Η «τρομοκρατία της ευτυχίας»

Παναγιώτα Ψυχογιού

Στο «όνειρο ενός γελοίου» του Ντοστογέφσκι, ο ήρωας ξεκινά με την εξής πρόταση:«Είμαι ένας γελοίος άνθρωπος» και παρακάτω συνεχίζει: «Άλλοτε, υπόφερα πολύ που φαινόμουν γελοίος. Δεν φαινόμουν, ήμουν. Πάντα μου ήμουν γελοίος και ξέρω πως σίγουρα θα είμαι από γεννησιμιού μου. Θα ήμουν και δε θα ήμουν επτά χρονών όταν έμαθα πως ήμουν γελοίος. Ύστερα σπούδασα στο Πανεπιστήμιο -κι όσο σπούδαζα, τόσο μάθαινα πως ήμουν γελοίος. Κι έτσι, φαίνεται πως όλη η πανεπιστημιακή μου επιστήμη, υπήρχε μόνο και μόνο για να μου αποδείξει και να μου εξηγήσει, όσο την εμβάθυνα, πως ήμουν γελοίος. Και με τη ζωή μου έγινε το ίδιο όπως και στην επιστήμη μου. Χρόνο με το χρόνο, αποκτούσα όλο και περισσότερο τη βεβαιότητα πως απ’ όλες τις απόψεις φαινόμουν γελοίος».

Η διάθεσή του είναι βαριά ως πένθιμη. Είναι απολύτως βέβαιος ότι θέλει να αυτοκτονήσει. Το περίστροφο είναι εκεί. Τον περιμένει. Μέχρι που στο όνειρό του συνάντησε την νέα Γη, συνάντησε καλούς και πρόσχαρους ανθρώπους με μάτια και, κυρίως, καρδιές που ήξεραν να αγαπήσουν. Συνειδητοποιεί τη δύναμη της αγάπης και σώζεται.

Ο γελοίος, τελικά, είναι ο ευφυής άνθρωπος, αυτός που μισεί τους συμβιβασμούς και τις ψεύτικες σχέσεις. Επιθυμεί την Αλήθεια και γι' αυτό πονάει. Πολλοί «γελοίοι» βρίσκονται αναμεσά μας, άνθρωποι που εξιδανικεύουν τις ανθρώπινες σχέσεις και θεωρούν την ευτυχία αυτονόητη. Ωστόσο αυτή η εξιδανίκευση οδηγεί στην θεώρηση της θλίψης ως αποτυχίας.

Η κατάθλιψη είναι μια σύγχρονη επιδημία που σχετίζεται με τον δυτικό πολιτισμό. Συνεχίζουμε να την αντιμετωπίζουμε σε ατομικό επίπεδο, με αντικαταθλιπτικά και ψυχοθεραπεία προϋποθέτοντας ότι η θεραπεία έγκειται στη διόρθωση των επιμέρους βιολογικών και ψυχολογικών ανισορροπιών. Ωστόσο οι δυτικές πολιτισμικές αξίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση της κατάθλιψης εδώ και αρκετά χρόνια. Η υψηλή αξία που δίνουμε στην ευτυχία μπορεί να είναι βασικός παράγοντας κατάθλιψης.

Η ευτυχία είναι μια σταθερή συναισθηματική κατάσταση στη δυτική κουλτούρα, είτε πρόκειται για χαμογελαστά πρόσωπα σε διαφημίσεις, τηλεοράσεις, περιοδικά ή στο Διαδίκτυο. Η επιθυμία της ευτυχίας δεν αποτελεί πρόβλημα. Το πρόβλημα προκύπτει όταν φτάσουμε να πιστέψουμε ότι πρέπει πάντα να αισθανόμαστε με αυτόν τον τρόπο, όπως επισήμανε ο Μπρυκνέρ. Πρόκειται ακριβέστερα για την «τρομοκρατία της ευτυχίας». Ο Μπρυκνέρ τονίζει ότι«ο κόσμος δεν είναι απογοητευτικός, απογοητευτικές είναι οι χίμαιρες που παραλύουν το πνεύμα». Ο κόσμος ξεπερνάει κατά πολύ τις αναπαραστάσεις ή τις προσμονές μας, πρέπει να τις διαγράψουμε για να αρχίσουμε να τον αγαπάμε. (Η αέναη ευφορία, εκδ. Αστάρτη). Έτσι, η ευτυχία είναι η καινούργια ηθική επιταγή, ένας καταναγκασμός που καταλήγει στη δυστυχία και την απελπισία. Η φράση «Να είστε ευτυχισμένοι» μετατρέπεται σε εντολή, σε δάχτυλο κατήγορου που τιμωρεί όποιον την παραβαίνει.

Αντιμετωπίζοντας την ευτυχία ως προσταγή, η λύπη δεν νοείται πλέον ως ένα αναμενόμενο συναίσθημα που έχουμε όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Αντίθετα, ερμηνεύεται ως ένδειξη αποτυχίας.

Και για να μιλήσω με αλληγορίες, παραπέμπω και πάλι στον «γελοίο» του Ντοστογιέφσκι: «Εκεί –πέρα, στη γης μας, μόνο με πόνο μπορούμε ν’ αγαπήσουμε, και μόνο μέσ' απ’ τον πόνο. Δεν ξέρουμε ν’ αγαπούμε διαφορετικά, κι ούτε ξέρουμε άλλη αγάπη. Ζητώ τον πόνο για να μπορέσω ν’ αγαπήσω… πάντα μου αγάπησα τον πόνο και τη θλίψη…Τι σημασία έχει αν δεν ξανάρθει ποτέ πια ο παράδεισος κι αν δεν υπάρχει πια, κι όμως, εγώ θα κηρύξω τον παράδεισο. Κι όμως, τι απλό που είναι! θα μπορούσαν μέσα σε μια μέρα, μέσα σε μιαν ώρα μόνο, να ξαναγίνουν όλα. Το ουσιώδες, είναι ν’ αγαπούμε τον πλησίον μας σαν τον εαυτό μας, ναι, αυτό είναι το ουσιώδες και το παν, χωρίς να χρειάζεται τίποτ’ άλλο: τότε, αμέσως θα ξέρουμε πώς να χτίσουμε τον παράδεισο».

Επειδή η κατανόησή μας για την κατάθλιψη ξεπερνά τους παράγοντες ατομικού επιπέδου για να συμπεριλάβει κοινωνικά και πολιτιστικά συστήματα αξιών, πρέπει να αναρωτηθούμε εάν οι πολιτιστικές αξίες μας κάνουν ευτυχείς. Δεν είμαστε ανεξάρτητοι από αυτές τις αξίες και ο πολιτισμός μας είναι εν μέρει υπεύθυνος για την ψυχική μας υγεία. Επομένως χρειάζεται επειγόντως μια άλλη κουλτούρα ζωής για να απενοχοποιήσει τη θλίψη μας. Η δυτική κουλτούρα έχει παγκοσμιοποιήσει την ευτυχία, συμβάλλοντας έτσι σε μια επιδημία κατάθλιψης.

Πηγή: ARTI NEWS