Γιατί βγαίνει ο κόσμος στους δρόμους

 

Για να καταλάβει κανείς γιατί η οικονομική κάμψη της Λατινικής Αμερικής έχει προκαλέσει τέτοια οργή, θα χρειαστεί να θυμηθεί την αρχή αυτής της δεκαετίας

Γιάννης Σιώτος*

Η Λατινική Αμερική είναι από πολύ καιρό μία από τις περιοχές του κόσμου με τη μεγαλύτερη ανισότητα, αλλά τα όρια του τι θεωρούν οι άνθρωποι ανεκτά μετατοπίζονται. Η μεσαία τάξη πλέον είναι πιο μορφωμένη και, χάρη στο Διαδίκτυο, υπερδιασυνδεδεμένη. Κατά τη διάρκεια των περιόδων άνθησης, οι μεσαίες τάξεις φάνηκε να έχουν κάποιο βαθμό υπομονής. Αλλά μαζί με τις οικονομικές προοπτικές εξαντλήθηκε και η υπομονή.

Δεν είναι λίγοι οι «νοικοκυραίοι» που αναρωτιούνται «ποια μύγα τσίμπησε τους ανθρώπους στη Χιλή, τη Bολιβία, τον Ισημερινό, την Ονδούρα, τον Λίβανο, το Ιράκ, το Ιράν, το Χονγκ Κονγκ, τη Βαρκελώνη, το Παρίσι και βγαίνουν στους δρόμους».

Για να μη μείνουν με την απορία, ειδικοί «εντομολόγοι» -είδος που αφθονεί στις τηλεοπτικές οθόνες- σπεύδουν να δώσουν απαντήσεις α λα καρτ μιλώντας για τον φόβο που σκορπά ο αυταρχισμός της Κίνας και των Ιρανών αγιοτολάχ, αλλά και για τη λαχτάρα των Καταλανών -που πάει πολλά χρόνια πίσω- να κόψουν παρτίδες με τη Μαδρίτη. Για τα υπόλοιπα οι «εντομολόγοι» επιλέγουν τη σιωπή. Οχι τη σιωπή της άγνοιας, η οποία είναι αρετή, αλλά τη σιωπή της παραπλάνησης και της παραποίησης, που είναι ύβρις.

Παλιοί στο κουρμπέτι, γνωρίζουν ότι η αλήθεια μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα και γι’ αυτό δεν λένε τίποτε. Για να το πούμε απλά, γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι εξεγέρσεις στη Νότια και στην Κεντρική Αμερική δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι αναμενόμενες -έστω και καθυστερημένα- αντιδράσεις στις πολιτικές που εφάρμοσαν οι ηγεσίες των χωρών αυτών που κατέστρεψαν τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα. Και επειδή το «πακέτο» που εφαρμόστηκε εκεί δεν διαφέρει σε πολλά (ασφαλιστικό, δώρα σε επιχειρήσεις) από το δικό τους, ενέδωσαν στην υπεροχή της σιωπής, αν και κατά καιρούς τούς ξέφευγαν κάτι λόγια περί Μαδούρο και Κούβας.

Δεν μπορούσαν, άλλωστε, να παραδεχτούν ότι όλες οι διαδηλώσεις που μαίνονται στη Νότια Αμερική συνδέονται με έναν κοινό παρονομαστή: την οικονομική κακουχία και την αποτυχία των ομοϊδεατών τους. Φέτος, οι οικονομίες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής θα αναπτυχθούν μόλις 0,2% κατά μέσο όρο. Κοντολογίς, έγινε το ακριβώς αντίθετο απ’ ό,τι υπόσχονταν για την ανάπτυξη οι κυβερνήτες τους -για παράδειγμα ο Μάκρι- προκειμένου να αρπάξουν την εξουσία.

Για να καταλάβει κανείς γιατί η οικονομική κάμψη της Λατινικής Αμερικής έχει προκαλέσει τέτοια οργή, θα χρειαστεί να θυμηθεί την αρχή αυτής της δεκαετίας. Χάρη σε μια έκρηξη στις τιμές των βασικών εμπορευμάτων, οι οικονομίες της Λατινικής Αμερικής αναπτύσσονταν κατά μέσο όρο 3,5%, σε κατά κεφαλήν ΑΕΠ, μεταξύ 2003 και 2013. Αυτά τα κέρδη ήταν σχετικά καλά κατανεμημένα και σχεδόν 100 εκατομμύρια Νοτιοαμερικανοί βρέθηκαν στη μεσαία τάξη, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Οι εφιαλτικές μνήμες του παρελθόντος άρχισαν να ξεθωριάζουν και τα παιδιά από το Σικάγο επέστρεψαν.

Αλλά τα πράγματα δεν συνέχισαν με τον ίδιο τρόπο. Το τελευταίο μισό της δεκαετίας η Βενεζουέλα υπέστη μία από τις χειρότερες οικονομικές καταρρεύσεις, η Βραζιλία αντιμετώπισε μία από τις μεγαλύτερες και βαθύτερες υφέσεις, η Αργεντινή υπέστη κρίση συναλλάγματος και χρέους, το Περού, το Μεξικό και η Κολομβία παρουσίασαν απογοητευτική ανάπτυξη. Οι ιδιαιτερότητες ποικίλλουν από χώρα σε χώρα, αλλά υπάρχουν κάποιες κοινές αιτίες: η παραγωγικότητα έχει σταματήσει, οι μισθοί έχουν παραμείνει στάσιμοι, η φτώχεια έχει αυξηθεί και οι άνθρωποι έχουν εξοργιστεί για τις υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν. Ταυτόχρονα, οι οικονομικές δυσκολίες ανέδειξαν θέματα όπως η ανισότητα και η διαφθορά.

Η Λατινική Αμερική είναι από πολύ καιρό μία από τις περιοχές του κόσμου με τη μεγαλύτερη ανισότητα, αλλά τα όρια του τι θεωρούν οι άνθρωποι ανεκτά μετατοπίζονται. Η μεσαία τάξη πλέον είναι πιο μορφωμένη και, χάρη στο Διαδίκτυο, υπερδιασυνδεδεμένη. Κατά τη διάρκεια των περιόδων άνθησης, οι μεσαίες τάξεις φάνηκε να έχουν κάποιο βαθμό υπομονής. Αλλά μαζί με τις οικονομικές προοπτικές εξαντλήθηκε και η υπομονή.

Ενα κύμα από πρόσφατα σκάνδαλα διαφθοράς κατέστρεψε την αξιοπιστία του κατεστημένου. Στις δημοσκοπήσεις τα πολιτικά κόμματα λαμβάνουν συχνά τα χαμηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης. Και οι άνθρωποι κατέληγαν όλο και περισσότερο στο συμπέρασμα ότι δεν είναι μόνο οι πολιτικοί ή τα κόμματα διεφθαρμένοι, αλλά το ίδιο το σύστημα.

Ολα αυτά δικαιολογούν την αντίδραση και τη διάρκειά της. Στη Χιλή οι διαμαρτυρίες ξέσπασαν όταν η κυβέρνηση αύξησε τα εισιτήρια στα μέσα μαζικής μεταφοράς κατά 30 πέσος. Στο Εκουαδόρ οι άνθρωποι βγήκαν τους δρόμους μετά την περικοπή των επιδοτήσεων στα καύσιμα. Τόσο η κυβέρνηση της Χιλής όσο και του Ισημερινού προσπάθησαν να τα μαζέψουν, αλλά η ζημιά είχε ήδη γίνει.

Στη Χιλή ο Πινιέρα προσπάθησε να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα. Ζήτησε συγγνώμη σε πανεθνικό τηλεοπτικό διάγγελμα και ανακοίνωσε αύξηση 20% της ελάχιστης σύνταξης, υψηλότερο κατώτατο όριο μισθών και μειώσεις στις τιμές των φαρμάκων για τους φτωχούς. Τα μέτρα αυτά σχεδιάστηκαν για να καλύψουν το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών Χιλιανών. Αλλά το παιχνίδι είχε χαθεί καθώς οι «επενδυτές» δεν εξασφαλίζουν υγιή ανάπτυξη και οι άνθρωποι το συνειδητοποίησαν. Ο Πινιέρα και οι ομόλογοί του σε άλλα μέρη της Λατινικής Αμερικής σίγουρα το γνωρίζουν αυτό.

Ομως, η ομολογία της αποτυχίας ουσιαστικά ανέδειξε την υποκρισία τους. Η εξαθλίωση που μοίρασαν με τις πολιτικές τους έγινε στο όνομα της οικονομικής σταθερότητας. Και ξαφνικά, κάτω από την πίεση των διαδηλωτών, ανακάλυψαν ότι... λεφτά υπάρχουν. Το συμπέρασμα φανερό: έσπειραν τη φτώχεια για να θερίσουν αυτοί και οι φίλοι τους κέρδη και μόλις είδαν ότι το «παραμύθι έπαψε να έχει δράκο», πανικόβλητοι άνοιξαν τα σεντούκια με τα λεφτά.

Η αλήθεια είναι ότι οι «φιλικές» πολιτικές για τους επενδυτές αποδείχτηκαν ολέθριες: ο υποσιτισμός στις χώρες του Βόρειου Τριγώνου της Κεντρικής Αμερικής αυξήθηκε, η ασφάλεια στο Μεξικό ή τη Βραζιλία επιδεινώθηκε, οι υποδομές στην Κολομβία διαλύθηκαν, οι χρόνιες ελλείψεις στην υγειονομική περίθαλψη, τις υποδομές και την εκπαίδευση μεγάλωσαν.

Τι να πουν λοιπόν οι «εντομολόγοι» της Αθήνας. Οτι οι «ταραξίες» είναι πεινασμένοι, άρρωστοι και εξαθλιωμένοι άνθρωποι που δεν αντέχουν άλλο; Προτίμησαν έτσι τον... σκασμό.

*Ο Γιάννης Σιώτος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας

Πηγή: Η Εφημερίδα των Συντακτών