Ευγονική και εκτελέσεις ψυχικά ασθενών από τους Ναζί

⬛ Κατερίνα Κοφφινά *

Όπως είπε ο Γερμανός ποιητής Heinrich Heine κάποτε με θλιβερό τρόπο: «Όπου καίνε βιβλία, τελικά θα κάψουν και ανθρώπους». Πράγματι, το απόφθεγμα μας καλεί να σκεφτούμε όχι μόνο τα έργα τέχνης, αλλά και τη δίωξη των καλλιτεχνών που τα δημιούργησαν.

Elfriede Lohse-Wächtler,
self-portrait, 1930

Η υπόθεση της ζωγράφου Elfriede Lohse-Wächtler (1899-1940) είναι ενδεικτική των τρομερών συνεπειών της ναζιστικής κοσμοθεωρίας και του πνευματικού εκφυλισμού στην μοντερνιστική τέχνη. Το 1929 η ζωγράφος υπέστη νευρική κρίση και εισήχθη στο ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Friedensberger. Εκεί συνέχισε το εικαστικό της έργο σχεδιάζοντας και ζωγραφίζοντας ακουαρέλες. Το 1932 οι γιατροί του ψυχιατρικού νοσοκομείου στο Άρνσντορφ τη διέγνωσαν με σχιζοφρένεια. Δύο χρόνια αργότερα στειρώθηκε βίαια στο Δημοτικό Νοσοκομείο της Δρέσδης. Εκτελέστηκε με το πρόγραμμα ευθανασίας Aktion T4 στις 31 Ιουλίου 1940 στο ψυχιατρικό ινστιτούτο στο κάστρο Sonnenstein στην Pirna. Η ιστορία της χρησιμεύει ως μια ισχυρή υπενθύμιση των οδυνηρών ανθρώπινων πραγματικοτήτων. 

Το πρόγραμμα ευγονικής των Ναζί είχε οργανωθεί σύμφωνα με τα προγράμματα υποχρεωτικής στείρωσης των Ηνωμένων Πολιτειών και συγκεκριμένα με τους νόμους ευγονικής που ίσχυαν στην Καλιφόρνια.

Πολλά γερμανικά προγράμματα ευγονικής χρηματοδοτήθηκαν από το ίδρυμα Ροκφέλερ όπως αυτό που εργάστηκε ο Γιόζεφ Μένγκελε πριν πάει στο Άουσβιτς.

Στις 14 Ιουλίου του 1933 οι γιατροί υποχρεώθηκαν να καταγράφουν τις περιπτώσεις κληρονομικών ασθενειών και τιμωρούνταν με πρόστιμο σε περίπτωση που δεν το έκαναν. Μέχρι το τέλος του ναζιστικού καθεστώτος πάνω από 400.000 άτομα στειρώθηκαν παρά τη θέλησή τους.

Το 1939 το ναζιστικό καθεστώς άρχισε να σκοτώνει συστηματικά τους ψυχικά και σωματικά ανάπηρους σε όλο το Ράιχ. Οι εκτελέσεις αυτές υπάγονταν στο ναζιστικό πρόγραμμα ευθανασίας με την ονομασία Aktion T4. Οι εκτελέσεις έλαβαν χώρα από τον Σεπτέμβριο του 1939 μέχρι το τέλος του πολέμου το 1945. Υπολογίζεται ότι εκτελέστηκαν από 275.000 μέχρι 300.000 άνθρωποι σε ψυχιατρικά νοσοκομεία στην Γερμανία, την Αυστρία, την κατεχόμενη Πολωνία και στις περιοχές της Βοημίας και της Μοραβίας (σημερινή Τσεχία). Στα αρχεία υπήρχαν καταγραφές για 70.273 νεκρούς όμως ο αριθμός αυτός αυξήθηκε αργότερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί θάνατοι έγιναν και σε άσυλα της εκκλησίας με την αποδοχή των προτεσταντικών και καθολικών εκκλησιαστικών αρχών.

Αρκετά κάστρα χρησιμοποιούνταν για την εφαρμογή του προγράμματος Aktion T4. Το κάστρο Χάνταμαρ είχε μετατραπεί σε ψυχιατρικό νοσοκομείο στην ομώνυμη γερμανική πόλη. Το κέντρο ευθανασίας Σλος Χάρτχαϊμ ήταν επίσης ένας από τους χώρους εφαρμογής του προγράμματος ευθανασίας, όπου δολοφονήθηκαν ανάπηρα άτομα.

Το 1927 ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας, Ανθρώπινης Γενετικής και Ευγονικής Kaiser Wilhelm. Οι θεωρητικοί Φριτς Λεντς (Fritz Lenz) και Όιγκεν Φίσερ (Eugen Fischer) υποστήριζαν την ευγονική και τη φυλετική υγιεινή. Ο Φίσερ είχε κάνει τη στείρωση των λεγόμενων Νόθων της Ρηνανίας. Η πρώτη μέθοδος εκτέλεσης γινόταν με μεταφορά ασθενών με λεωφορεία τα οποία είχαν θανατηφόρα αέρια. Αργότερα έγιναν θάλαμοι αερίων που χρησιμοποιούσαν καθαρό μονοξείδιο του άνθρακα για τις εκτελέσεις των ασθενών.

Το Κάστρο Γκράφενεκ ήταν επίσης ένα από τα κέντρα θανατώσεων της ναζιστικής Γερμανίας και σήμερα είναι χώρος μνήμης αφιερωμένος στα θύματα του προγράμματος T4.

Αυτές οι πρακτικές μαζικής εξολόθρευσης ψυχασθενών αποτέλεσαν μια άνευ προηγουμένου κτηνωδία στην ιστορία των νεότερων χρόνων. Απαιτείται πάντοτε ο σεβασμός και η προσήλωση στις ανθρωπιστικές  αξίες όπως και η επαγρύπνηση όλων των προοδευτικών δυνάμεων ώστε να μην επαναληφθούν παρόμοια φαινόμενα από τις εκάστοτε εξουσίες.

* Η Κατερίνα Κοφφινά είναι πολιτισμολόγος. Σπούδασε «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Εφαρμοσμένες Εικαστικές Τέχνες στις σχολές Βακαλό και Αrtes (πρώην Δοξιάδη). Έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον αρχιτεκτονικό χώρο. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα και συλλόγους στην παραγωγή καλλιτεχνικών και ιστορικών προγραμμάτων, καθώς και με τα περιοδικά «Ιστορία - Πάπυρος», «Science Illustrated», «Ιστορικά Θέματα», "Πολίτες" «Το Περιοδικό». Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας "hιστορισταί". Επίσης είναι μέλος και γραμματέας του Δ.Σ του Συλλόγου Πτυχιούχων Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.

www.toperiodiko.gr