Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα: Ένας λαός που δε βοηθάει και δεν υποστηρίζει το θέατρό του, αν δεν είναι νεκρός, είναι ετοιμοθάνατος

 

Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα: Ένας λαός που δε βοηθάει και δεν υποστηρίζει το θέατρό του, αν δεν είναι νεκρός, είναι ετοιμοθάνατος.

Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα: Το θέατρο είναι ένα απʼ τα πιο εκφραστικά και χρήσιμα μέσα για το χτίσιμο μιας χώρας και το βαρόμετρο που δείχνει την ακμή και την παρακμή της.

Στις 18 Μαρτίου 1935, σε ειδική παράσταση της “Γέρμα”, αφιερωμένη στους ηθοποιούς της Μαδρίτης, ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα μʼ αυτή την ομιλία του ξεδιπλώνει όλη την αγάπη του για το θέατρο και τους εργάτες του.
 

της Κατερίνας Πρωτοσυγγελίδου-Φλατσούση

 

Αγαπητοί φίλοι,
 

Είναι καιρός που πήρα τη σταθερή απόφαση να αποκρούω κάθε είδους τιμητικές εκδηλώσεις, γεύματα και πανηγυρισμούς που γίνονται για το ταπεινό πρόσωπό μου· Πρώτον, γιατί νιώθω πως καθετί παρόμοιο βάζει ένα λιθαράκι στο φιλολογικό μας τάφο και δεύτερον, γιατί διαπίστωσα πως δεν υπάρχει πιο δυσάρεστο πράγμα από έναν ψυχρό λόγο προς τιμή μας ούτε και πιο θλιβερή στιγμή απʼ το οργανωμένο χειροκρότημα, ακόμα κι όταν είναι καλόπιστο.

Εξάλλου, πιστεύω πως γεύματα επίσημα και περγαμηνές φέρνουν δυστυχία και κακοτυχία στον άνθρωπο που τα δέχεται. Κακοτυχία και δυστυχία γεννάει η βολική στάση των φίλων που σκέφτονται: «Τώρα ξοφλήσαμε μαζί του». Ένα επίσημο γεύμα είναι μια επαγγελματική συγκέντρωση προσώπων που τρώνε μαζί μας κι όπου βρίσκονται, θέλοντας και μη, οι άνθρωποι που μας αγαπούν λιγότερο. Για τους ποιητές και τους θεατρικούς συγγραφείς θα οργάνωνα, μαζί με τις τιμητικές εκδηλώσεις, επιθέσεις εναντίον τους και αντεγκλήσεις όπου θʼ ακούγαμε να μας λένε παλικαρίσια και μʼ αληθινή οργή: «Γιατί δεν έκρινες πως αξίζει να κάνεις αυτό; Γιατί δεν κατάφερες να εκφράσεις την αγωνία της θάλασσας σʼ ένα θεατρικό πρόσωπο; Γιατί δεν τόλμησες νʼ αναμετρήσεις την απόγνωση των εχθρών στρατιωτών στον πόλεμο;». Η απαιτητικότητα μʼ ένα φόντο αγάπης αυστηρής τονώνουν την ψυχή του καλλιτέχνη που χάνει τη λεβεντιά του και καταστρέφεται με την εύκολη κολακεία. Τα θέατρα είναι γεμάτα από απατηλές σειρήνες στεφανωμένες με ρόδα θερμοκηπίου και το Κοινό είναι ικανοποιημένο, και χειροκροτεί βλέποντας καρδιές από πριονίδι και διαλόγους που λέγονται με νάζι· όμως ο δραματικός ποιητής δεν πρέπει να ξεχνά, αν δε θέλει να ξεχαστεί, τους αγρούς με τις τριανταφυλλιές, που τις δροσίζει η χαραυγή κι όπου υποφέρουν οι εργάτες, και το περιστέρι που, πληγωμένο από μυστηριώδη κυνηγό, χαροπαλεύει μέσα στις καλαμιές χωρίς νʼ ακούει κανένας το κλάμα του.

Αποφεύγοντας τις σειρήνες, τα ψεύτικα λόγια και συγχαρητήρια, δε δέχτηκα καμιά τιμητική εκδήλωση για την πρεμιέρα της «Γέρμα»· όμως ένιωσα τη μεγαλύτερη χαρά της μικρής συγγραφικής μου ζωής μαθαίνοντας πως γιʼ αυτό το έργο ο θεατρικός κόσμος της Μαδρίτης ζήτησε απʼ τη μεγάλη Μαργαρίτα Ξιργκού, ηθοποιό με άσπιλη καλλιτεχνική ιστορία, αστέρι φωτεινό του ισπανικού θεάτρου και θαυμαστή ερμηνεύτρια του επώνυμου ρόλου, να δώσει μαζί με το θίασο που τόσο αξιοθαύμαστα την παραστέκει, μια ειδική παράσταση για να παρακολουθήσει το έργο.

Γιʼ αυτό το δείγμα περιέργειας και προσοχής σχετικά με μια αξιοσημείωτη θεατρική προσπάθεια, τώρα, που ʼμαστε εδώ συγκεντρωμένοι, εκφράζω τις πιο ειλικρινείς ευχαριστίες μου σʼ όλους. Απόψε δε μιλάω σα συγγραφέας ούτε σαν ποιητής, ούτε σαν απλός μελετητής της πλούσιας εικόνας που μας προσφέρει η ζωή του ανθρώπου, μα σα φλογερός λάτρης του θεάτρου κοινωνικής δράσης.

Το θέατρο είναι ένα απʼ τα πιο εκφραστικά και χρήσιμα μέσα για το χτίσιμο μιας χώρας και το βαρόμετρο που δείχνει την ακμή και την παρακμή της.

Ένα θέατρο ευαίσθητο και καλά προσανατολισμένο σʼ όλα τα είδη του, από την τραγωδία ως το κωμειδύλλιο, μπορεί νʼ αλλάξει μέσα σε λίγα χρόνια την ευαισθησία του λαού· κι ένα θέατρο εξαρθρωμένο, που αντί να ʼχει φτερά φοράει τσόκαρα, μπορεί να εξαχρειώσει και νʼ αποκοιμίσει ένα ολόκληρο έθνος.

Το θέατρο είναι ένα σχολείο θρήνου και γέλιου κι ένα βήμα ελεύθερο όπου οι άνθρωποι μπορούν να προβάλλουν ηθικά συστήματα παλιά ή με περιεχόμενο αμφίλογο και να εξηγούν με ζωντανά παραδείγματα, τους αιώνιους κανόνες που κυβερνάνε την ψυχή και το αίσθημα του ανθρώπου.

Ένας λαός που δε βοηθάει και δεν υποστηρίζει το θέατρό του, αν δεν είναι νεκρός, είναι ετοιμοθάνατος, όπως και το θέατρο που δεν αποδίδει τον κοινωνικό παλμό, τον ιστορικό παλμό, το δράμα των ανθρώπων και το ειδικό χρώμα της πατρίδας και του πνεύματός της με το γέλιο ή με το δάκρυ, δεν έχει δικαίωμα να λέγεται Θέατρο· πρέπει να λέγεται αίθουσα παιχνιδιών ή τόπος για να συντελείται η φριχτή αυτή πράξη που λέγεται «σκοτώνω την ώρα μου».

Δεν αναφέρομαι σε κανέναν και δε θέλω να πληγώσω κανέναν· δε μιλάω για τη ζωντανή πραγματικότητα μα για ένα πρόβλημα που ʼχει τεθεί χωρίς να βρίσκεται η λύση του.

Ακούω καθημερινά, αγαπητοί φίλοι, να γίνεται λόγος για την κρίση στο Θέατρο και πάντα σκέφτομαι πως το κακό δεν είναι αυτό που βλέπουμε, αλλʼ αυτό που βρίσκεται στο βάθος της ουσίας του· δεν είναι ένα κακό επιφανειακό, αλλά με βαθιές ρίζες, είναι, με λίγα λόγια, ένα οργανωτικό κακό.

Όσο καιρό ηθοποιοί και συγγραφείς θα βρίσκονται στα χέρια επιχειρήσεων αποκλειστικά εμπορικών, χωρίς καμιά δέσμευση και χωρίς κανενός είδους φιλολογικό ή καλλιτεχνικό έλεγχο, επιχειρήσεων που αγνοούν κάθε κριτήριο ή εγγύηση έστω και της παραμικρής αξίας, ηθοποιοί, συγγραφείς και το θέατρο ολόκληρο θα βουλιάζουν κάθε μέρα και πιο πολύ χωρίς πιθανή σωτηρία.

Το απολαυστικό ελαφρό επιθεωρησιακό θέατρο, τα κωμειδύλλια, κι η κωμωδία με τις χοντράδες, θεατρικά είδη που σα θεατής τʼ αγαπώ θα μπορούσαν νʼ αμυνθούν ακόμα και να σωθούν· όμως το θέατρο σε στίχους, το ιστορικό θέατρο κι η παλιά ισπανική μουσική κωμωδία (zarzuela) θʼ αντιμετωπίζουν όλο και πιο πολλές αντιξοότητες γιατί ενώ είναι είδη με μεγάλες αξιώσεις και με προϋποθέσεις που επιτρέπουν πραγματικές καινοτομίες δεν υπάρχει ούτε το κύρος ούτε το πνεύμα της θυσίας που χρειάζεται για να τις επιβάλει σʼ ένα Κοινό με το οποίο πρέπει να διαφωνήσουμε και σε πολλές περιπτώσεις να το προκαλέσουμε. Το θέατρο πρέπει να επιβάλλεται στο Κοινό κι όχι το Κοινό στο Θέατρο.

Γιʼ αυτό το σκοπό ηθοποιοί και συγγραφείς πρέπει, με αιματηρό αντάλλαγμα, να περιβληθούν με μεγάλο κύρος γιατί το θεατρικό Κοινό είναι σαν τα παιδιά στο σχολείο: λατρεύει το σοβαρό κι αυστηρό δάσκαλο που απαιτεί κι απονέμει δικαιοσύνη και γεμίζει άσπλαχνες καρφίτσες το κάθισμα όπου κάθονται οι επιεικείς και δειλοί δάσκαλοι που ούτε διδάσκουν ούτε αφήνουν τους άλλους να διδάξουν.

Κι είναι δυνατό να διδάξουμε το Κοινό – υπογραμμίζω πως λέω Κοινό, όχι λαός. Είναι δυνατό να το διδάξουμε γιατί εγώ ο ίδιος είδα να σφυρίζουν τον Ντεμπισί και τον Ραβέλ και παρακολούθησα τις θορυβώδεις αργότερα επευφημίες ενός λαϊκού Κοινού για τα έργα που πριν είχαν αποδοκιμαστεί. Υπάρχουν συγγραφείς, που επιβλήθηκαν μʼ ένα υψηλό κριτήριο, πιο έγκυρο απʼ αυτό πού διαθέτει το συνηθισμένο Κοινό, όπως ο Βέντεκιντ στη Γερμανία, ο Πιραντέλο στην Ιταλία και τόσοι άλλοι.

Είναι ανάγκη να το κάνουμε αυτό, για το καλό του θεάτρου, για την τιμή και το κύρος των ερμηνευτών. Πρέπει να κρατήσουμε στάση αξιοπρεπή, βέβαιοι πως θʼ ανταμειφθούμε με το παραπάνω γιʼ αυτό. Το αντίθετο είναι να τρέμουμε από φόβο και να σκοτώνουμε τη φαντασμαγορία, τη φαντασία και τη χάρη του θεάτρου που ʼναι πάντα Τέχνη και θα ʼναι πάντα Τέχνη εξαίσια μʼ όλο που περνάει από μια εποχή που Τέχνη αποκαλείται ό,τι μας αρέσει μʼ αποτέλεσμα να εξευτελίζεται το θέατρο, να καταστρέφεται η ποίηση κι η σκηνή να μετατρέπεται σε λιμάνι αποκλήρων.

Το θέατρο είναι Τέχνη πάνω απʼ όλα. Τέχνη ευγενέστατη· κι εσείς αγαπητοί ηθοποιοί, καλλιτέχνες πάνω απʼ όλα. Καλλιτέχνες απʼ την κορφή ως τα νύχια, ιδιότητα που αποκτήσατε από αγάπη και κλίση ανεβαίνοντας στο γεμάτο από προσποίηση και πόνο κόσμο της σκηνής. Καλλιτέχνες επαγγελματίες μα και σπρωγμένοι από ανησυχίες. Σʼ όλα τα θέατρα απʼ το πιο φτωχικό ως το πιο μεγαλόπρεπο θα πρέπει να γραφτεί η λέξη Τέχνη στην αίθουσα και στα καμαρίνια. Γιατί αν δε γίνει αυτό, το μόνο που μένει είναι να βάλλουμε τη λέξη Εμπόριο ή κάποια άλλη που δεν τολμώ να πω.

Και να σέβεστε την ιεραρχία, να ʼχετε πειθαρχία, να κάνετε θυσίες και να νιώθετε αγάπη.

Δε θα ʼθελα να δώσω μαθήματα, γιατί νιώθω πως πρώτος πρέπει να πάρω. Τα λόγια μου τα υπαγορεύει ο ενθουσιασμός κι η σιγουριά.

Δεν είμαι ονειροπόλος. Σκέφθηκα πολύ – και ψύχραιμα – όσα νιώθω και, σαν καλός Ανδαλουσιάνος, κατέχω το μυστικό της ψυχραιμίας γιατί στις φλέβες μου κυλάει πανάρχαιο αίμα. Ξέρω πως την αλήθεια δεν κατέχει αυτός που λέει «σήμερα, μόνο σήμερα» τρώγοντας το ψωμί του κοντά στο τζάκι, μα κείνος που στο ύπαιθρο ήρεμα κοιτάζει μακριά το πρώτο φως της χαραυγής. Ξέρω πως δεν κατέχει την αλήθεια αυτός που λέει: «Τώρα, αμέσως τώρα», με το βλέμμα καρφωμένο στο κιγκλίδωμα του ταμείου, μα αυτός που λέει: «Αύριο, αύριο» και νιώθει να ʼρχεται η νέα ζωή που πλανιέται πάνω από τον κόσμο».

freepen.gr