράγουν περισσότερη ενέργεια σε σχέση με αυτή που απαιτείται για την εξαγωγή τους
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου