Γιατί για όσο η Ρωσία ήταν εντός του συστήματος υπήρχε Ευρώπη ανεξάρτητη από τη βόρεια Αμερική; Πότε και τι άλλαξε μετά;
Δημήτρης Β. Πεπόνης *
Αν εξετάσουμε τον βορειοατλαντικό ευρωαμερικανικό χώρο μακροϊστορικά διαπιστώνουμε ότι αρχικά υπήρξε εξάρτηση της βόρειας Αμερικής από την ατλαντική Ευρώπη και προσπάθεια ενσωμάτωσης της πρώτης στην τελευταία (-1763). Η προσπάθεια αυτή έμεινε ανολοκλήρωτη. Όχι μόνο δεν υπήρξε ενσωμάτωση παρά οδηγηθήκαμε σε ανεξαρτησία της βόρειας Αμερικής από την ατλαντική Ευρώπη (1765-1784). Στο τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων η βόρεια Αμερική πάλευε να ολοκληρωθεί εσωτερικά, να απεξαρτηθεί εξωτερικά και να καταστεί αυτοδύναμη, έχοντας απέναντί της μια κυρίαρχη και ανεξάρτητη Ευρώπη (1815).
Έναν αιώνα αργότερα, ο συνδυασμός της αποχώρησης της Ρωσίας από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και της εισόδου των Ηνωμένων Πολιτειών σε αυτόν (1917-1918), διαμόρφωσε το γεωπολιτικό θεμέλιο οικοδόμησης της λεγόμενης «Δύσης» σε διατλαντική ευρωαμερικανική κλίμακα. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα είχε προηγηθεί το ευρωμεσογειακό-παρευξείνιο θεμέλιο με τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853–1856). Κατά την υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων και στο Συνέδριο της Βιέννης δεν υπήρχε «Δύση» παρά μόνον Ευρώπη (1814-1815).
Για όσο χρονικό διάστημα η Ρωσία ήταν εντός του συστήματος υπήρχε Ευρώπη ανεξάρτητη από τη βόρεια Αμερική. Από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα, ειδικότερα από τη στιγμή που οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εισήλθαν στο ευρωπαϊκό σύστημα, αναπτύχθηκε σταδιακή εξάρτηση της ατλαντικής Ευρώπης από τη βόρεια Αμερική, λόγω της αδυναμίας εξισορρόπησης της κεντρικής Ευρώπης και υπερνίκησης της (αυτοκρατορικής) Γερμανίας κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πολέμων, καθώς και της ανατολικής Ευρώπης και της (σοβιετικής) Ρωσίας κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου.
Εάν το 1917-1918 μπήκε το θεμέλιο οικοδόμησης της διατλαντικής στρατηγικής Δύσης, τα έτη 1947-1949 ξεκινάει η παγίωση και εμβάθυνσή της στην ηπειρωτική Ευρώπη και το 1990-1993 η επέκτασή της στο σύνολο της ηπείρου.
Το ΝΑΤΟ ιδρύθηκε κατά λέξη και κατά νόημα, κυριολεκτικά, ως βορειοατλαντική συμμαχία, περιλαμβάνοντας εδάφη από τις βόρειες ακτές της Νορβηγίας μέχρι το νότο της Πορτογαλίας, με εξαίρεση την ηττημένη Ιταλία, δηλαδή την κεντρική Μεσόγειο. Με την επέκταση του Οργανισμού «Βορειοατλαντικού» Συμφώνου το 1952 στην ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τον Εύξεινο, για λόγους στρατηγικής και ασφάλειας (κυρίως εξαιτίας της πίεσης που ασκούσε η Ρωσία στην Τουρκία στα Στενά και τον Καύκασο), άρχισε πλέον να εξαρτάται και η μεσογειακή Ευρώπη από τη βόρεια Αμερική.
Η σταδιακή αποσύνθεση της Σοβιετικής Ένωσης, δηλαδή η βαθμιαία αποδυνάμωση και τελική κατάρρευση της Ρωσίας, άνοιξε τον δρόμο για την επανένωση της Γερμανίας, τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας (και κατ’ επέκταση τη ριζική μεταβολή της δομής ισχύος στην Ευρώπη), καθώς και την επέκταση του Συμφώνου του Βορείου Ατλαντικού στην κεντρική Ευρώπη (1999). Μέσω αυτής της διεύρυνσης, το ΝΑΤΟ εκτός από βορειοατλαντικό και μεσογειακό έγινε πλέον και κεντροευρωπαϊκό, αποκτώντας μάλιστα και ηπειρωτικό χαρακτήρα. Πέρα από τη δυτική και τη νότια, πλέον και η κεντρική Ευρώπη αποκτά σχέση εξάρτησης από τη βόρεια Αμερική.
Η ένταξη στο ΝΑΤΟ αποτελούσε για τα κράτη της περιοχής «το διαβατήριο για την είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Έτσι, λίγα χρόνια αργότερα, συγκεκριμένα στις 29 Μαρτίου 2004, επί προεδρίας Τζορτζ Μπους του νεότερου, θα εξαρτηθεί από τη βόρεια Αμερική και η ανατολική Ευρώπη, ειδικότερα το βόρειο-βαλτικό και νότιο-παρευξείνιο τμήμα της.
Πλέον, το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, ατλαντικής (1917), μεσογειακής (1952), κεντρικής (1999), και το βόρειο και νότιο τμήμα της ανατολικής (2004), βρίσκεται σε καθεστώς εξάρτησης από τη βόρεια Αμερική. Λίγες μόνο περιοχές απομένουν.
Κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πολέμων (1914-1945) έχουμε την πρώτη ήττα της Ευρώπης από τη λεγόμενη «Δύση». Στο τέλος του ψυχρού πολέμου έχουμε την οριστική (;) επικράτηση της «Δύση» επί της Ευρώπης (1947-1991). Στην πρώτη περίπτωση είχαμε την ήττα της κεντρικής Ευρώπης και στη δεύτερη την ήττα της ανατολικής Ευρώπης. Από γερμανοκεντρική σκοπιά το τέλος της Ευρώπης ήρθε το 1945 και από ρωσοκεντρική το 1991. Η λεγόμενη «Δύση», προκειμένου να έχει ευρωπαϊκή υπόσταση, προϋποθέτει την κατοχή ή τον έλεγχο της Γερμανίας και την απώθηση ή τον εξοβελισμό της Ρωσίας από το σύστημα.
Η περίοδος άμεσης εξάρτησης της ατλαντικής αρχικά και στη συνέχεια σχεδόν ολόκληρης της Ευρώπης από τη βόρεια Αμερική (1917-) χαρακτηρίστηκε από τη μείωση της χρήσης της έννοιας «Ευρώπη» και την παράλληλη εκτόξευση και μαζική χρήση του όρου «Δύση». Μεταψυχροπολεμικά έχουμε μια περίοδο επέκτασης της εξάρτησης της Ευρώπης συνολικά από τη βόρεια Αμερική, και μια προσπάθεια λειτουργικής ενσωμάτωσης ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου (1992-), με τον συνδυασμό Ε.Ε και ΝΑΤΟ να αποτελεί τον μηχανισμό αυτής της διαδικασίας, δηλαδή του μετασχηματισμού της Ευρώπης σε «Δύση». Μια επανάκαμψη της έννοιας της «Ευρώπης» άρχισε να παρατηρείται συχνότερα από τα έτη 2003-2008 (Πόλεμος στο Ιράκ, οικονομική κρίση κ.λπ) και ακόμη εντονότερα από τα έτη 2017-2021 (Μέρκελ μετά από Σύνοδο του ΝΑΤΟ και Μακρόν μετά από Αφγανιστάν και AUKUS). Παράλληλα, μια σταδιακή μείωση στη χρήση του όρου «Δύση» παρατηρείται καθ’ όλη τη διάρκεια των κυβερνήσεων Ομπάμα, Τραμπ και Μπάιντεν (2008).
Συνοψίζοντας, στη μακρά ιστορική διάρκεια, η πορεία έχει ως εξής: αρχικά εξάρτηση της βόρειας Αμερικής από την ατλαντική Ευρώπη και προσπάθεια ενσωμάτωσης της πρώτης στην τελευταία (-1763). Ανεξαρτησία της βόρειας Αμερικής από την ατλαντική Ευρώπη (1765-1784). Η βόρεια Αμερική παλεύει να ολοκληρωθεί εσωτερικά, να απεξαρτηθεί εξωτερικά και να καταστεί αυτοδύναμη, έχοντας απέναντί της μιας κυρίαρχη και ανεξάρτητη Ευρώπη (1784-1815).
Στον Κριμαϊκό Πόλεμο μπαίνουν τα θεμέλια της ευρωπαϊκής Δύσης, εις βάρος της Ρωσίας (1853–1856). Έξοδος της Ρωσίας από τον πόλεμο και είσοδος των Η.Π.Α σε αυτόν (1917-1918), σταδιακή εξάρτηση της ατλαντικής Ευρώπης από τη βόρεια Αμερική και οικοδόμηση των θεμελίων της διατλαντικής ευρωαμερικανικής Δύσης. Ήττα της κεντρικής Ευρώπης και της κεντρικής Μεσογείου (1945). Παγίωση και εμβάθυνση της διατλαντικής Δύσης, η οποία αποκτά αγκυροβόλιο στην ηπειρωτική Ευρώπη μέσω μιας Γερμανίας της οποίας το δυτικό τμήμα ενσωματώνει λειτουργικά (1945-1949), και σταδιακή εξάρτηση της μεσογειακής Ευρώπης από τη βόρεια Αμερική (1947-1952). Κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, η Δύση παγιώνει και εμβαθύνει την παρουσία της σε τμήμα της ηπειρωτικής Ευρώπης (1947-1991). Ήττα της ανατολικής Ευρώπης (1991). Εξάρτηση της κεντρικής και μεγάλου μέρους της ανατολικής Ευρώπης από τη βόρεια Αμερική (1999-2004). Έναρξη της εποχής του ευρωαμερικανικού διατλαντικού χάους (2003-8 και ύστερα). Η Ρωσία επανέρχεται στο σύστημα, χτυπώντας την πόρτα του και αναφωνώντας: ως εδώ και μη παρέκει (2014-).
Η ενσωμάτωση της Ευρώπης στη βόρεια Αμερική όχι μόνο δεν πρόκειται να ολοκληρωθεί και να οριστικοποιηθεί, δηλαδή να έχει ιστορική διάρκεια, αλλά θα επιταχύνει τις τάσεις πολυδιάσπασης της «Δύσης» και τη γεωπολιτική έκλειψη και παρακμή της Ευρώπης (η οποία πάντως έχει επιλογές: κανένας από αυτούς που γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν ως εχθροί δεν θέλει τη διάλυσή της – μόνο «φίλους» βολεύει η εξάρτηση, το μαράζωμα και η ανυπαρξία της).
Όλα τα γεγονότα που έχουν παρατηρηθεί από την περίοδο της μεγάλης επέκτασης του ΝΑΤΟ το 2004 και την οικονομική κρίση του 2007-2008, την κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ-Ε.Ε και ΗΠΑ-Γερμανίας (επί Ομπάμα), το Brexit, το οποίο μπορεί να αγγίξει το άγνωστο σε πολλούς θεμέλιο-πυρήνα του ΝΑΤΟ που είναι η συνθήκη της Δουνκέρκης, τις αντιλήψεις ότι η Ευρώπη πλέον δεν μπορεί να βασίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (επί Τραμπ) και το χάος από την πτώση της Καμπούλ, την AUKUS και την κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ-Γαλλίας (επί Μπάιντεν), καθώς τη διαφοροποίηση κεντρικών κρατών της παλαιάς Ε.Ο.Κ σε ό,τι αφορά τη Ρωσία, όλα αυτά και πολλά ακόμα, μπορούν να ιδωθούν ως συμπτώματα αδυναμίας ολοκλήρωσης αυτής της διαδικασίας, δηλαδή της απόλυτης εξάρτησης και της λειτουργικής ενσωμάτωσης της Ευρώπης στη βόρεια Αμερική, ήτοι της μετάλλαξης της Ευρώπης σε «Δύση».
* Ο Δημήτρης Β. Πεπόνης είναι ο δημιουργός του ιστότοπου αναλύσεων “Κοσμοϊδιογλωσσία”.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου