Συμπληρώνονται σήμερα 62 χρόνια από τα «Σεπτεμβριανά», τα γεγονότα της νύχτας της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη (και κατά δεύτερο λόγο στη Σμύρνη), σε βάρος των Ελλήνων (και κατά δεύτερο λόγο εναντίον άλλων μη μουσουλμάνων), που είχαν σαν αποτέλεσμα τον ξεριζωμό της ευημερούσας ελληνικής μειονότητας από την Πόλη. Τα γεγονότα που θα περιγράψουμε στο σημερινό άρθρο, είναι συγκλονιστικά. Ορισμένα από αυτά, αποτελούν προσβολή όχι μόνο για την Τουρκία αλλά και για το ανθρώπινο γένος…
Από τη Συνθήκη της Λωζάνης ως τα «Σεπτεμβριανά»
Τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου 1955, αποτελούν το τέλος μιας 30χρονης και πλέον, μεθοδευμένης από το τουρκικό κράτος πολιτικής εξόντωσης του ελληνισμού της Τουρκίας. Δεν επρόκειτο για κάτι ξαφνικό, αλλά μάλλον για κάτι αναμενόμενο.
Όπως είναι γνωστό, με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), εξαιρέθηκαν από τις ανταλλαγές οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου όπως και οι, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, Έλληνες πολίτες της Δυτικής Θράκης. Το 1925, υπήρχαν στην Κωνσταντινούπολη 250.000 Έλληνες (το 1/3 του συνολικού τότε πληθυσμού της).
Λίγο μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, το νέο καθεστώς της Τουρκίας, μαζί με τον εκτουρκισμό της οικονομίας, επιβάλλει και σημαντικούς περιορισμούς στην πολιτιστική ζωή των Ελλήνων.
Η κεντρική φράση-σύνθημα, είναι: «Η Τουρκία για τους Τούρκους». Δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, ιδιωτικές επιχειρήσεις, κ.ά., αντικαθιστούν Έλληνες υπαλλήλους με μουσουλμάνους ενώ Έλληνες επιχειρηματίες υποχρεώνονται να συνεταιριστούν με Τούρκους για να μην εκτοπιστούν. Με το διάταγμα 1092/6.12.1923 καθορίζεται ο τρόπος εκλογής του Πατριάρχη και αμφισβητείται η οικουμενικότητα του Πατριαρχείου. Παράλληλα, απελαύνονται αρχιερείς και απαγορεύεται η ιερατική περιβολή εκτός των εκκλησιών.
Με την προσέγγιση Βενιζέλου – Ατατούρκ το 1930, δεν αλλάζει ουσιαστικά τίποτα για την ελληνική μειονότητα. Μάλιστα, με την υπογραφή του ελληνοτουρκικού συμφώνου το 1930, η πολλαπλάσια ελληνική ανταλλάξιμη περιουσία, εξισώνεται με αυτήν που εγκατέλειψαν οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας. Ήταν μια κίνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, που πίστευε ότι έτσι θα εξασφάλιζε το μέλλον της μειονότητας. Το 1932, με το νόμο 2007, απαγορεύεται στους αλλοδαπούς η άσκηση μιας σειράς επαγγελμάτων.
Έτσι, δεν επιτρέπεται να υπάρχουν αλλοδαποί: οδοντίατροι, χειρουργοί, δικηγόροι, μηχανικοί, χημικοί, ράφτες, οδηγοί, και υποδηματοποιοί…10.000 περίπου Πολίτες ελληνικής υπηκοότητας εγκαταλείπουν την Τουρκία. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών των μειονοτικών σχολείων. Με το νόμο 2525 του 1934, υποχρεώνονται όλοι οι Τούρκοι πολίτες να αποκτήσουν τουρκόφωνα επίθετα.
Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι μη μουσουλμάνοι άνδρες ηλικίας μεταξύ 25-45 ετών, στέλνονται στα τάγματα εργασίας για την κατασκευή αεροδρομίων, οδικών και άλλων έργων στα βάθη της Μικράς Ασίας. Το 1942, επιβάλλεται το varlik vergisi (βαρλίκι), έκτακτος φόρος περιουσίας. Βασικά κριτήρια για την επιβολή του, ήταν η θρησκεία και η εθνικότητα. Όσοι δεν μπορούσαν να καταβάλουν τον φόρο αυτό, οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στο Άσκαλε. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως τις αρχές της δεκαετίας του 1950, υπήρξε μια περίοδος σχετικής ηρεμίας για τους Έλληνες της Πόλης. (Τα περισσότερα από τα στοιχεία που αναφέραμε ως εδώ, προέρχονται από το βιβλίο των Ειρήνης και Καίτης Σαρίογλου, «Πενήντα Χρόνια από τα Σεπτεμβριανά»).
Στις εκλογές της 2ας Μαΐου 1954 στην Τουρκία, το Δημοκρατικό Κόμμα θριάμβευσε και ο πρωθυπουργός Μεντερές, ένιωθε πλέον παντοδύναμος. Σταδιακά, άρχισε από ορισμένους κύκλους στη γειτονική χώρα, η δαιμονοποίηση των Ελλήνων με αφορμή το Κυπριακό.
Στην Αθήνα, υπήρχε η κυβέρνηση του «Ελληνικού Συναγερμού» υπό τον Στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο, ο οποίος αποφάσισε να συνδράμει τον αγώνα των Κυπρίων για ένωση με την Ελλάδα. Σε συνάντησή του με τον Βρετανό, τότε Υπουργό Εξωτερικών, Άντονι Ίντεν στην Αθήνα, ο τελευταίος απέρριψε κατηγορηματικά τις ελληνικές θέσεις για το Κυπριακό και φέρθηκε με άκρως ιταμό τρόπο στον Παπάγο, ο οποίος, έδωσε μυστικά την έγκρισή του στον Γεώργιο Γρίβα, να ξεκινήσει προετοιμασίες για την οργάνωση αντιστασιακού κινήματος στη Μεγαλόνησο.
Η Μ. Βρετανία, από την άλλη άρχισε να εμπλέκει την Τουρκία στο Κυπριακό, με πρόσχημα την, προστασία, δήθεν, της μουσουλμανικής μειονότητας που «βαφτίστηκε» «τουρκική» και αναβαθμίστηκε σε «κοινότητα». Παράλληλα, ιδρύθηκαν διάφορες τουρκικές οργανώσεις για την Κύπρο, χρηματοδοτούμενες από την Άγκυρα. Κυριότερη από αυτές, ήταν η «Kibris Turktur Cemiyeti» (KTC) (οργάνωση «Η Κύπρος Είναι Τουρκική»).
Με την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ την 1η Απριλίου 1955, η κατάσταση για τους ομογενείς στην Τουρκία, άρχισε να γίνεται ακόμα πιο δύσκολη.
Στόχος των τουρκικών εφημερίδων, έγινε ο Πατριάρχης Αθηναγόρας, ο οποίος δεν καταδίκαζε δημόσια τον αγώνα της ΕΟΚΑ, ενώ παράλληλα δημοσιεύονταν ψεύτικες ειδήσεις για διεξαγωγή εράνων από τους ομογενείς υπέρ των Κυπρίων. Μονίμως υπήρχε η αναφορά σε ενδεχόμενη «σφαγή των Τουρκοκυπρίων».
Στις 24 Αυγούστου 1955,ο Andnan Menderes σε δηλώσεις του ενώπιον υπουργών, βουλευτών και επιχειρηματιών υιοθετεί τα παραπάνω. Έτσι στις 28 Αυγούστου 1955, ημέρα Κυριακή, στις 9.30 π.μ., 20 Τούρκοι που δεν είχαν ιερό και όσιο, μπήκαν την ώρα της λειτουργίας στον Ιερό Ναό Παναγίας Νεοχωρίου και τον Ιερό Ναό Ταξιαρχών Στένης, διέκοψαν τη Θεία Λειτουργία, έδιωξαν τους Έλληνες πιστούς και λεηλάτησαν τις δύο εκκλησίες. Και όλα αυτά, μπροστά στα μάτια των τουρκικών Αρχών, που δεν έκαναν απολύτως τίποτα για να αποτρέψουν τις καταστροφές…Ήταν τα πρώτα, ανησυχητικά γεγονότα, στα οποία όμως δεν δόθηκε από ελληνικής πλευράς η απαιτούμενη βαρύτητα.
Η «έκρηξη» της βόμβας στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης
Το Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου 1955, η σύζυγος του Τούρκου Πρόξενου στη Θεσσαλονίκη, καλεί ένα φωτογράφο να βγάλει μερικές φωτογραφίες από την εξωτερική πλευρά του Προξενείου, καθώς και του σπιτιού του Κεμάλ, που βρίσκεται στον περίβολο του Προξενείου, με το πρόσχημα ότι φεύγει και τις θέλει για ενθύμια. Πράγματι, αυτό έγινε, οι φωτογραφίες παραδόθηκαν στη σύζυγο του Πρόξενου, η οποία την επόμενη μέρα αναχώρησε για την Τουρκία. Γύρω στις 00.10 της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου εκρήγνυται η «περιβόητη» βόμβα στον κήπο του Τουρκικού Προξενείου και έξω από το σπίτι του Κεμάλ. Οι ζημιές σ’ αυτό ήταν περιορισμένες καθώς μόνο μερικά τζάμια έσπασαν. Οι ελληνικές αρχές κινητοποιήθηκαν άμεσα για την ανεύρεση των δραστών.
Από την αρχή φάνηκε ότι η ενέργεια ήταν προσχεδιασμένη και αποτελούσε έργο των ίδιων των Τούρκων. Τη στιγμή της έκρηξης, στο Προξενείο βρισκόταν μόνο ο νυχτοφύλακας Μehmet Ogin Hasan, ο οποίος ανακρινόμενος ομολόγησε ότι την βόμβα την τοποθέτησε μεν ο ίδιος, αλλά του την έδωσε ο Oktay Engin Faik, από την Κομοτηνή, φοιτητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος ήταν ο ηθικός αυτουργός και ουσιαστικός δράστης της βομβιστικής ενέργειας. Ο Οktay συλλαμβάνεται, δηλώνει πλήρη άγνοια και ισχυρίζεται ότι πρόκειται για μια σατανική σκευωρία σε βάρος του. Ωστόσο φυλακίζεται. Στο ίδιο κελί με τον Oktay, κλείστηκε κι ένας αστυνομικός που εμφανίστηκε ως σεσημασμένος κακοποιός και άρχισε να βρίζει τους πάντες και τα πάντα.O Oktay ξεγελάστηκε και άρχισε, παίρνοντας θάρρος, να ομολογεί, την δράση του. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο Oktay είχε εισαχθεί χωρίς εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος στο μουσουλμανικό Δημοτικό Σχολείο Σαλμώνης της Κοινότητας Μιράνων και υπήρξε υποψήφιος βουλευτής με το Κόμμα των Φιλελευθέρων.
Ο Oktay αποφυλακίστηκε με εγγύηση και επέστρεψε στη Θράκη. Μετά από λίγο καιρό, ο Τούρκος Πρόξενος στην Κομοτηνή Αχμέτ Ουμάρ, τον παρέλαβε από ένα καθορισμένο σημείο και αφού τον έβαλε στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του, τον φυγάδευσε στην Τουρκία. Αρχικά εργάστηκε στον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Κωνσταντινούπολης και μετά ανέλαβε καθήκοντα στη Δ’ Διεύθυνση του Αστυνομικού Σώματος της Πόλης, όντας πλέον ήρωας των Τούρκων. Η Διεύθυνση αυτή ασχολείται με τους αλλοδαπούς και κυρίως με τους Έλληνες. Αργότερα έφτασε να γίνει κυβερνήτης σε επαρχία ! Ωστόσο, σε συνέντευξή του στην «Ελευθεροτυπία» πολλά χρόνια αργότερα, δεν παραδέχτηκε την ενοχή του και ισχυρίστηκε ότι είχε πέσει θύμα των ελληνικών Αρχών.
Ο ρόλος του τουρκικού Τύπου στα «Σεπτεμβριανά»
Ως μοιραίος άνθρωπος στην εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων και του Κυπριακού, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο δημοσιογράφος Sedat Simavi από τη Θεσσαλονίκη. Ανήκε στην ισχυρή ομάδα των εξισλαμισθέντων Εβραίων (donme). Tην 1η Μαΐου 1948, κυκλοφόρησε την ημερήσια εφημερίδα «Hurriyet» («Ελευθερία»), με μεγάλη επιτυχία, η οποία οφειλόταν στα πολλά φτηνά αναγνώσματα, στις διαστρεβλωμένες ειδήσεις, δίχως κανένα ίχνος προβληματισμού και σοβαρότητας, καθώς και στις πολύ καλές αθλητικές σελίδες της εφημερίδας.
Από την αρχή της έκδοσής της η Hyrriyet ενισχύθηκε με διάφορους τρόπους από τη Μεγάλη Βρετανία, ακόμα και με τις τελειότερες τυπογραφικές εγκαταστάσεις της εποχής! Η Hurriyet, το 1948 είχε κυκλοφορία 11.000 φύλλων. Με την έναρξη της Κυπριακής κρίσης, έφτασε τις 20.000, ενώ την περίοδο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974, εκτοξεύθηκε στα 650.000 φύλλα καταλαμβάνοντας την 13η θέση παγκοσμίως!
Εν τω μεταξύ , ηγετικό στέλεχος της οργάνωσης Kibris Turktur που αναφέραμε παραπάνω, ήταν ο δημοσιογράφος, συνεργάτης της Hurriyet, Hikmet Bil, από τους πλέον φανατικούς ανθέλληνες αρθογράφους. Τον δικό του ρόλο, έπαιζε ένα άλλο εθνικιστικό σωματείο, το Milli Turk Talebe Federasyonu…
Στις 2 Ιουλίου 1955, η εφημερίδα Tercuman («Διερμηνέας»), ζητούσε φορτικά από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα να ανακαλέσει στην τάξη τον «ιεραρχικά υφιστάμενο του» Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και να «καταγγείλει δημόσια» τον αγώνα των Ελληνοκυπρίων για Ένωση. Ο Πατριάρχης είχε όμως μόνο εκκλησιαστικές πνευματικές αρμοδιότητες και απέφυγε κάθε ανάμειξη στη ελληνοτουρκική διένεξη για το μελλοντικό καθεστώς της Κύπρου.
Κάνοντας μια παρένθεση, να αναφέρουμε ότι ο Πατριάρχης Αθηναγόρας (1886 – 1972) , γεννήθηκε στο Βασιλικό Πωγωνίου Ηπείρου. Το κοσμικό του όνομα ήταν Αριστοκλής Σπύρου. Στον θρόνο του Οικουμενικού Πατριάρχη, έμεινε από την 1η Νοεμβρίου 1948 ως το 1972.
Στις 24 Αυγούστου 1955 ο διακεκριμένος δημοσιογράφος της Tercuman και βουλευτής του Δημοκρατικού Κόμματος Cihan Baban, απαίτησε την άμεση απομάκρυνση του Οικουμενικού Πατριαρχείου από την Τουρκία.
Στο Λονδίνο, γίνονταν στις αρχές Σεπτεμβρίου 1955, τριμερής διάσκεψη για το Κυπριακό (Ελλάδα – Μ. Βρετανία – Τουρκία). Στις 6 Σεπτεμβρίου, διοργανώθηκαν «αυθόρμητες» εκδηλώσεις υπέρ των τουρκικών θέσεων στην Κύπρο. Εν τω μεταξύ, η είδηση για την έκρηξη της βόμβας στη Θεσσαλονίκη, δημοσιεύτηκε αμέσως στην απογευματινή εφημερίδα Instanbul Ekspres του βουλευτή του Δημοκρατικού Κόμματος Mithat Perin.
Τα Σεπτεμβριανά: Απίστευτα και τραγικά γεγονότα σε βάρος των Ελλήνων
Ένα χρονικό των γεγονότων της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, θα δούμε μέσα από την έκθεση του διαπρεπούς διπλωμάτη Βύρωνα Θεοδωρόπουλου , που δημοσιεύτηκε 50 χρόνια αργότερα στο βιβλίο των Ειρήνης και Καίτης Σαρίογλου «Πενήντα Χρόνια από τα Σεπτεμβριανά».
Ο Β.Θεοδωρόπουλος, ήταν το 1955 Πρόξενος της χώρας μας στην Κωνσταντινούπολη.
Ώρα 13.30, μεταδίδεται ραδιοφωνικώς η είδησις περί βόμβας εις την οικίαν του Ατατούρκ στη Θεσσαλονική.
Ώρα 16.00, κυκλοφορεί έκτακτον παράρτημα της «Ισταμπούλ Εξπρές» με την είδησιν, δημοσιεύον και παραποιημένην φωτογραφίαν δήθεν της καταστραφείσης οικίας.
(Επρόκειτο για τις φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί για λογαριασμό της συζύγου του Τούρκου Πρόξενου στη Θεσσαλονίκη , οι οποίες παραποιήθηκαν έντεχνα και εμφανίστηκαν ως γνήσιες!)
Ώρα 16.30, ομάδες νέων περιέρχονται τας κεντρικάς οδούς του Πέραν αναγράφοντας υβριστικά συνθήματα κατά των Ελλήνων εις τους τοίχους.
Ώρα 17.30, αι πρώται ομάδες διαδηλωτών συγκεντρώνονται εις την πλατείαν του Ταξίμ.
Ώρα 18.00, η συγκέντρωσις εις την πλατείαν του Ταξίμ ακούει διαφόρους ρήτορας εκφωνούντας εμπρηστικούς λόγους κατά των Ελλήνων και της Ελλάδος.
Ώρα 18.30, η συγκέντρωσις μεταβάλλεται εις διαδήλωσιν, της οποίας μία ομάς φθάνει μέχρι του Γεν. Προξενείου και διαλύεται με την άμεσον εμφάνισιν αστυνομικών δυνάμεων αι οποίοι κλείουν όλας τας προς το Προξενείον προσβάσεις.
Ώρα 19.00, άρχεται η θραύσις των υαλοπινάκων και σιδηρών θυρών των ομογενών καταστημάτων της πλατείας Ταξίμ και της οδού του Πέραν.
Σχεδόν ταυτοχρόνως με μικράν διαφοράν αρχίζουν να εκδηλούνται αι βιαιοπραγίαι εις τας λοιπάς συνοικίας και εντός δύο ωρών το πράγμα έχει γενικευθεί…
Μόλις μετά την 2αν πρωινήν αγγέλεται η κήρυξις του στρατιωτικού νόμου και εμφανίζονται τα πρώτα στρατιωτικά τμήματα.Μετά ταύτα η κατάστασις ηρεμεί.
Αναφέρουμε περιληπτικά όσα γράφει ο Β. Θεοδωρόπουλος στη συνέχεια της έκθεσής του:
Υπήρχαν ομάδες λεηλασίες, που είχαν έρθει από την Ανατολική Θράκη και επέβαιναν σε φορτηγά. Μετά την ολοκλήρωση των βανδαλισμών τους, αποχώρησαν με τη λεία τους.
Οι δράστες, δεν ήταν μόνο αλήτες, αγροίκοι, χωρικοί και «ρακένδυτοι τύποι του Κασίμ Πασά».
Υπήρχαν ανάμεσα τους, φοιτήτριες, κυρίες της αστικής τάξης, ακόμα και δικηγόροι!
Τα βασικά συνθήματα ήταν: «Στο διάβολο οι Έλληνες» και «Κάτω η Ελλάς». Αργότερα κυριάρχησε το σύνθημα «Σήμερον η λεηλασία, αύριον η σφαγή»…
Εμφανείς ηγέτες του πλήθους δεν υπήρχαν. Ωστόσο, ορισμένα στελέχη του Δημοκρατικού Κόμματος, έδρασαν ως αρχηγοί των ομάδων κρούσεως.
Σε ελάχιστες περιπτώσεις, όπως π.χ. στη νήσο Αντιγόνη, η Αστυνομία αποσόβησε τα έκτροπα με την παρέμβασή της. Αλλού, τα όργανα της τάξης ήταν απλοί θεατές, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις βοήθησαν τους δράστες.
Οι ομογενείς δεν πρόβαλαν σχεδόν καμία αντίσταση. Ο γιατρός και τέως βουλευτής Ν. Φακατσέλος που παραθέριζε στο Βανίκιοϊ της ανατολικής όχθης του Βοσπόρου και πυροβόλησε με κυνηγετικό όπλο εναντίον των επιτιθέμενων, συνελήφθη αργότερα για οπλοχρησία (!).
Υπήρχαν νεκροί ,τραυματίες και γυναίκες που βιάσθηκαν “ιδία εν Βλάγκα Κοντοσκαλίω και Υψωμαθείοις, αλλά δι’ ευνόητους λόγους αι παθούσαι το απεσιώπησαν. Μερικαί περιπτώσεις -ουχί πλείονες των δέκα- ενοσηλεύθησαν εις το νοσοκομείον Μπαλουκλή” (λεπτομέρειες θα αναφέρουμε στη συνέχεια όπως και για τις κατεστραμμένες εκκλησίες, τα σπίτια, τα καταστήματα κλπ.).
Καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά το νεκροταφείο Σισλί, με τους εργαζόμενους στην παρακείμενη κεντρική αποθήκη της δημοτικής εταιρείας τροχιοδρόμων να συμμετέχουν ενεργά και να παρέχουν στο εξαγριωμένο πλήθος εργαλεία από τις αποθήκες…
“Ο νεκρός του ολίγου προ των γεγονότων αποβιώσαντος Νικολάου Ηλιάσκου εξήχθη από τον τάφον και επί του φερέτρου κατηνέχθησαν πλείονα πλήγματα μαχαίρας. Εις το Μπαλουκλή επανελήφθη το αυτό πρόγραμμα καταστροφής και βεβηλώσεως καταστραφέντων και των πατριαρχικών τάφων”.
Στα επεισόδια υπολογίζεται ότι έλαβαν μέρος περίπου 100.000 άτομα.
Το 1995, ο Γ. Καράγιωργας (ένας από τους πρώτους δημοσιογράφους από την Ελλάδα που έφθασαν στην Πόλη την επαύριο των γεγονότων) περιέγραψε το δράμα που εβίωσε ο ελληνισμός της Κωνσταντινουπόλεως σε ομιλία του για τα «Σεπτεμβριανά» (όπως έμειναν στην ιστορία). Αξίζει να αναφερθούν δύο περιστατικά. Το πρώτο έλαβε χώρα στο Γενή Σεχίρ, στις 19.00 μ.μ. Εν μέση οδώ, ο όχλος περικύκλωσε ένα κοριτσάκι 6 ετών, το παρέδωσε σε έναν ημιπαράφρονα χαμάλη γνωστό ως «γορίλα» και εκείνος παρουσία δύο χιλιάδων ατόμων το εβίασε επανειλημμένως, ενώ το πλήθος ούρλιαζε, «αυτά παθαίνουν οι Έλληνες. Σκότωσέ την, σκότωσέ την, την σκύλα την Ελληνίδα». Το άλλο, συνέβη σε έναν ιερό ναό, στον οποίον εισέβαλαν μανιασμένοι Τούρκοι. Εκείνη την ώρα, ευρίσκετο σε αυτόν ο αρχιδιάκονος, ο οποίος επιχείρησε να τους εμποδίσει. Οι Τούρκοι άρχισαν να τον ξυλοκοπούν και επεχείρησαν να του βγάλουν τα ράσα. Ο αρχιδιάκονος προσπάθησε μάταια να αντισταθεί. Η ηλικιωμένη μητέρα του έτρεξε πανικόβλητη στην εκκλησία, όπου περικυκλώθηκε από το πλήθος.
Οι Τούρκοι δεν σεβάστηκαν το γήρας της και άρχισαν να την κτυπούν με μανία, μπροστά στα μάτια του υιού της. Ο τελευταίος ήταν δεμένος πισθάγκωνα σε μία καρέκλα και μετεφέρθη έξω από τον ναό. Εκεί, ανέθεσαν σε έναν αλήτη να τον ξυρίσει χωρίς σαπουνάδα. Μετά, τον μετέφεραν κάτω από το καμπαναριό, του έκαναν περιτομή και τον άφησαν εξηντλημένο να αιμορραγεί. Σημειωτέον ότι ο μαινόμενος όχλος έδειξε μία ιδιαίτερη «προτίμηση» στους ιερείς, πολλοί εκ των οποίων ξυλοκοπήθηκαν, ενώ άλλοι γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν : «Η Κύπρος είναι τουρκική». Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου, ο ηλικιωμένος μοναχός της ιεράς μονής Ζωοδόχου Πηγής (Μπαλουκλή) Χρύσανθος Μαντάς βρήκε τραγικό θάνατο στην καιόμενη μονή, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο απεβίωσε.
Φαίνεται ότι τα Σεπτεμβριανά ήταν προσχεδιασμένα καθώς μερικά μη μουσουλμανικά σπίτια και μαγαζιά ήταν σημειωμένα μ’ ένα σταυρό, κάποια συντόμευση όπως GMR, gayrimuslim Rum (μη μουσουλμάνος Έλληνας) ή “μη τούρκικος” και “τούρκικος”.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία: 16 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους και 32 τραυματίστηκαν σοβαρά εκείνο το μοιραίο βράδυ. 200 Ελληνίδες έπεσαν θύματα βιασμού. 73 ορθόδοξες εκκλησίες με κειμήλια τεράστιας αξίας, 8 αγιάσματα, 2 Μονές, 26 ελληνικά σχολεία και 5 αθλητικοί σύλλογοι καταστράφηκαν. 1004 κατοικίες, 4.348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 21 εργοστάσια και 110 ξενοδοχεία είχαν την ίδια μοίρα.
Οι υλικές ζημιές από τις καταστροφές υπολογίστηκαν από τις τουρκικές αρχές σε 69.578.744 τουρκικές λίρες. Ελληνικές πηγές υπολόγισαν τις ζημιές σε 165 εκατ. τουρκικές λίρες (60 εκατ. δολάρια), ενώ 150 εκατ. δολάρια ήταν οι ζημιές από τις καταστροφές σε εκκλησίες κλπ.
Η τουρκική κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι θα αποζημιώσει γενναία τα θύματα, αλλά φυσικά τα χρήματα που δόθηκαν ήταν απειροελάχιστα…
Τα επεισόδια σε Σμύρνη και Άγκυρα
Επεισόδια όμως έγιναν και στη Σμύρνη. Στις 6/9/1955, η εφημερίδα Cele Postasi εμφανίστηκε με τον τίτλο “Αφού οι Έλληνες βομβαρδίσανε το τουρκικό προξενείο, δεν μπορεί να κυματίζει πια η σημαία τους στην πλατεία Konak”. Πραγματικά, το ίδιο βράδυ, η ελληνική σημαία που λόγω μιας διεθνούς έκθεσης που γινόταν στη Σμύρνη, κυμάτιζε στην πλατεία Konak έγινε στόχος μιας ομάδας νεαρών που την κατέβασαν και την έκαψαν φωνάζοντας συνθήματα όπως “Η Κύπρος είναι τούρκικη”, “Θάνατος στους απίστους” (ΓΔΑ ΓΠ 11834/479, έκθεση του προξενείου Σμύρνης, 13/09/1955).
Στη συνέχεια, έριξαν πέτρες στο ελληνικό περίπτερο στην έκθεση και το έκαψαν.
Μια άλλη ομάδα διαδήλωνε μπροστά στο ελληνικό προξενείο στην περιοχή Αλσαντζάκ (Alsancak). Στις 21.00, το πλήθος εισέβαλε στο κτίριο, κατέστρεψε την επίπλωση και το πυρπόλησε με βενζίνη, με αποτέλεσμα να καεί ολοκληρωτικά. Οι άνθρωποι του Προξενείου σώθηκαν την τελευταία στιγμή φεύγοντας από την πίσω πόρτα. Κάποιοι από τους 400 διαδηλωτές επιτέθηκαν στις οικίες των Ελλήνων αξιωματικών του ΝΑΤΟ και τις λεηλάτησαν.
Ένας από αυτούς με τη σύζυγό του, ξυλοκοπήθηκαν ανηλεώς. Το μαινόμενο πλήθος επιτέθηκε και εναντίον των βρετανικών πλοίων “Brescia” και “Livorno” που βρισκόταν στο λιμάνι της Σμύρνης, με “μπάλες από φωτιά” (πέτρες που είχαν βουτήξει σε κηροζίνη και στη συνέχεια τους έβαλαν φωτιά) ή με μεταλλικές μπάλες (κονσερβοκούτια τυλιγμένα με ρούχα). Κι αυτό, γιατί νόμιζαν ότι στα πληρώματα των πλοίων υπήρχαν και Έλληνες ενώ κάτι τέτοιο δεν ίσχυε. Αποτελούνταν αποκλειστικά από Βρετανούς!
Συνολικά στη Σμύρνη, έγιναν στόχοι επίθεσης 14 σπίτια, έξι καταστήματα, μια πανσιόν, μια εκκλησία, το ελληνικό περίπτερο στην έκθεση, το κτίριο του ελληνικού προξενείου και το κτίριο, που “φιλοξενούσε” το Βρετανικό Πολιτιστικό Ινστιτούτο. Αυτό, κατά τον Βρετανό πρόξενο, “έγινε από απροσεξία” καθώς το κτίριο ανήκε σ’ ένα Έλληνα! Επτά άνθρωποι τραυματίστηκαν βαριά και άλλοι 50 ελαφρά.
Οι συνολικές ζημιές στη Σμύρνη ανήλθαν σε 475.000 τουρκικές λίρες. Η ζημιά στο κτίριο του ελληνικού Προξενείου κοστολογήθηκε στις 90.000 λίρες και στο ελληνικό περίπτερο της έκθεσης στις 57.000 λίρες. Η ζημιά των Ελλήνων υπαλλήλων του Προξενείου, δηλώθηκε επίσημα ότι ανερχόταν στις 52.000 λίρες, των Ελλήνων αξιωματικών του ΝΑΤΟ στις 42.000 λίρες και των Ελλήνων υπηκόων που διέμεναν στη Σμύρνη ανερχόταν σε 235.000 λίρες.
Στην Άγκυρα έγιναν κατά κύριο λόγο μόνο φοιτητικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, ενώ δεν σημειώθηκαν βιαιοπραγίες. Ο ένας λόγος ήταν ότι στην τουρκική πρωτεύουσα δεν κατοικούσαν πολλοί Έλληνες και ο δεύτερος ότι ο διοικητής της Άγκυρας Kemal Aygun απαγόρευσε όλες τις συγκεντρώσεις κάτι που έφερε άμεσα αποτελέσματα.
Μια διαδήλωση 3.000 ατόμων στα Άδανα διαλύθηκε από την τουρκική Αστυνομία με τη χρήση βίας, ενώ στο Εσκί Σεχίρ, έγινε μια μικρή διαδήλωση νέων, χωρίς επεισόδια.
Η (μη) κρατική αντίδραση των Τούρκων – Η βοήθεια Τούρκων πολιτών σε Έλληνες
Η Αστυνομία της Κωνσταντινούπολης είχε την εποχή των επεισοδίων 1.500 άνδρες, ενώ είχε ενισχυθεί και με αστυνομικούς από άλλες περιοχές.
Σε ορισμένα τμήματα, δεν επιτράπηκε στους αστυνομικούς να φύγουν μετά την έναρξη των βιαιοπραγιών. Τρεις ώρες πριν τα επεισόδια, δόθηκε διαταγή στα κεντρικά της Αστυνομίας, να μην επιτραπεί στους αστυνομικούς να φύγουν από τα τμήματα μετά τις 5 το απόγευμα. Αν και μετά τις 6 το απόγευμα, έρχονταν από παντού, ιδιαίτερα από το Beyoglu ειδήσεις για λεηλασίες καταστημάτων και επιθέσεις εναντίον εκκλησιών, δεν επιτρεπόταν στους αστυνομικούς να επέμβουν μέχρι να λάβουν διαταγή.
Αυτόπτης μάρτυρας ανέφερε ότι πολλές πολύτιμες εικόνες και αγιογραφίες στους ναούς, χάθηκαν μόνο και μόνο επειδή η Πυροσβεστική έφτανε πολύ αργά και έσβηνε τις φωτιές με το ζόρι!
Κατά τις επιθέσεις εναντίον Ελλήνων, Αρμενίων και Εβραίων, πολλοί μουσουλμάνοι γείτονες προσπάθησαν σε πολλές περιπτώσεις να προστατεύσουν τους μη μουσουλμάνους. Επειδή οι επιτιθέμενοι είχαν οδηγίες να αποφύγουν σωματικές βλάβες, οι βιαιοπραγίες σταματούσαν και με μια μικρή αντίσταση. Στη Χάλκη (Heybeliada), μια γυναίκα μέλος του CHP (Cumhuriyet Halk Partisi, Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα), στάθηκε μπροστά στο μαινόμενο πλήθος και απαίτησε να μην πειράξουν κανένα σπίτι στον δρόμο που έμενε, κάτι που έγινε.
Άλλος Τούρκος απειλούσε τους επιτιθέμενους ότι θα περάσουν πρώτα πάνω από το πτώμα του για να πειράξουν κάποιον μη μουσουλμάνο. Ο όχλος έφυγε προς άλλη κατεύθυνση.
Αστυνομικοί που είχαν φιλικές σχέσεις με μη μουσουλμάνους δεν τους βοήθησαν στη διάρκεια των επεισοδίων. Αστυνομικός διοικητής αρνήθηκε να βοηθήσει Αλβανό (!) γείτονά του, λέγοντάς του ότι στις συνθήκες που επικρατούσαν, δεν ήταν αστυνομικός αλλά Τούρκος…
Άλλοι αστυνομικοί, όχι απλά έκαναν τα στραβά μάτια στις επιθέσεις, αλλά κάποιοι βοηθούσαν και τους δράστες στις καταστροφές!
Στην Πρίγκηπο, αστυνομικός που μάλλον δεν είχε ειδοποιηθεί για το ότι πρέπει να μείνει απαθής, με 1-2 πιστολιές στον αέρα, εμπόδισε ομάδα 30-40 ατόμων να επιτεθούν σε ελληνικό σχολείο! Επιθέσεις δέχτηκαν επίσης Βρετανοί, Ιταλοί, Γάλλοι και Αυστριακοί.
Ποιοι ήταν οι υπεύθυνοι για τα Σεπτεμβριανά;
Η τουρκική κυβέρνηση που είδε έκπληκτη την κατάσταση να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο έριξε την ευθύνη στους κομμουνιστές. Μάλιστα, υπήρξαν και συλλήψεις κάποιων αριστερών, όπως του συγγραφέα Αζίζ Νεσίν. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ήταν παντελώς ανυπόστατο και σταδιακά, η κατηγορία αυτή εγκαταλείφθηκε. Έγιναν συλλήψεις και χιλιάδων άλλων ατόμων σε Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και Άγκυρα.
Στα τέλη Ιανουαρίου 1956, 228 άτομα είχαν καταδικαστεί για συμμετοχή στα επεισόδια.
Φαίνεται ότι τα Σεπτεμβριανά οργανώθηκαν από την ίδια την κυβέρνηση Μεντερές η οποία δεν μπόρεσε να υπολογίσει τις διαστάσεις που αυτά θα έπαιρναν. Η διεθνής κατακραυγή ήταν έντονη. Η Τουρκία βρέθηκε εκτεθειμένη, αλλά καθώς Η.Π.Α. και Μ. Βρετανία ακολούθησαν την τακτική ίσων αποστάσεων απέναντι σε Ελλάδα και Τουρκία, κατάφερε να βγει αλώβητη…
Η ελληνική μειονότητα στην Τουρκία μετά τα Σεπτεμβριανά, συρρικνώθηκε δραματικά. Το 1955, στην Κωνσταντινούπολη ζούσαν γύρω στις 100.000 Έλληνες και Τούρκοι ελληνικής καταγωγής. Σήμερα, όπως είναι γνωστό, ζουν γύρω στους 3.000 Έλληνες σε Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο, ενώ υπάρχει και μία τάση (επαν)εγκατάστασης στην Πόλη και τη Σμύρνη. Περισσότερα από 1.000 άτομα ελληνικής καταγωγής έχουν εγκατασταθεί στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια.
Η ελληνική αντίδραση
Στη διάσκεψη στο Λονδίνο, η ελληνική αντιπροσωπεία πληροφορήθηκε έκπληκτη τα γεγονότα την επόμενη μέρα! Έτσι, στις 6 Σεπτεμβρίου, βρέθηκε απολογούμενη για τη βόμβα στο τουρκικό προξενείο!
Η κυβέρνηση αποφάσισε να κρατήσει χαμηλούς τόνους για να μην οξυνθούν περαιτέρω οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, στις 6 Οκτωβρίου 1955, η Αθήνα δήλωσε ότι θα αποχωρούσε από τις προγραμματισμένες ασκήσεις του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Άγκυρα, μετά από υπόδειξη της Ουάσινγκτον, τίμησε σε ειδική εκδήλωση στη Σμύρνη την ελληνική σημαία (24/10/1955). Η ύψωση της σημαίας έγινε από τον Τούρκο υπουργό Muammer Cavusoglu παρουσία τουρκικού στρατιωτικού αποσπάσματος. Η χειρονομία αυτή, όπως και η παράδοση του νέου ελληνικού προξενείου, ικανοποίησαν την Ελλάδα, που δεν επέμεινε σε περαιτέρω επανορθωτικές κινήσεις.
Επίλογος
Ο Fuat Koprulu, Υπουργός Παιδείας στη διάρκεια των γεγονότων, σε κατάθεσή του στις 21/10/1960, ισχυρίστηκε ότι τις βιαιοπραγίες της 6/7 Σεπτεμβρίου 1960, είχε προτείνει ο Υπουργός Εξωτερικών Zorlu αλλά τις οργάνωσε ο Menderes. Στην πραγματικότητα όμως, ήταν “πνευματικό τέκνο” του επικεφαλής της CIA, Allen Dulles, ο οποίος κατά σατανική σύμπτωση, εκείνες τις μέρες βρισκόταν στην Τουρκία! Επειδή δεν είχε αποδείξεις για όσα κατέθεσε ο Koprulu, τροποποίησε την κατάθεσή του.
Η κυβέρνηση Menderes το 1960 ανατράπηκε και μέλη της δικάστηκαν για παράβαση του Συντάγματος και την αλλοίωση του πολιτεύματος. Ο Menderes, ο Υπουργός Εξωτερικών Zorlu και ο Υπουργός Οικονομικών Polat Κan καταδικάστηκαν σε θάνατο στις 5/1/1961, καθώς θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τα παραπάνω και εκτελέστηκαν. Όσο για τα Σεπτεμβριανά, θεωρήθηκαν υπεύθυνοι μόνο για φθορά ξένης περιουσίας/ιδιοκτησίας.
Το πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων στην Τουρκία τον Σεπτέμβριο του 1955, έχει επικριθεί σφοδρά και από πολλούς Τούρκους, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο η ιστορία δεν αλλάζει. Το πλήγμα για την ευημερούσα ελληνική μειονότητα της Τουρκίας ήταν τεράστιο και η δραματική συρρίκνωσή της που ξεκίνησε το 1955, μη αναστρέψιμη…
Στο άρθρο αυτό χρησιμοποιήσαμε τις πηγές που αναφέραμε στο Α’ μέρος και την ‘ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» της ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ, τόμος ΙΣΤ.
ΠΗΓΕΣ:ΕΙΡΗΝΗ ΣΑΡΙΟΓΛΟΥ-ΚΑΙΤΗ ΣΑΡΙΟΓΛΟΥ: «ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΑΝΑ»,ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ,2012.
ΝΤΙΛΕΚ ΓΚΙΟΥΒΕΝ: «ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ», Βιβλιοπωλείον της Εστίας,2009.
ΜΕΓΑΣ Α. ΡΕΥΜΙΩΤΗΣ, « Η ΣΥΡΡΙΚΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ».ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1984.
Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, άρθρο στο περιοδικό «Ιστορία Εικονογραφημένη»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου