Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων Δημόσιων Νοσοκομείων περισσότεροι από 500 ηλικιωμένοι συνάνθρωποι μας αρνούνται να φύγουν από τα νοσοκομεία, παρόλο που έχουν πάρει εξιτήριο. Πρόκειται για ανθρώπους που έμειναν μόνοι στην ζωή, που δεν έχουν κανένα και δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, στις δύσκολες συνθήκες της καθημερινότητας. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό: Παγκοσμίως χιλιάδες ηλικιωμένοι περνούν τα Χριστούγεννα απολύτως…
Στην πραγματικότητα, η κοινωνική αποξένωση, η μοναξιά χαρακτηρίζει όλο και πιο συχνά τις συνθήκες ζωής του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου, όχι μόνο των ηλικιωμένων και η εμπειρία της πανδημίας όξυνε το πρόβλημα. Καταρχάς, η μοναξιά αφορά την κοινωνική υπόσταση του ατόμου, το οποίο είτε δεν έχει καθόλου κοινωνικό περιβάλλον, ή οι κοινωνικές του συναναστροφές είναι αρκετά μειωμένες.
Ταυτόχρονα, μοναξιά μπορεί να βιώνουν τα άτομα, που ναι μεν έχουν ένα κοινωνικό περιβάλλον με το οποίο επικοινωνούν τυπικά, οι συνδιαλλαγές, όμως, με αυτό είναι μάλλον διεκπεραιωτικές και συναισθηματικά απευαισθητοποιημένες. Επίσης, η μοναξιά μπορεί να συνιστά μια ευρύτερη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, δίχως να αντανακλά (τουλάχιστον άμεσα) την απουσία κοινωνικού περιβάλλοντος.
Τέλος, η μοναξιά μπορεί να αποτελεί έκφανση ενός ευρύτερου υπαρξιακού κενού, το οποίο εκδηλώνεται μεταξύ άλλων στη σχέση του ατόμου με τα οικεία του πρόσωπα. Η έλλειψη συναισθηματικής εγγύτητας, κατανόησης και αμφίδρομης ύπαρξης και έκφρασης ενδιαφέροντος βρίσκεται, λοιπόν, πολύ συχνά στον πυρήνα της εκδήλωσης διαφόρων ψυχοπαθολογικών καταστάσεων.
Η μοναξιά ως συναισθηματική, υπαρξιακή και κοινωνική κατάσταση, που βιώνουν τόσο έντονα και σε τόσο μαζική κλίμακα εκατομμύρια πολίτες του Δυτικού Κόσμου, υπερβαίνει, συνεπώς, κατά πολύ τη διαχρονική έννοια της μοναχικότητας (ιδίως των ηλικιωμένων που προαναφέραμε), που ήταν ανέκαθεν και παραμένει γνωστή στο σύνολο των ανθρώπινων κοινωνιών. Σήμερα, η μοναξιά έχει προσλάβει έναν αντικοινωνικό και απάνθρωπο χαρακτήρα. Η όλο και μεγαλύτερη απομόνωση των περισσότερων ατόμων και κατά μείζονα λόγο εκείνων που για κάποιο λόγο βρίσκονται στο περιθώριο των παραγωγικών διαδικασιών, δεν είναι προφανώς κάτι νέο.
Η κοινωνική αποξένωση στον 19ο αιώνα
Περιγράφοντας γλαφυρά την εξατομίκευση της αγγλικής αστικής κοινωνίας της εποχής του, ο Ένγκελς, ήδη κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, στο βιβλίο του “Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία”, στιγμάτιζε την εξαθλίωση στις αγγλικές μεγαλουπόλεις με τον εξής τρόπο:
«Ο θόρυβος και ο συνωστισμός στους δρόμους (του Λονδίνου) έχουν από μόνα τους κάτι το αποκρουστικό, που ενοχλεί την ανθρώπινη φύση. Αυτά τα εκατοντάδες χιλιάδες άτομα, από όλες τις κοινωνικές καταστάσεις και όλες τις τάξεις που σπρώχνονται και συμπιέζονται, δεν είναι άραγε πρόσωπα που έχουν τις ίδιες πάνω κάτω ιδιότητες και δεξιότητες και το ίδιο ενδιαφέρον για την αναζήτηση της ευτυχίας; Και δεν οφείλουν να αναζητήσουν αυτή την ευτυχία με τα ίδια μέσα και τις ίδιες διαδικασίες; Και όμως, αυτοί οι άνθρωποι διασταυρώνονται τρέχοντας σαν να μην είχαν τίποτα το κοινό, σαν να μην είχαν τίποτα να κάνουν μαζί… Και όμως, δεν περνάει από το μυαλό κανενός να χάσει τον χρόνο του ρίχνοντας στον άλλο ακόμα και μια ματιά.»
Αυτή η βίαιη αδιαφορία, η απομόνωση του κάθε ατόμου στο εσωτερικό των δικών του, ειδικών συμφερόντων και ενδιαφερόντων, είναι τόσο πιο αηδιαστική και τραυματική όσο ο αριθμός των ατόμων που στριμώχνονται σε αυτούς τους χώρους είναι μεγαλύτερος. Ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι αυτή η απομόνωση του ατόμου, αυτός ο στενόμυαλος εγωισμός αποτελούν παντού τη βασική οργανωτική αρχή της σημερινής κοινωνίας, πουθενά όλα αυτά δεν εμφανίζονται με περισσότερη χυδαιότητα και με μεγαλύτερη σιγουριά παρά στο συνωστισμό των μεγαλουπόλεων.»
Η αποσύνθεση της ανθρωπότητας σε μονάδες, η κάθε μία από τις οποίες διαθέτει μια δική της, ειδική οργανωτική αρχή ζωής και έναν δικό της σκοπό, αυτή η εξατομίκευση του κόσμου, ωθείται πλέον στα άκρα. Καταλήγει έτσι σε έναν κοινωνικό πόλεμο, σε έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων που έχει ήδη απροκάλυπτα ξεσπάσει. Οι άνθρωποι αλληλο-αντιμετωπίζονται σαν υποκείμενα προς αμοιβαία χρήση: ο καθένας θέλει να εκμεταλλευτεί τον διπλανό του, με αποτέλεσμα ο πιο δυνατός να ποδοπατάει τον πιο αδύνατο».
Υπουργείο Μοναξιάς!
Αξίζει να σημειωθεί ότι ενάμιση αιώνα μετά, στην ίδια χώρα για την οποία μίλαγε ο Ένγκελς, η κατάσταση είχε τόσο πολύ επιδεινωθεί, που η πρώην πρωθυπουργός Τερέζα Μέι είχε ανακοινώσει την ίδρυση υπουργείου Μοναξιάς (τρία χρόνια μετά, εν μέσω πανδημίας, υπουργείο Μοναξιάς ιδρύθηκε και στην Ιαπωνία). Στόχος να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα, που έχει προσλάβει διαστάσεις μάστιγας, επηρεάζοντας αρνητικά τόσο την ψυχική, όσο και την σωματική υγεία των πολιτών.
Σύμφωνα με υπολογισμούς, στη Μεγάλη Βρετανία των 65 εκατομμυρίων ανθρώπων η μοναξιά πλήτει περίπου 9 εκατομμύρια πολίτες, εκ των οποίων 2 εκατομμύρια ζουν εντελώς μόνοι, χωρίς κανένα κοντινό τους πρόσωπο, «ενώ υπάρχουν 200.000 Βρετανοί που ζουν χωρίς να ανταλλάσσουν ούτε μια λέξη με κάποιο συνάνθρωπό τους για χρονική περίοδο ενός μήνα» (Ελεύθερος Τύπος 18/01/2018).
Υπουργείο Μοναξιάς!
Αξίζει να σημειωθεί ότι ενάμιση αιώνα μετά, στην ίδια χώρα για την οποία μίλαγε ο Ένγκελς, η κατάσταση είχε τόσο πολύ επιδεινωθεί, που η πρώην πρωθυπουργός Τερέζα Μέι είχε ανακοινώσει την ίδρυση υπουργείου Μοναξιάς (τρία χρόνια μετά, εν μέσω πανδημίας, υπουργείο Μοναξιάς ιδρύθηκε και στην Ιαπωνία). Στόχος να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα, που έχει προσλάβει διαστάσεις μάστιγας, επηρεάζοντας αρνητικά τόσο την ψυχική, όσο και την σωματική υγεία των πολιτών.
Σύμφωνα με υπολογισμούς, στη Μεγάλη Βρετανία των 65 εκατομμυρίων ανθρώπων η μοναξιά πλήτει περίπου 9 εκατομμύρια πολίτες, εκ των οποίων 2 εκατομμύρια ζουν εντελώς μόνοι, χωρίς κανένα κοντινό τους πρόσωπο, «ενώ υπάρχουν 200.000 Βρετανοί που ζουν χωρίς να ανταλλάσσουν ούτε μια λέξη με κάποιο συνάνθρωπό τους για χρονική περίοδο ενός μήνα» (Ελεύθερος Τύπος 18/01/2018).
Βεβαίως, η κοινωνική αποξένωση και η μοναξιά έχουν υπερβεί προ πολλού τα γεωγραφικά όρια της Μεγάλης Βρετανίας, που ήταν ανέκαθεν γνωστή ως χώρα των μοναχικών ανθρώπων. Τα φαινόμενα αυτά έχουν επεκταθεί στο σύνολο του Δυτικού Κόσμου, απορροφώντας στη δίνη τους και την Ελλάδα, η οποία μόλις λίγες δεκαετίες πριν είχε τα χαμηλότερα ποσοστά μοναξιάς, κατάθλιψης, αυτοκτονιών κλπ.
Ψευδαίσθηση κοινωνικότητας
Όπως επισημαίνεται στο ίδιο δημοσίευμα, στη Μεγάλη Βρετανία, «σύμφωνα με τα ιατρικά αρχεία, 1 έως 5 ασθενείς την ημέρα φτάνουν στα δημόσια ιατρεία, γιατί έχουν ανάγκη από μια ανθρώπινη επαφή και όχι γιατί υποφέρουν από κάποιο νόσημα. Άλλωστε, δεν πρόκειται μόνο για ηλικιωμένους, αλλά για νέους, που έμειναν μόνοι για διάφορους λόγους και βιώνουν τον ίδιο βαθμό ανείπωτης μοναξιάς, όπως και τα ηλικιωμένα μοναχικά άτομα».
Ας μην περιοριστούμε, όμως, στη Μεγάλη Βρετανία. Δεν είναι καθόλου άγνωστες στην Ελλάδα οι εικόνες παιδιών και εφήβων, που παρευρίσκονται στον ίδιο χώρο, χωρίς να παίζουν μαζί, αλλά το καθένα μόνο του στο κινητό του τηλέφωνο. Νέοι αυτοβούλως έγκλειστοι στο σπίτι τους, με πολλούς εικονικούς φίλους στα social media, χωρίς κανέναν πραγματικό φίλο να βρεθούν, να μιλήσουν, να επικοινωνήσουν.
Η ψευδαίσθηση της κοινωνικότητας και της διεπαφής (χωρίς επαφή), μέσα από το διαδίκτυο, όχι μόνον δεν διευκολύνει την επικοινωνία, όπως διατείνεται, αλλά την καθιστά ακόμα δυσκολότερη. Προωθεί την απομόνωση του ατόμου, στερεί την κοινωνική εμπειρία, κατασκευάζει λαμπερά προφίλ έτοιμα να ξεφουσκώσουν στην πρώτη δια ζώσης επαφή και, τελικά, οδηγεί τα άτομα να φοβούνται να βγουν από την ασφάλεια της μοναξιάς τους, να ανοίξουν προς τον άλλο, να σχετιστούν, να εκτεθούν. Τελικά, η μοναξιά ή εν τη παρουσία των άλλων, ή εν τη απουσία τους καθίσταται μια εξαιρετικά δύσκολη ψυχολογική συνθήκη, όταν εσωτερικευόμενη, εξορίζει τον Άλλο από τον εσώτερο ψυχισμό του ατόμου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου