Αρχαιολογικός περίπατος διαμαρτυρίας στην υπόγεια Θεσσαλονίκη

 

Η νεοσυσταθείσα στη Θεσσαλονίκη Κίνηση Πολιτών για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς καλεί την Κυριακή 6 Οκτωβρίου στην ξενάγηση – συζήτηση «Η sub terra πόλις».

 

Μαρίνα Αγγελάκη

 

Ο αρχαιολογικός περίπατος που διοργανώνει θα ξεκινήσει από την Αρχαία Αγορά, θα κατευθυνθεί προς τον σταθμό μετρό της Αγίας Σοφίας και διαμέσου των Λουτρών Παράδεισος (Bey Hamam) και της Παναγίας Χαλκέων θα καταλήξει στη διασταύρωση  Decumanus Maximus και Cardo ή αλλιώς Εγνατία και Βενιζέλου γωνία.  Πρόκειται όμως στην ουσία για μια πρωτότυπη διαμαρτυρία πολιτών…

Εδώ και τρεις εβδομάδες oι Θεσσαλονικείς βιώνουν ξανά την πεντάχρονη και μέχρι προσφάτως θεωρούμενη λήξασα –ύστερα από υπουργικές αποφάσεις, τεχνικές μελέτες και ανασκαφικές εργασίες– διαμάχη μεταξύ αρχαιολόγων, τοπικών αρχών και πολιτείας, καθώς μετά τις ανακοινώσεις του πρωθυπουργού στη φετινή ΔΕΘ επανήλθε στο προσκήνιο το ερώτημα με τον διχαστικό τίτλο: μετρό ή αρχαία στη Θεσσαλονίκη; 

Επιχειρώντας μια αναδρομή στην ιστορία του περιλάλητου μετρό γυρνάμε τον χρόνο πίσω στο 1976, χρονιά που πρωτοεμφανίζεται στον εθνικό προϋπολογισμό της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή η κατασκευή του και «θεμελιώνεται» η ιδέα στο μυαλό των κατοίκων της πόλης για τον αστικό σιδηρόδρομο. Αφήνουμε πίσω μας τη δεκαετία του ’80 και την «τρύπα του Κούβελα» (αν και κανείς Θεσσαλονικιός δεν την ξεχνά) και φυλλομετρούμε τα πολύ περισσότερα από εφτά χρόνια «φαγούρας» που ακολούθησαν. Ανακοινώσεις και κυρώσεις συμφωνιών, αναγγελίες διαγωνισμών και δημοπρατήσεων, αναβολές και καθυστερήσεις. Φτάνουμε έτσι στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα όταν εντέλει αρχίζουν οι πρώτες προπαρασκευαστικές εργασίες του έργου, ανοίγουν τα πρώτα εργοτάξια και η πόλη υποδέχεται τον πρώτο μετροπόντικα. Το 2012 είναι σταθμός σε αυτή την ιστορία. 

Είναι η χρονιά που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως από τα έγκατα της σαλονικιώτικης ασφάλτου έναν μοναδικό θησαυρό, εκκινώντας έναν νέο κύκλο επεισοδίων της σύγχρονης αυτής ελληνικής κωμικοτραγωδίας που ονομάζεται γαλλιστί «Chemin de fer métropolitain de Salonique». Τι συνέβη λοιπόν αυτά τα εφτά κρίσιμα χρόνια από τότε μέχρι σήμερα και γιατί πολίτες της Θεσσαλονίκης δίνουν ραντεβού την Κυριακή στην Αρχαία Αγορά;

Decumanus Maximus και Cardo γωνία 

Η χάραξη του Μητροπολιτικού Σιδηρόδρομου Θεσσαλονίκης επί της οδού Εγνατίας ήταν δεδομένο εξαρχής ότι θα σκόνταφτε σε αρχαιότητες, άρα και σε συνεχείς αναβολές. Οπερ και εγένετο. Το 2012 οι ανασκαφικές εργασίες αποκαλύπτουν τη διασταύρωση των οδών Decumanus Maximus και Cardo, στη θέση της σημερινής διασταύρωσης Βενιζέλου και Εγνατίας· οι αρχαιολόγοι χαρακτηρίζουν το εύρημα μοναδικό το οποίο πιστοποιεί την ιστορική διαχρονία της Θεσσαλονίκης. «Μια βυζαντινή Πομπηία» ονομάζει σήμερα τα ευρήματα ο διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της École des Hautes Études en Sciences Sociales του Παρισιού Πάολο Οντορίκο. Αμέσως ανοίγει το ζήτημα για τη μεταφορά των αρχαιοτήτων ώστε να μην καθυστερήσουν οι εργασίες του μετρό και ξεσπά η σύγκρουση –η οποία θα διαρκέσει πέντε ολόκληρα χρόνια– για την τύχη τους ανάμεσα στους αρχαιολόγους, στις αρχές της πόλης και στην πολιτεία. Η Θεσσαλονίκη διχάζεται: κατά χώραν ανάδειξη των σημαντικών αρχαιοτήτων που βρέθηκαν στη Βενιζέλου ή απόσπαση των αρχαίων για να κατασκευαστεί ο σταθμός; 

Το 2013 με γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) το υπουργείο Πολιτισμού αποφασίζει να αποσπαστούν οι αρχαιότητες και να μεταφερθούν στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά. Εντονες οι αντιδράσεις από τους αρχαιολόγους. Στο πλευρό τους συντάσσεται ενεργά ο Δήμος Θεσσαλονίκης και προσφεύγει στο ΣτΕ, πετυχαίνοντας την αναστολή εκτέλεσης οποιασδήποτε εργασίας απόσπασης των αρχαίων μέχρι να εκδοθεί οριστική απόφαση. Το 2014 με υπουργική απόφαση αποφασίζεται η απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων και ο Δήμος Θεσσαλονίκης προσφεύγει στο ΣτΕ και κατά αυτής της απόφασης.

Το 2015 νέα υπουργική απόφαση ανατρέπει την προηγούμενη και προκρίνει την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων «για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος, που συνίσταται στη διαφύλαξη και προστασία της αυθεντικότητας του μοναδικού μνημειακού συνόλου για την παγκόσμια κληρονομιά». Το 2016 τα υπουργεία Πολιτισμού και Μεταφορών, Υποδομών και Δικτύων, η Αττικό Μετρό ΑΕ και ο δήμος υπογράφουν μνημόνιο συναντίληψης για τη σύνταξη σχετικής μελέτης. Μέχρι το 2017 που το ΚΑΣ δίνει το πράσινο φως και το ΥΠΠΟ εγκρίνει τη μελέτη κατασκευής του σταθμού Βενιζέλου δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία εργασία στο έργο. Εκτοτε οι εργασίες προχωρούν στα περισσότερα σημεία της πόλης. 

Τον Μάρτιο του 2019 οι αρχαιολόγοι ολοκληρώνουν τη δουλειά τους στον σταθμό Βενιζέλου και αποχωρούν. Οι εργασίες προχωρούν με χρονοδιάγραμμα παράδοσης της βασικής γραμμής του έργου το 2021 ή το 2022 χωρίς τον σταθμό Βενιζέλου και το 2023 ή 2024 με αυτόν. Τον Σεπτέμβριο του 2019 ο πρωθυπουργός ανακοινώνει στην ομιλία του στην 84η ΔΕΘ αλλαγή πλεύσης: απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου, μουσείο ευρημάτων στο στρατόπεδο Παύλου Μελά και ολοκλήρωση του μετρό Θεσσαλονίκης την άνοιξη του 2023. 

Αν και ήταν ήδη γνωστές οι δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων και τοπικών παραγόντων υπέρ της ανατροπής της λύσης που εφαρμόζεται εδώ και πέντε χρόνια στο μετρό, οι πολίτες ακούν τον πρωθυπουργό ανήσυχοι για το μέλλον τόσο της καθημερινότητάς τους όσο και του μοναδικού θησαυρού που αποκαλύφθηκε κάτω από τα πόδια τους. Το θέμα περνάει στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Οι εμπλεκόμενοι φορείς επιχειρηματολογούν. Οι αρχαιολόγοι αντιδρούν και εκφράζουν ανησυχίες για τις πολύτιμες αρχαιότητες. Η πόλη διχάζεται ξανά. Ιδρύεται η Κίνηση Πολιτών για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Η υπόγεια πόλη και ο «αντιστασιακός» κίονας

Εναν μήνα μετά τις ανακοινώσεις του πρωθυπουργού για το μετρό της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο των δράσεων των πολιτών για το θέμα από τη νεοσυσταθείσα κίνηση, την Κυριακή 6 Οκτωβρίου καλούνται οι Θεσσαλονικείς να συναντηθούν στην Αρχαία Αγορά για να συμμετάσχουν στην ξενάγηση – συζήτηση με τίτλο «Η sub terra πόλις». Η ιδέα και η υλοποίηση αυτής της εκδήλωσης ανήκουν στον ξεναγό Ιωάννη Κιουρτσόγλου, ο οποίος θα προσφέρει εθελοντικά στους συμπολίτες του δωρεάν ξενάγηση στην υπόγεια Θεσσαλονίκη με σκοπό «την ευαισθητοποίηση για την ιστορία της πόλης που ζούμε», όπως λέει στο Documento, τονίζοντας πως «αυτή την κρίσιμη στιγμή ο καθένας οφείλει να προσφέρει ό,τι μπορεί για τη διάσωση της υπόγειας πολιτιστικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης». 

Το γεγονός ότι ο Ι. Κιουρτσόγλου επέλεξε για τη συγκεκριμένη ξενάγηση να δώσει ραντεβού με πολίτες της Θεσσαλονίκης στην Αρχαία Αγορά δεν είναι τυχαίο. «Είναι ο μεγαλύτερος εκτεθειμένος υπόγειος μνημειακός χώρος στη Θεσσαλονίκη και αποτελεί τη μια πλευρά ενός αρχαιολογικού τετραγώνου υπόγειων χώρων οι οποίοι δείχνουν τη μνημειακότητα της περιοχής. Το τετράγωνο αυτό, στο οποίο θα περπατήσουμε όλοι μαζί την επόμενη Κυριακή, οριοθετείται από το Μπέη Χαμάμ στην Εγνατία –όπου υπάρχει μια κρήνη των ρωμαϊκών χρόνων που είναι πάνω στην Decumanus–, την Αρχαία Αγορά, την πλατεία μπροστά στο Διοικητήριο, τον υστερο-αρχαϊκό ναό της Αφροδίτης στην Αντιγονιδών και τον σταθμό Βενιζέλου του μετρό». 

Επίσης η Αρχαία Αγορά έχει τη δική της ιστορία που σχετίζεται με τις εξελίξεις αυτών των ημερών στην πόλη. Οπως μας εξηγεί ο κ. Κιουρτσόγλου, «ο κίονας που στέκει στη μέση του αρχαιολογικού χώρου πέρα από τη μεγάλη αρχαιολογική αξία του –είναι ο μοναδικός αυθεντικός ενώ οι υπόλοιποι είναι από καινούργιο υλικό καθότι η Αρχαία Αγορά λιθολογήθηκε πολύ σοβαρά στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους για να χτιστούν οι βασιλικές– έχει και ιδιαίτερη συμβολική σημασία. 

Μετά την πυρκαγιά του 1917, όταν ξεκινά σταδιακά η ανασύσταση της πόλης και δρομολογείται σε αυτήν τη θέση η ανέγερση του δικαστικού μεγάρου πέφτουν πάνω σε αρχαιότητες. Βρισκόμαστε στην εποχή της δικτατορίας όταν ξεκινά η διαμάχη μεταξύ των υπουργείων Πολιτισμού και Δικαιοσύνης για την Αρχαία Αγορά. Ο αρχαιολόγος Φώτης Πέτσας, που είχε την ευθύνη των ανασκαφών, ύψωσε τον κίονα δηλώνοντας μάλιστα ότι “μόνο πάνω από το πτώμα μου δεν θα αποκαλυφθούν αυτά τα ευρήματα”. Μάλλον ήταν και φιλοχουντικός και γι’ αυτό τον λόγο είχε τόσο θάρρος τότε να αντιταθεί. Πάντως έτσι σώθηκε η Αρχαία Αγορά. Αν συνέβη λοιπόν τότε επί χούντας, γιατί να μην μπορεί να συμβεί και σήμερα;».

INF0

Η Κίνηση Πολιτών για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην προσπάθειά της να ανταποκριθεί στο μεγάλο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε για την ξενάγηση αμέσως μετά την ανακοίνωσή της θα πραγματοποιήσει δύο ξεναγήσεις, στις 10.30 πμ και 12.30 μμ, την Κυριακή 6 Οκτωβρίου. Απαιτείται δήλωση συμμετοχής και θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

Πληροφορίες στη σελίδα της Κίνησης στο Facebook

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Docville της εφημερίδας Documento στις 29 Σεπτεμβρίου 2019. 

μέσω www.koutipandoras.gr

 

ΥΓ του blog: ....δεν είναι διαμάχη μεταξύ αρχαιολόγων, τοπικών αρχών και πολιτείας....δεν είναι θέμα διαφορετικής άποψης.....πίσω περιμένει ο εργολάβος "κι είναι πολλά τα λεφτά Άρη" που έλεγε ο Σπύρος Καλογήρου στον Νίκο Κούρκουλο στη ταινία η Λόλα, εν έτει 1964....