Νίκος Τσούλιας
Ο Αϊνστάιν είναι μια εμβληματική μορφή στην ιστορία της φυσικής, της επιστήμης, της ανθρωπότητας. Και μπορεί οι περισσότεροι πολίτες να θεωρούν τον Αϊνστάιν κυρίως ως έναν μεγάλο φυσικό, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα.
Γιατί οι θεωρίες του δεν αναθεώρησαν απλά και μόνο τον κόσμο της φυσικής αλλά μετασχημάτισαν τόσο το τεχνολογικό εποικοδόμημα του σύγχρονου πολιτισμού όσο και τον τρόπο της σκέψης μας. Η διαμόρφωση αντιλήψεων και θεωριών περί ενότητας του χωροχρόνου και περί σχετικότητας του χρόνου έθεσε τα θεμέλια μιας ιστορικής επανάστασης σε όλη την κλίμακα της νεωτερικότητας. Ουσιαστικά, άλλαξαν το «επιστημονικό παράδειγμα» της κλασικής φυσικής και εισήγαγαν τον άνθρωπο σε μια νέα αντίληψη για την πραγματικότητα και τα ερμηνευτικά της σχήματα. Και η κλασική φυσική αποτελεί πλέον εκείνο το «εργαλείο» για την κατανόηση του κόσμου, που υπόκειται –κάπως απλουστευτικά– στις αισθήσεις μας. Δεν μπορεί να εξηγήσει τα δρώμενα ούτε στον μικρόκοσμο ούτε και στον μακρόκοσμο.
Αν θέλαμε μάλιστα να αποτυπώσουμε με συμβολικό τρόπο την εξέλιξη των βασικών γνώσεών μας για την κατανόηση της φυσικής πραγματικότητας, της φύσης και του σύμπαντος, θα θέταμε την εξής αλληλουχία των σχετικών επιστημόνων: προσωκρατικοί, Αριστοτέλης, Νεύτωνας και Γαλιλαίος, Αϊνστάιν.
Αλλά ο Αϊνστάιν δεν ήταν ένας μονομερής επιστήμονας. Συμμετείχε σε επιστημονικά συνέδρια και σε διαλόγους ανταλλαγής ιδεών και θεωριών για πολύ μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα. Αμφισβητήθηκε και αμφισβήτησε. Μετασχημάτισε απόψεις πολλών άλλων επιστημόνων αλλά επηρεάστηκε και αυτός. Ήταν πάντα παρών στα πιο επίμαχα σημεία των επιστημονικών συζητήσεων. Η ανατρεπτική θεωρία του της Σχετικότητας πολεμήθηκε πολύ, γι’ αυτό και η πειραματική επιβεβαίωσή της αποτέλεσε έναν θρίαμβο των ιδεών του Αϊνστάιν. Και φυσικά η περίφημη εξίσωσή του E = m c2 είναι –κατά την προσωπική μου γνώμη– η πιο διάσημη μαθηματική φόρμα μετά το Πυθαγόρειο θεώρημα.
Αλλά δεν ήταν μόνο επιστήμονας. Ο στοχασμός του και η όλη δράση της ζωής του αναφέρονταν και στην έννοια του διανοούμενου. Εξέφραζε τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις και τους σχετικούς προβληματισμούς του σε κάθε ευκαιρία. Και όχι μόνο αυτό. Δρούσε και ζούσε ως ένας αγωνιστής πολίτης. Αντιστάθηκε στο ναζισμό και στον μακαρθισμό. Θεωρούσε την ελευθερία της σκέψης και την πνευματική καλλιέργεια ως ύψιστα αγαθά του ανθρώπου, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε. Ήταν εραστής της διαρκούς καινοτομίας, της πάντα ανήσυχης έρευνας. Το πνεύμα του ήταν μόνιμα στους δρόμους της αναζήτησης. Μπορεί να θεωρηθεί ως ένας σύγχρονος Οδυσσέας, που η Ιθάκη του ήταν πάντα ο ανοιχτός ορίζοντας της έρευνας, που οι επινοήσεις του έλυναν προβλήματα της φοβερής τάσης του ανθρώπου να μαθαίνει και να ρωτά, να αμφισβητεί και να προβληματίζεται. Έκανε λάθη αλλά τα μετασχημάτιζε σε πηγή αυτοκριτικής, γνώσης και νέας ώθησης της έρευνας. Ύμνησε την φαντασία και τη διαίσθηση του ανθρώπου ως τα στοιχεία εκείνα που θα ανοίγουν όλο και πιο νέους ορίζοντες στην περιπέτειά μας πάνω στον όμορφο πλανήτη μας.
Δεν ήταν απομονωμένος από τις κοινωνικές διεργασίες των τόσο ταραγμένων καιρών του. Αγωνίστηκε για την ειρήνη και τη δημοκρατία. Ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή ως μαχητικός στοχαστής! Διαμόρφωσε θέσεις για τον σοσιαλισμό, για μια δίκαιη κοινωνία, γιατί πίστευε ότι μια τέτοια κοινωνία μπορεί να ανοίξει δρόμους πραγματικής προόδου και να φωτίζει πάντα το μέλλον του κόσμου.
Αλλά αν κάτι τόνιζα πάνω απ’ όλα αυτά τα στοιχεία του Αϊνστάιν στο λύκειο, στους μαθητές μου ήταν το εξής: η άπειρη, η φοβερή, η όμορφη δυνατότητα της σκέψης του ανθρώπου: να αλλάζει τον κόσμο, να τον κάνει όλο και πιο ερμηνεύσιμο και πιο κατανοητό. Και αυτό δεν είναι μια ιδιαιτερότητα μόνο του Αϊνστάιν. Κάθε άνθρωπος έχει άπειρες δυνατότητες σε κάποιο τομέα της ζωής. Ευθύνη του και γοητεία του είναι να τις βρει, να τις καλλιεργήσει, να αγωνιστεί να ζωντανέψουν, να δημιουργήσουν.
Φρονώ ότι ο Αϊνστάιν είναι «παιδαγωγικό παράδειγμα»: της γνώσης και της έρευνας, της ελευθερίας του πνεύματος, του μαχητή και ανήσυχου πολίτη για την ειρήνη και τη δημοκρατία, του αγώνα για τη ζωή και την ομορφιά της, της πλουραλιστικής και δίκαιης κοινωνίας!
Γιατί οι θεωρίες του δεν αναθεώρησαν απλά και μόνο τον κόσμο της φυσικής αλλά μετασχημάτισαν τόσο το τεχνολογικό εποικοδόμημα του σύγχρονου πολιτισμού όσο και τον τρόπο της σκέψης μας. Η διαμόρφωση αντιλήψεων και θεωριών περί ενότητας του χωροχρόνου και περί σχετικότητας του χρόνου έθεσε τα θεμέλια μιας ιστορικής επανάστασης σε όλη την κλίμακα της νεωτερικότητας. Ουσιαστικά, άλλαξαν το «επιστημονικό παράδειγμα» της κλασικής φυσικής και εισήγαγαν τον άνθρωπο σε μια νέα αντίληψη για την πραγματικότητα και τα ερμηνευτικά της σχήματα. Και η κλασική φυσική αποτελεί πλέον εκείνο το «εργαλείο» για την κατανόηση του κόσμου, που υπόκειται –κάπως απλουστευτικά– στις αισθήσεις μας. Δεν μπορεί να εξηγήσει τα δρώμενα ούτε στον μικρόκοσμο ούτε και στον μακρόκοσμο.
Αν θέλαμε μάλιστα να αποτυπώσουμε με συμβολικό τρόπο την εξέλιξη των βασικών γνώσεών μας για την κατανόηση της φυσικής πραγματικότητας, της φύσης και του σύμπαντος, θα θέταμε την εξής αλληλουχία των σχετικών επιστημόνων: προσωκρατικοί, Αριστοτέλης, Νεύτωνας και Γαλιλαίος, Αϊνστάιν.
Αλλά ο Αϊνστάιν δεν ήταν ένας μονομερής επιστήμονας. Συμμετείχε σε επιστημονικά συνέδρια και σε διαλόγους ανταλλαγής ιδεών και θεωριών για πολύ μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα. Αμφισβητήθηκε και αμφισβήτησε. Μετασχημάτισε απόψεις πολλών άλλων επιστημόνων αλλά επηρεάστηκε και αυτός. Ήταν πάντα παρών στα πιο επίμαχα σημεία των επιστημονικών συζητήσεων. Η ανατρεπτική θεωρία του της Σχετικότητας πολεμήθηκε πολύ, γι’ αυτό και η πειραματική επιβεβαίωσή της αποτέλεσε έναν θρίαμβο των ιδεών του Αϊνστάιν. Και φυσικά η περίφημη εξίσωσή του E = m c2 είναι –κατά την προσωπική μου γνώμη– η πιο διάσημη μαθηματική φόρμα μετά το Πυθαγόρειο θεώρημα.
Αλλά δεν ήταν μόνο επιστήμονας. Ο στοχασμός του και η όλη δράση της ζωής του αναφέρονταν και στην έννοια του διανοούμενου. Εξέφραζε τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις και τους σχετικούς προβληματισμούς του σε κάθε ευκαιρία. Και όχι μόνο αυτό. Δρούσε και ζούσε ως ένας αγωνιστής πολίτης. Αντιστάθηκε στο ναζισμό και στον μακαρθισμό. Θεωρούσε την ελευθερία της σκέψης και την πνευματική καλλιέργεια ως ύψιστα αγαθά του ανθρώπου, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε. Ήταν εραστής της διαρκούς καινοτομίας, της πάντα ανήσυχης έρευνας. Το πνεύμα του ήταν μόνιμα στους δρόμους της αναζήτησης. Μπορεί να θεωρηθεί ως ένας σύγχρονος Οδυσσέας, που η Ιθάκη του ήταν πάντα ο ανοιχτός ορίζοντας της έρευνας, που οι επινοήσεις του έλυναν προβλήματα της φοβερής τάσης του ανθρώπου να μαθαίνει και να ρωτά, να αμφισβητεί και να προβληματίζεται. Έκανε λάθη αλλά τα μετασχημάτιζε σε πηγή αυτοκριτικής, γνώσης και νέας ώθησης της έρευνας. Ύμνησε την φαντασία και τη διαίσθηση του ανθρώπου ως τα στοιχεία εκείνα που θα ανοίγουν όλο και πιο νέους ορίζοντες στην περιπέτειά μας πάνω στον όμορφο πλανήτη μας.
Δεν ήταν απομονωμένος από τις κοινωνικές διεργασίες των τόσο ταραγμένων καιρών του. Αγωνίστηκε για την ειρήνη και τη δημοκρατία. Ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή ως μαχητικός στοχαστής! Διαμόρφωσε θέσεις για τον σοσιαλισμό, για μια δίκαιη κοινωνία, γιατί πίστευε ότι μια τέτοια κοινωνία μπορεί να ανοίξει δρόμους πραγματικής προόδου και να φωτίζει πάντα το μέλλον του κόσμου.
Αλλά αν κάτι τόνιζα πάνω απ’ όλα αυτά τα στοιχεία του Αϊνστάιν στο λύκειο, στους μαθητές μου ήταν το εξής: η άπειρη, η φοβερή, η όμορφη δυνατότητα της σκέψης του ανθρώπου: να αλλάζει τον κόσμο, να τον κάνει όλο και πιο ερμηνεύσιμο και πιο κατανοητό. Και αυτό δεν είναι μια ιδιαιτερότητα μόνο του Αϊνστάιν. Κάθε άνθρωπος έχει άπειρες δυνατότητες σε κάποιο τομέα της ζωής. Ευθύνη του και γοητεία του είναι να τις βρει, να τις καλλιεργήσει, να αγωνιστεί να ζωντανέψουν, να δημιουργήσουν.
Φρονώ ότι ο Αϊνστάιν είναι «παιδαγωγικό παράδειγμα»: της γνώσης και της έρευνας, της ελευθερίας του πνεύματος, του μαχητή και ανήσυχου πολίτη για την ειρήνη και τη δημοκρατία, του αγώνα για τη ζωή και την ομορφιά της, της πλουραλιστικής και δίκαιης κοινωνίας!
Πηγή: alfavita.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου