Η ήττα του Μάη πληρώθηκε την 4η Αυγούστου.

Η μεγαλύτερη και πιο συγκλονιστική απεργιακή κινητοποίηση που έγινε ποτέ στην Ελλάδα ήταν αυτή του Μάη του 1936 στη Σαλονίκη.

 

του Χάρη Παπαδόπουλου

 

Όλος ο κό­σμος του κι­νή­μα­τος, και όχι μόνο, ξέρει πως, 80 χρό­νια πριν, ερ­γά­τες και ερ­γά­τριες που δια­δή­λω­ναν δο­λο­φο­νή­θη­καν από τους χω­ρο­φύ­λα­κες και την κυ­βέρ­νη­ση Με­τα­ξά. Εκα­τομ­μύ­ρια άν­θρω­ποι γνω­ρί­ζουν κι έχουν τρα­γου­δή­σει τον Επι­τά­φιο του Γιάν­νη Ρί­τσου και του Μίκη Θε­ο­δω­ρά­κη: είναι η μου­σι­κή και ποι­η­τι­κή δη­μιουρ­γία που δια­σώ­ζει ως σή­με­ρα όλη την κα­τα­κραυ­γή και την οργή της ερ­γα­τι­κής τάξης για το έγκλη­μα.

Αλλά ο Μάης του ’36 δεν είναι μόνο επέ­τειος της μα­ζι­κής δο­λο­φο­νί­ας των ερ­γα­τών και των ερ­γα­τριών που ζη­τού­σαν το ψωμί τους. Τέ­τοιες θη­ριω­δί­ες συ­νέ­βαι­ναν συχνά εκεί­να τα χρό­νια: στο Βόλο, στην Κα­βά­λα και αλλού έπε­φταν κορ­μιά ερ­γα­τών χτυ­πη­μέ­να από τις σφαί­ρες των δυ­νά­με­ων κα­τα­στο­λής, κι ακόμα στον Πει­ραιά, στην απερ­γία του Αυ­γού­στου του ’23, δο­λο­φο­νή­θη­καν πε­ρισ­σό­τε­ροι ερ­γά­τες από ό,τι στη Σα­λο­νί­κη τον Μάη του ’36.

Λί­γους μόνο μήνες πριν από την εξέ­γερ­ση, είχαν γίνει τα «Στα­φι­δι­κά» στη Μεσ­ση­νία, ο ένο­πλος ξε­ση­κω­μός δη­λα­δή των αγρο­τών για την τιμή της στα­φί­δας, που οδή­γη­σε σε κα­νο­νι­κές μάχες με τη χω­ρο­φυ­λα­κή και στην επι­βο­λή στρα­τιω­τι­κού νόμου, με την Κα­λα­μά­τα και τους Γαρ­γα­λιά­νους να κα­τα­λαμ­βά­νο­νται από δύο με­ραρ­χί­ες στρα­τού.

Αυτό που στη Σα­λο­νί­κη έκανε τη δια­φο­ρά ήταν πως για δύο πε­ρί­που ει­κο­σι­τε­τρά­ω­ρα μο­να­δι­κή εξου­σία στην πόλη ήταν η Κε­ντρι­κή Απερ­για­κή Επι­τρο­πή. Οι χω­ρο­φύ­λα­κες, ανή­μπο­ροι να κα­τα­στεί­λουν τις δια­δη­λώ­σεις, είχαν πο­λιορ­κη­θεί στα αστυ­νο­μι­κά τμή­μα­τα. Τους απερ­γούς ανέ­λα­βε να αντι­με­τω­πί­σει ο στρα­τός, αλλά οι φα­ντά­ροι συ­να­δελ­φώ­θη­καν με τους δια­δη­λω­τές. Η απερ­γία των κα­πνερ­γα­τών είχε με­τα­βλη­θεί σε ανοι­χτή εξέ­γερ­ση. Ο δρό­μος έμοια­ζε ανοι­χτός για να γε­νι­κευ­τεί ο ερ­γα­τι­κός ξε­ση­κω­μός σε όλη τη χώρα, να πέσει η κυ­βέρ­νη­ση Με­τα­ξά και να ανα­λά­βει η ερ­γα­τι­κή τάξη να ξη­λώ­σει όλο το πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα.

Και όλα αυτά ενώ κο­ρυ­φω­νό­ταν στη Γαλ­λία η γε­νι­κή απερ­γία και οι κα­τα­λή­ψεις ερ­γο­στα­σί­ων, και στην Ισπα­νία η κα­τά­στα­ση κάλ­πα­ζε προς την επα­νά­στα­ση που θα ξε­κι­νού­σε το κα­λο­καί­ρι. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της ερ­γα­τι­κής προ­έ­λα­σης, η 9η και η 10η Μάη 1936 στη Σα­λο­νί­κη φαι­νό­ταν πως άνοι­γαν και­νού­ριο δρόμο στη Δυ­τι­κή Ευ­ρώ­πη…

Το κλίμα του ερ­γα­τι­κού εν­θου­σια­σμού τον Μάη και το κα­λο­καί­ρι του ’36 έμοια­ζε εξαι­ρε­τι­κά ελ­πι­δο­φό­ρο και ικανό να ανα­κό­ψει την άνοδο στην εξου­σία των φα­σι­στών σε μια σειρά χώρες. Φαι­νό­ταν πως ο πα­γκό­σμιος πό­λε­μος θα μπο­ρού­σε να απο­τρα­πεί και η Ευ­ρώ­πη να γίνει ο στί­βος του θριάμ­βου της ερ­γα­τι­κής τάξης και όχι το σφα­γείο της. Η Γαλ­λία και η Ισπα­νία υψώ­νο­νταν ως αντι­πα­ρα­δείγ­μα­τα στη Γερ­μα­νία του Χί­τλερ και την Ιτα­λία του Μου­σο­λί­νι. Όσο για την εξε­γερ­μέ­νη Σα­λο­νί­κη, έδει­χνε πως μπο­ρεί να είναι ο πυ­ρο­κρο­τη­τής για ένα ντό­μι­νο εκρή­ξε­ων στα Βαλ­κά­νια.

 

Τι πήγε στρα­βά;

Για τη νίκη υπήρ­χαν όλες οι ανα­γκαί­ες συν­θή­κες εκτός από μία: οι επα­να­στά­τες και οι επα­να­στά­τριες της επο­χής ήταν στο πε­ρι­θώ­ριο, χωρίς μα­ζι­κή απή­χη­ση και χωρίς να μπο­ρούν να επη­ρε­ά­σουν τα γε­γο­νό­τα. Σε Γαλ­λία, Ισπα­νία και Ελ­λά­δα πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο στο κί­νη­μα είχαν τα στα­λι­νι­κά ΚΚ, που προ­σπα­θού­σαν να ανα­βά­λουν τη μάχη και να επι­στρέ­ψουν το κί­νη­μα στην κοι­νο­βου­λευ­τι­κή κα­νο­νι­κό­τη­τα. Τα ΚΚ πί­στευαν στις συμ­μα­χί­ες με τα «προ­ο­δευ­τι­κά» κομ­μά­τια των αστών, και γι’ αυτό στή­ρι­ζαν τα λαϊκά μέ­τω­πα και φο­βού­νταν την ερ­γα­τι­κή δράση από τα κάτω όταν «ξέ­φευ­γε» από τα συ­νή­θη όρια...

Στη Σα­λο­νί­κη, το ΚΚΕ είχε τη με­γά­λη πλειο­ψη­φία μέσα στην Κε­ντρι­κή Απερ­για­κή Επι­τρο­πή. Τα μέλη του ήταν μα­χη­τι­κοί αγω­νι­στές. Αλλά δεν αρκεί η αυ­τα­πάρ­νη­ση για τη νίκη της ερ­γα­τι­κής τάξης. Χρειά­ζο­νται και ξε­κά­θα­ρες ιδέες.

Το ΚΚΕ κα­τα­λά­βαι­νε πολύ καλά και δια­κή­ρυτ­τε σε όλους τους τό­νους πως ο Με­τα­ξάς ετοι­μά­ζει δι­κτα­το­ρία και κα­λού­σε σε πάλη ενα­ντί­ον του. Όμως, για να το κάνει αυτό, προ­σπα­θού­σε να δώσει σάρκα και οστά σε μια συμ­μα­χία με τους Φι­λε­λεύ­θε­ρους (βε­νι­ζε­λι­κοί), και έτσι να υπάρ­ξει πλειο­ψη­φία στη Βουλή κό­ντρα στην κυ­βέρ­νη­ση Με­τα­ξά. Το ΚΚΕ κα­λού­σε σε ξε­ση­κω­μό τους ερ­γά­τες όταν δεν «κου­νιό­ταν φύλλο», αλλά όταν ο ξε­ση­κω­μός γι­νό­ταν πράξη το κόμμα πα­τού­σε με­θο­δι­κά το φρένο.

Μέσα στην Κε­ντρι­κή Απερ­για­κή Επι­τρο­πή τα στε­λέ­χη του ΚΚΕ πρό­σθε­σαν δύο βου­λευ­τές του Φι­λε­λεύ­θε­ρου Κόμ­μα­τος, οι οποί­οι αρ­γό­τε­ρα θα πε­ρη­φα­νεύ­ο­νταν πως κα­τά­φε­ραν να «συ­γκρα­τή­σουν» τους απερ­γούς. Όταν το Γ' Σώμα Στρα­τού, το επι­τε­λείο από όπου επι­χει­ρού­νταν η συ­ντρι­βή της εξέ­γερ­σης, πε­ρι­κυ­κλώ­θη­κε από τους απερ­γούς και τους φα­ντά­ρους που ενώ­θη­καν μαζί τους, ο βου­λευ­τής Σι­νά­κος του ΚΚΕ ζή­τη­σε από τον κόσμο να απο­χω­ρή­σει και να δε­χτεί το «λόγο τιμής ενός ανώ­τε­ρου Έλ­λη­να αξιω­μα­τι­κού», του στρα­τη­γού Ζέπου, που ορ­κι­ζό­ταν, για να γλι­τώ­σει, πως θα οδη­γού­σε τους χω­ρο­φύ­λα­κες που δο­λο­φό­νη­σαν απερ­γούς και τους προϊ­στα­μέ­νους τους στη Δι­καιο­σύ­νη.

Όμως το πιο ση­μα­ντι­κό λάθος ήταν το πώς με­θο­δεύ­τη­κε η συ­μπα­ρά­στα­ση στους εξε­γερ­μέ­νους. Το ΚΚΕ και οι συν­δι­κα­λι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις που έλεγ­χε κά­λε­σαν για πα­νελ­λα­δι­κή απερ­γία στις 13 Μάη, τέσ­σε­ρις μέρες μετά τη σφαγή, με πρό­σχη­μα την κα­λύ­τε­ρη προ­ε­τοι­μα­σία της απερ­γί­ας. Πράγ­μα­τι, η πα­νελ­λα­δι­κή χρεια­ζό­ταν προ­ερ­γα­σία. Όμως αυτό που μπο­ρού­σε να γίνει άμεσα για να προ­στα­τευ­τεί η εξέ­γερ­ση ήταν να κη­ρυ­χθεί άμεσα απερ­γία στα τρένα, για να μην μπο­ρεί να στεί­λει ο στρα­τός ενι­σχύ­σεις στον Ζέπο. Αυτό δεν έγινε, και το βράδυ της 10ης Μάη νέες στρα­τιω­τι­κές μο­νά­δες, «αμό­λυ­ντες» από την επαφή με την ερ­γα­τι­κή εξέ­γερ­ση, κα­τέ­λα­βαν την πόλη.

Όταν η 13η Μάη έφθα­σε, το κί­νη­μα στη Σα­λο­νί­κη είχε καμ­φθεί και η Κε­ντρι­κή Απερ­για­κή Επι­τρο­πή είχε πα­ρα­λύ­σει. Στη γε­νι­κή απερ­γία το ΚΚΕ δεν τόλ­μη­σε να ρίξει τα συν­θή­μα­τα «Κάτω οι δο­λο­φό­νοι», «Να πέσει ο Με­τα­ξάς», και η απερ­γία, παρά την επι­τυ­χία της, ήταν η αυ­λαία για το κί­νη­μα.

 

Η ήττα τον Μάη πλη­ρώ­θη­κε την 4η Αυ­γού­στου

Στις εκλο­γές του Γε­νά­ρη του 1936 οι βε­νι­ζε­λι­κοί κέρ­δι­σαν 142 έδρες και οι Λαϊ­κοί με τους συμ­μά­χους τους 143. Το ΚΚΕ με τους 15 βου­λευ­τές του πί­στευε πως θα γι­νό­ταν ο ρυθ­μι­στής των εξε­λί­ξε­ων. Πρώτα οι Λαϊ­κοί επι­χεί­ρη­σαν επί εβδο­μά­δες δια­πραγ­μα­τεύ­σεις με το ΚΚΕ, όπως απο­κά­λυ­ψε ο Γλη­νός στον «Ρι­ζο­σπά­στη». Τε­λι­κά το ΚΚΕ κα­τέ­λη­ξε σε συμ­φω­νία με τους Φι­λε­λεύ­θε­ρους –«σύμ­φω­νο Σο­φού­λη-Σκλά­βαι­να»–, όπου δε­σμευό­ταν για στή­ρι­ξη κυ­βέρ­νη­σης Φι­λε­λευ­θέ­ρων με ελά­χι­στα ανταλ­λάγ­μα­τα: δια­τί­μη­ση στο ψωμί, απε­λευ­θέ­ρω­ση πο­λι­τι­κών κρα­του­μέ­νων κ.λπ.

Όμως το σύμ­φω­νο έμει­νε κενό γράμ­μα. Φι­λε­λεύ­θε­ροι και Λαϊ­κοί απο­φά­σι­σαν να στη­ρί­ξουν με την ανοχή τους το κόμμα των Ελευ­θε­ρο­φρό­νων του Με­τα­ξά, που είχε μόλις 7 βου­λευ­τές. Πρω­θυ­πουρ­γός ο Δε­μερ­τζής, αντι­πρό­ε­δρος ο Με­τα­ξάς. Ο Δε­μερ­τζής πε­θαί­νει στις 13 Απρί­λη και ο βα­σι­λιάς διο­ρί­ζει πρω­θυ­πουρ­γό τον Με­τα­ξά, που παίρ­νει ψήφο εμπι­στο­σύ­νης από όλους πλην του ΚΚΕ.

Τρεις μέρες μετά, η Βουλή απο­φα­σί­ζει να κλεί­σει για πέντε μήνες για να δοθεί «άνεση» στην κυ­βέρ­νη­ση Με­τα­ξά. Δεν θα ξα­να­νοί­ξει για δέκα χρό­νια, γιατί στις 4 Αυ­γού­στου ο Με­τα­ξάς μαζί με το βα­σι­λιά θα προ­χω­ρή­σουν σε πρα­ξι­κό­πη­μα για να εξα­σφα­λί­σουν πε­ρισ­σό­τε­ρη άνεση...

Η 4η Αυ­γού­στου ήταν η τρο­με­ρή κα­τά­λη­ξη για την έλ­λει­ψη τόλ­μης της ηγε­σί­ας του ΚΚΕ της 13ης Μάη.

Η ερ­γα­τι­κή τάξη μο­νά­χα όταν είναι σε δράση μπο­ρεί να αντι­λη­φθεί τον εαυτό της και να αλ­λά­ξει τον κόσμο. Και όταν οι ερ­γά­τες διώ­χνουν τους πα­λιά­τσους της «υψη­λής πο­λι­τι­κής» κι ανε­βαί­νουν αυτοί στη σκηνή του πρω­τα­γω­νι­στή, το να τους ξα­να­κα­τε­βά­σει κάτω η ηγε­σία τους, στα κα­θί­σμα­τα του πα­θη­τι­κού χει­ρο­κρο­τη­τή, είναι η από­λυ­τη συ­ντα­γή κα­τα­στρο­φής.

rproject.gr