Το ηθικό πλεονέκτημα του πλούτου

Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Για να είμαστε ακριβείς, δεν γίνονται όλα για τα λεφτά. Ποτέ δεν γίνονταν όλα μόνο για τα λεφτά. Μερικές φορές τα λεφτά είναι το πρόσχημα, το εργαλείο, ο μοχλός για να επιβεβαιώσεις την επιρροή σου, να ασκήσεις την εξουσία σου, να ενισχύσεις το κύρος σου. Ή για να γεμίσεις την ψυχική σου άβυσσο. Όταν τα λεφτά είναι πολλά, πάρα πολλά, πολύ περισσότερα από αυτά που χρειάζεσαι εσύ, η φαμίλια, το σόι, οι κολλητοί σου και εν συνεχεία τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονα όλων αυτών, τότε μπορεί να αποτελούν το σύμπτωμα μιας ψυχικής διαταραχής που καθιστά τους κατόχους τους ανίκανους να αντλήσουν ικανοποίηση από οτιδήποτε. Από το λίγο, το πολύ, το άφθονο, το απεριόριστο.

Πάρτε για παράδειγμα τον Ελον Μασκ, έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, διευθύνοντα σύμβουλο της Tesla, της εταιρείας που παράγει αυτοκίνητα τα οποία ελάχιστα έως καθόλου αφορούν το 99% του παγκόσμιου πληθυσμού. Για την απόκτηση του φθηνότερου από αυτά ο μέσος άνθρωπος θα χρειαζόταν δουλειά 10, 20 ή 30 χρόνων, ενδεχομένως χωρίς να σιτίζεται καν και χωρίς να καταναλώνει οτιδήποτε. Αν δε ήταν κάτοικος της Ασίας ή της Αφρικής, η εργασία του για την αγορά ενός Tesla θα απαιτούσε τουλάχιστον 7 ζωές.

Βεβαίως, αν είχε την υπομονή να σπαταλήσει και τις 7 ζωές του στην άοκνη δουλειά για ένα ηλεκτρικό και καθαρό Tesla, θα είχε την ηθική ικανοποίηση της συμβολής στην προστασία του περιβάλλοντος και στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Αλλά, βλέπετε, και σ’ αυτό το πεδίο οι φτωχοί είναι καταδικασμένοι: το πολύ που μπορούν να κάνουν για το περιβάλλον είναι να ανακυκλώσουν κανένα πλαστικό μπουκαλάκι. Θα οδηγούν όμως ρυπογόνες σακαράκες, θα καίνε πετρέλαιο, θα αποψιλώνουν δάση για καυσόξυλα και θα παράγουν πολλά σκουπίδια. Η φτώχεια γίνεται συνώνυμη της περιβαλλοντικής ανηθικότητας και της κλιματικής απάθειας. Ο πλούτος εξαγοράζει κι αυτό το ηθικό πλεονέκτημα.

Ξαναγυρίζουμε, όμως, στον ταλαντούχο κύριο Μασκ. Ο οποίος, επιβεβαιώνοντας απολύτως τον ανατόμο της ψυχοπαθολογίας της απληστίας Ανταμ Σμιθ («η κυριότερη απόλαυση του πλούτου συνίσταται στην επίδειξή του»), φιγουράρει χαμογελαστός και χαρούμενος σε κάθε είδηση για επικείμενη αύξηση της καθαρής περιουσίας του πάνω από τα 12 δισ. δολάρια που είναι σήμερα. Καλή ώρα τώρα, ετοιμάζεται να εισπράξει άλλο 1,5 δισ. δολάρια σε μετοχές επειδή η εταιρεία πέτυχε τους στόχους της. Επιβραβεύεται, δηλαδή, γιατί βρέθηκαν άλλοι 180.000 πλούσιοι σε όλο τον κόσμο που μοιράζονται το όραμά του για καθαρή αυτοκίνηση και αγόρασαν εν μέσω πανδημίας και καραντίνας τα αυτοκίνητα της Tesla.

Υπάρχει ένας μηχανισμός που φροντίζει, με το αζημίωτο, να διαδίδει τις εμπορικές επιτυχίες της Tesla και να διατυμπανίζει την αύξηση της περιουσίας του προέδρου της, που δεν προσπαθεί ούτε θέλει να κρύψει το ελάχιστο από κανέναν, ούτε καν από την εφορία. Είναι μια τεράστια αγορά διαφάνειας του πλούτου, που μετρά μέρα με τη μέρα τις αυξομειώσεις στις περιουσίες των υπερπλούσιων του πλανήτη –οι λίστες του Forbes ή του Fortune και άλλες– και μας ενημερώνει πόσα έχασε αυτή τη βδομάδα ο Μπέζος, πόσα κέρδισε ο Μπάφετ, πού έφτασε το χαρτοφυλάκιο της Καρντάσιαν. Παρακολουθούμε τους σελέμπριτι του χρήματος να ανεβοκατεβαίνουν με το ασανσέρ του απεριόριστου πλούτου τους, λες κι έχουμε την υποχρέωση να χορηγήσουμε τη δική μας αδρεναλίνη στις δικές τους πολυτελείς αγωνίες, χαρές, απογοητεύσεις και ανταγωνισμούς.

Αυτή η αγορά διαφάνειας του πλούτου, που δεν έχει το παραμικρό άγχος για τις φορολογικές ή τις αναδιανεμητικές πολιτικές των κυβερνήσεων, φωτίζει εκτυφλωτικά μέχρι και τα εσώψυχα (αλλά και τα εσώρουχα!) των πλουσίων. Μαθαίνουμε όχι μόνο το πώς δαπανούν την απεριόριστη περιουσία τους, αλλά και το τι τρώνε, πώς γυμνάζονται, πόσους γάμους, παιδιά, γκόμενες έχουν, τι οραματίζονται, ποιες είναι οι αγωνίες τους για το μέλλον και τις επόμενες γενιές, γιατί έγιναν βίγκαν, πώς επιστρατεύουν τις αυτοκρατορίες τους στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Θαυμάζουμε τον τσαμπουκά τους όταν κουνούν το δάχτυλο στις κυβερνήσεις που δεν τους φορολογούν γενναία, απορούμε με τη στράτευσή τους στην πράσινη οικονομία, στην καταπολέμηση των ανισοτήτων, στην εξάλειψη της φτώχειας, στην καταδίκη του ρατσισμού για την οποία δεν αποκλείεται καθόλου να κερδίσουν κι ένα βραβείο Νέλσον Μαντέλα, πάλλευκοι κι άσπιλοι αυτοί ανάμεσα σε μαύρους και ρυπαρούς φτωχοδιάβολους, όπως καλή ώρα συνέβη με την ημετέρα εθνική ιέρεια της φιλανθρωπίας.

Κι ενώ θα περίμενε κανείς αυτή η εκτυφλωτική διαφάνεια του πλούτου να ενισχύει τον φθόνο των φτωχών, η λειτουργία της είναι ακριβώς αντίθετη. Γίνεται μια ενορχηστρωμένη, μαυλιστική διαδικασία επίδειξης της ηθικής ανωτερότητας του πλούτου. Ο δισεκατομμυριούχος Μασκ μπορεί να είναι γενναιόδωρος, με οικουμενικές ανησυχίες, ανθρωπιστής, φουτουριστής, ουτοπιστής, σε αντίθεση με τον πάμφτωχο και πειναλέο που βρομίζει τον πλανήτη κι είναι πιθανό ακόμη και να σκοτώσει για να επιβιώσει. Ο πλούτος είναι ηθικός, η φτώχεια ανήθικη: αυτό είναι το υπόρρητο μήνυμα της διαφάνειας του πλούτου, που τελικά καθιστά τη φτώχεια ψυχολογικό μειονέκτημα των ίδιων των φτωχών και την ανισότητα κουσούρι των υποτελών τάξεων.

Έτσι, ο ταλαντούχος Ελον Μασκ ή η δική μας εθνική ιέρεια της φιλανθρωπίας δεν είναι απλώς πλούσιοι που προκαλούν με την επίδειξη του πλούτου τους, αλλά μεταμορφώνονται σε Ρομπέν των Δασών, σε ελευθερωτές των ταπεινών από τα δεσμά της τάξης τους, από την οδύνη της ύπαρξής τους και την ιδιοτέλεια της επιβίωσης.

Τελικά, είναι απίστευτο με πόση επινοητικότητα η ψυχοπαθολογία της απληστίας μετασχηματίζεται σε κοινωνική αρετή. Όπου φτωχός κι η μοίρα του, όπου πλούσιος κι η δόξα του.

Θεωρίες για την υπεραξία

Ο πλούτος, όπως λέει ο Χομπς, είναι εξουσία. Αλλά το άτομο που είτε αποκτά είτε κληρονομεί μια μεγάλη περιουσία δεν αποκτά κατ’ ανάγκην ή δεν κληρονομεί κάποια εξουσία, πολιτική ή στρατιωτική. Η περιουσία ενδέχεται να του προσφέρει τα μέσα για την απόκτηση και των δύο, αλλά η απλή κατοχή της δεν του αποφέρει αναγκαστικά καμιά από τις δύο.
Η εξουσία που του αποφέρει άμεσα και ευθέως αυτή η κατοχή είναι η εξουσία του αγοράζειν: ο συγκεκριμένος έλεγχος που μπορεί να αποκτήσει εφ’ όλης της εργασίας ή όλου του προϊόντος της εργασίας που βρίσκεται εκείνη τη στιγμή στην αγορά. Η περιουσία του είναι μικρότερη ή μεγαλύτερη ανάλογα με την έκταση της εξουσίας ή με την ποσότητα της εργασίας των άλλων ανθρώπων που η εξουσία αυτή του επιτρέπει να αγοράσει ή να ελέγξει.
Ανταμ Σμιθ, «Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του πλούτου των εθνών»

Πηγή: efsyn.gr