 |
| Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού επιφυλάσσει αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις |
Του Γιώργου Ρακκά
Για τους πολλούς, η τουριστική οικονομία είναι «ο μήνας που θρέφει τους τέσσερις» και θεωρείται μέσα στην Ελλάδα της κρίσης ο μοναδικός κλάδος που προσφέρει ευκαιρίες «win-win». Στο παιχνίδι έχουν μπει και οι μεγάλες πόλεις, καθώς οι τοπικές αρχές θεωρούν πως έτσι μπορούν να ελέγξουν την κορύφωση της αστικής ανεργίας, αφού ολόκληρα κυκλώματα της ελληνικής οικονομίας, από την παραγωγή (βιοτεχνίες και εργοστάσια) μέχρι το λιανεμπόριο, καταρρέουν.
Η εντατικοποίηση της τουριστικής δραστηριότητας μέσα στις πόλεις, όμως, έχει ήδη φέρει στην επιφάνεια τις βλαβερές συνέπειες, που μέχρι σήμερα παρέμεναν άγνωστες στη χώρα μας: Έτσι, καθώς ο αστικός τουρισμός αναπτύσσεται γοργά, ολοένα και περισσότεροι πολίτες αντιλαμβάνονται πως δεσμεύεται ζωτικός δημόσιος χώρος από τα τραπεζοκαθίσματα και την καλπάζουσα βιομηχανία της εστίασης και της αναψυχής, πως επιβάλλονται ωράρια τουριστικής σεζόν (με τις Κυριακές ανοιχτά), πως δεσμεύονται ολόκληρες περιοχές για «επενδύσεις», εκτοξεύοντας τις αξίες γης, και πως, εν τέλει, οι φρενήρεις ρυθμοί αυτής της δραστηριότητας έρχονται να μεταλλάξουν δραματικά τη φυσιογνωμία των πόλεων κάνοντάς τις αγνώριστες, υποβαθμίζοντας ακόμα και εκείνα τα ιστορικά, αρχιτεκτονικά και κοινωνικά «συγκριτικά πλεονεκτήματα» τα οποία προσελκύουν τους επισκέπτες τους.
Ήδη, ιστορικές πόλεις που, κατά την περασμένη δεκαετία, προβλήθηκαν στο πλαίσιο αυτού του ισοπεδωτικού τουριστικού μοντέλου ως «παραδείγματα επιτυχίας», όπως είναι η Βαρκελώνη ή η Βενετία, βιώνουν πρωτόγνωρες κινητοποιήσεις κατοίκων που καταγγέλλουν ότι η μαζικοποίηση του τουρισμού μετέβαλε τη ζωή τους σε κόλαση.
Πρώτα δείγματα για κάτι τέτοιο, τα τελευταία ένα-δύο χρόνια, και στις δικές μας μεγάλες πόλεις, καθώς η πολυεθνική διαδικτυακή πλατφόρμα Airbnb δίνει μαζικά τη δυνατότητα σε όλα τα νοικοκυριά να ενοικιάσουν τα σπίτια τους ως τουριστικά καταλύματα προς 20€-50€/μέρα. Μια πρακτική που μέχρι σήμερα ήταν… αφορολόγητη και υποσχόταν ένα πολύ ουσιαστικό συμπλήρωμα εισοδήματος, ιδίως στα μεσοστρώματα που αντιμετωπίζουν φριχτές οικονομικές δυσπραγίες. Και όμως, τίποτα δεν είναι τζάμπα· αίφνης, ξεχασμένες ιδιοκτησίες, σε παλιές και προβληματικές κατασκευές, απέκτησαν ανέλπιστα κερδοφόρες χρήσεις, πράγμα που έχει αρχίσει να δημιουργεί συμπτώματα φούσκας στην αγορά και ενοικίαση οικιακών ακινήτων. Ιδίως στην ενοικίαση, όπου επιπροσθέτως τα προγράμματα εγκατάστασης προσφύγων σε ανοίκιαστα διαμερίσματα έχουν δεσμεύσει εκατοντάδες διαμερίσματα στα κέντρα της πόλης, σε υψηλές μάλιστα τιμές, ώστε να δημιουργούν κίνητρο στους ιδιοκτήτες.
Έτσι, οι τιμές παίρνουν και πάλι την άγουσα, ενώ το μέσο εισόδημα μειώνεται, με συνέπεια να εκδηλώνονται πιέσεις στους ενοικιαστές: η κατάσταση θυμίζει έντονα Βαρκελώνη, όπου, ιδίως σε ορισμένες ιστορικές συνοικίες, νοικιάζουν τα σπίτια τους στο… Airbnb, για να πληρώσουν το… νοίκι τους (ή το δάνειό τους). Η συγκεκριμένη πολυεθνική διαφημίζει τις υπηρεσίες της ως ένα μέσο για «έξυπνη» αύξηση των εισοδημάτων, αποφεύγοντας να πει ότι, στην ουσία, προτείνει στους μικρομεσαίους ιδιοκτήτες να γίνουν… συγκάτοικοι με τους τουρίστες που θα φιλοξενήσουν(!). Δεν είναι τυχαίο ότι, μετά από τη γενίκευση αυτών των πρακτικών, θα ξεσπάσουν κινητοποιήσεις κατοίκων που καταγγέλλουν ότι η πόλη πλέον δεν τους ανήκει. Ένας από τους λόγους, εξάλλου, για τον οποίον θα εκλεγεί η αντισυστημική Άντα Κολάου, που από το κίνημα εναντίον των πλειστηριασμών κατάφερε να εκλεγεί στον δήμο της Βαρκελώνης, είναι ακριβώς το ότι υποσχέθηκε να θέσει ξανά την τουριστική δραστηριότητα υπό πολιτικό και κοινωνικό έλεγχο.
Εδώ, ακόμη, οι τοπικές αρχές δεν έχουν καταλάβει τους κινδύνους που κρύβει μέσα της αυτή η μονοκαλλιέργεια, ενός μαζικού μοντέλου τουρισμού, γιατί είναι ζαλισμένες από τον χορό των εκατομμυρίων που βγάζει η μικρή μειοψηφία του μεγάλου τουριστικού κεφαλαίου. Καμία συζήτηση για το αν υπάρχουν προσφορότερες μορφές ήπιου και ποιοτικού τουρισμού, που διασυνδέονται με την παραγωγή, συνυπάρχουν οργανικά με την καθημερινότητα των κατοίκων, επενδύουν στην παιδεία, τη γνώση και τον πολιτισμό. Αντίθετα, πλέον, ολοένα και περισσότερο μέσα στα δημοτικά συμβούλια εξαπλώνεται μια νοοτροπία του τύπου «νόμος είναι το δίκιο του τουρίστα», που ορίζει για τους κατοίκους μόνον υποχρεώσεις, για να εκχωρήσει κάθε δικαίωμα στους επισκέπτες. Ξεχνώντας ότι μια πόλη που είναι φιλική προς τους κατοίκους της γίνεται ταυτόχρονα ελκυστική και για τους τουρίστες που σπεύδουν να την επισκεφθούν.
Το 1981, ο Ανδρέας Παπανδρέου εξελέγη στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου, προτάσσοντας μεταξύ άλλων το σύνθημα ότι «δεν θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης». Φαίνεται ότι η σημερινή πραγματικότητα έχει ξεπεράσει προ πολλού τους φόβους εκείνης της εποχής, καθώς τα νέα ήθη και πρακτικές απειλούν να μας καταντήσουν… μπάτλερ στα ίδια μας τα σπίτια.
Η εντατικοποίηση της τουριστικής δραστηριότητας μέσα στις πόλεις, όμως, έχει ήδη φέρει στην επιφάνεια τις βλαβερές συνέπειες, που μέχρι σήμερα παρέμεναν άγνωστες στη χώρα μας: Έτσι, καθώς ο αστικός τουρισμός αναπτύσσεται γοργά, ολοένα και περισσότεροι πολίτες αντιλαμβάνονται πως δεσμεύεται ζωτικός δημόσιος χώρος από τα τραπεζοκαθίσματα και την καλπάζουσα βιομηχανία της εστίασης και της αναψυχής, πως επιβάλλονται ωράρια τουριστικής σεζόν (με τις Κυριακές ανοιχτά), πως δεσμεύονται ολόκληρες περιοχές για «επενδύσεις», εκτοξεύοντας τις αξίες γης, και πως, εν τέλει, οι φρενήρεις ρυθμοί αυτής της δραστηριότητας έρχονται να μεταλλάξουν δραματικά τη φυσιογνωμία των πόλεων κάνοντάς τις αγνώριστες, υποβαθμίζοντας ακόμα και εκείνα τα ιστορικά, αρχιτεκτονικά και κοινωνικά «συγκριτικά πλεονεκτήματα» τα οποία προσελκύουν τους επισκέπτες τους.
Ήδη, ιστορικές πόλεις που, κατά την περασμένη δεκαετία, προβλήθηκαν στο πλαίσιο αυτού του ισοπεδωτικού τουριστικού μοντέλου ως «παραδείγματα επιτυχίας», όπως είναι η Βαρκελώνη ή η Βενετία, βιώνουν πρωτόγνωρες κινητοποιήσεις κατοίκων που καταγγέλλουν ότι η μαζικοποίηση του τουρισμού μετέβαλε τη ζωή τους σε κόλαση.
Πρώτα δείγματα για κάτι τέτοιο, τα τελευταία ένα-δύο χρόνια, και στις δικές μας μεγάλες πόλεις, καθώς η πολυεθνική διαδικτυακή πλατφόρμα Airbnb δίνει μαζικά τη δυνατότητα σε όλα τα νοικοκυριά να ενοικιάσουν τα σπίτια τους ως τουριστικά καταλύματα προς 20€-50€/μέρα. Μια πρακτική που μέχρι σήμερα ήταν… αφορολόγητη και υποσχόταν ένα πολύ ουσιαστικό συμπλήρωμα εισοδήματος, ιδίως στα μεσοστρώματα που αντιμετωπίζουν φριχτές οικονομικές δυσπραγίες. Και όμως, τίποτα δεν είναι τζάμπα· αίφνης, ξεχασμένες ιδιοκτησίες, σε παλιές και προβληματικές κατασκευές, απέκτησαν ανέλπιστα κερδοφόρες χρήσεις, πράγμα που έχει αρχίσει να δημιουργεί συμπτώματα φούσκας στην αγορά και ενοικίαση οικιακών ακινήτων. Ιδίως στην ενοικίαση, όπου επιπροσθέτως τα προγράμματα εγκατάστασης προσφύγων σε ανοίκιαστα διαμερίσματα έχουν δεσμεύσει εκατοντάδες διαμερίσματα στα κέντρα της πόλης, σε υψηλές μάλιστα τιμές, ώστε να δημιουργούν κίνητρο στους ιδιοκτήτες.
Έτσι, οι τιμές παίρνουν και πάλι την άγουσα, ενώ το μέσο εισόδημα μειώνεται, με συνέπεια να εκδηλώνονται πιέσεις στους ενοικιαστές: η κατάσταση θυμίζει έντονα Βαρκελώνη, όπου, ιδίως σε ορισμένες ιστορικές συνοικίες, νοικιάζουν τα σπίτια τους στο… Airbnb, για να πληρώσουν το… νοίκι τους (ή το δάνειό τους). Η συγκεκριμένη πολυεθνική διαφημίζει τις υπηρεσίες της ως ένα μέσο για «έξυπνη» αύξηση των εισοδημάτων, αποφεύγοντας να πει ότι, στην ουσία, προτείνει στους μικρομεσαίους ιδιοκτήτες να γίνουν… συγκάτοικοι με τους τουρίστες που θα φιλοξενήσουν(!). Δεν είναι τυχαίο ότι, μετά από τη γενίκευση αυτών των πρακτικών, θα ξεσπάσουν κινητοποιήσεις κατοίκων που καταγγέλλουν ότι η πόλη πλέον δεν τους ανήκει. Ένας από τους λόγους, εξάλλου, για τον οποίον θα εκλεγεί η αντισυστημική Άντα Κολάου, που από το κίνημα εναντίον των πλειστηριασμών κατάφερε να εκλεγεί στον δήμο της Βαρκελώνης, είναι ακριβώς το ότι υποσχέθηκε να θέσει ξανά την τουριστική δραστηριότητα υπό πολιτικό και κοινωνικό έλεγχο.
Εδώ, ακόμη, οι τοπικές αρχές δεν έχουν καταλάβει τους κινδύνους που κρύβει μέσα της αυτή η μονοκαλλιέργεια, ενός μαζικού μοντέλου τουρισμού, γιατί είναι ζαλισμένες από τον χορό των εκατομμυρίων που βγάζει η μικρή μειοψηφία του μεγάλου τουριστικού κεφαλαίου. Καμία συζήτηση για το αν υπάρχουν προσφορότερες μορφές ήπιου και ποιοτικού τουρισμού, που διασυνδέονται με την παραγωγή, συνυπάρχουν οργανικά με την καθημερινότητα των κατοίκων, επενδύουν στην παιδεία, τη γνώση και τον πολιτισμό. Αντίθετα, πλέον, ολοένα και περισσότερο μέσα στα δημοτικά συμβούλια εξαπλώνεται μια νοοτροπία του τύπου «νόμος είναι το δίκιο του τουρίστα», που ορίζει για τους κατοίκους μόνον υποχρεώσεις, για να εκχωρήσει κάθε δικαίωμα στους επισκέπτες. Ξεχνώντας ότι μια πόλη που είναι φιλική προς τους κατοίκους της γίνεται ταυτόχρονα ελκυστική και για τους τουρίστες που σπεύδουν να την επισκεφθούν.
Το 1981, ο Ανδρέας Παπανδρέου εξελέγη στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου, προτάσσοντας μεταξύ άλλων το σύνθημα ότι «δεν θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης». Φαίνεται ότι η σημερινή πραγματικότητα έχει ξεπεράσει προ πολλού τους φόβους εκείνης της εποχής, καθώς τα νέα ήθη και πρακτικές απειλούν να μας καταντήσουν… μπάτλερ στα ίδια μας τα σπίτια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου