Θεόδωρος Ντρίνιας *
Η πανδημία και η προσπάθεια κάθε λειτουργικού υποσυστήματος (π.χ. οικονομία, εκπαίδευση, τέχνη) να προσαρμοστεί τάχιστα και με βάση των κώδικα αναπαραγωγής του, στα περιοριστικά μέτρα και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, ανοίγει τη συζήτηση περί του πόσο διάφορες αλλαγές που συναντάμε στις κοινωνικές λειτουργίες είναι απλές προσαρμογές ή στοιχειοθετούν εκτροπές που οδηγούν τα κοινωνικά υποσυστήματα σε θέσεις μακράν της συνήθους ισορροπίας, σε κρίσιμα σημεία διακλάδωσης, όπου νέα εξελικτικά μονοπάτια ενδέχεται να ανοίγονται. Βασικό ρόλο σε αυτή την κίνηση παίζει η επιλογή της επελαύνουσας, εκτεταμένης ψηφιοποίησης ολόκληρων τομέων των σύγχρονων κοινωνικών λειτουργιών, διεργασία που είχε ξεκινήσει εδώ και καιρό, αλλά με την πανδημία μετατρέπεται σε προτεραιότητα για τη συνέχιση των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Στην οικονομία, για παράδειγμα, η απομακρυσμένη εργασία και το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελούν τέτοιους τομείς. Ιδιαίτερα, το ηλεκτρονικό εμπόριο, τόσο ως τεχνική δυνατότητα όσο και ως αλλαγή στις συνήθειες και προτιμήσεις των καταναλωτών, δείχνει να οδηγεί τις επιχειρήσεις λιανικής (κυρίως τις μικρές και ατομικές) σε μια συνθήκη που η μη-προσαρμογή σημαίνει έξοδο από τη δραστηριότητα. Ο τομέας της λιανικής πώλησης είναι εκείνος, στον οποίο πολύ γρήγορα δημιουργούνται και φαίνεται να διατηρούνται και μετά το τέλος της πανδημίας, οι προϋποθέσεις για μια ριζική αναδημιουργία και ένα ριζικό αναπροσανατολισμό των θεσμών και των οργανώσεων (επιχειρήσεων) που μέχρι σήμερα λειτουργούσαν εντός του. Συνακόλουθα, αυτή η αλλαγή εκτείνεται και επιδρά, πιέζοντας για αλλαγές, σε άλλους τομείς της εφοδιαστικής αλυσίδας, της οποίας τελευταίος κρίκος πριν τον καταναλωτή είναι τα καταστήματα λιανικής: τους παραγωγούς προϊόντων και παρόχους υπηρεσιών, τις επιχειρήσεις μεταφοράς, αποθήκευσης και διανομής και φυσικά, την απασχόληση.
Η τελευταία, εν γένει, δέχεται την πρώτη εδώ και εκατοντάδες χρόνια ιστορική ώθηση για «επιστροφή στον Οίκο», ως το μέρος που ο άνθρωπος μπορεί πια να εργάζεται για να εξασφαλίζει τα προς το ζήν. Ένας «οίκος» αποψιλωμένος από τις γενεές που εγκαταβιούσαν και εργάζονταν εντός του, στα πλαίσια της αρχαϊκής οικιακής οικονομίας, αλλά διαθέτοντας πια όλα τα κρίσιμα (ηλεκτρονικά και τηλεπικοινωνιακά) εργαλεία για να γίνεται η εργασία που συνήθως επιτελείται σε ένα γραφείο ή ένα εργοστάσιο. Το ότι αυτό αφορά μόνο ένα τμήμα των θέσεων εργασίας δεν ακυρώνει το μέγεθος της μετάβασης/επιστροφής που συντελείται, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με το γεγονός ότι εκτός από το να εργάζεται και να ζει, ο οίκος γίνεται το (ηλεκτρονικό) σημείο όπου μπορεί, επίπρόσθετα, ο ένοικός του να αγοράζει τα χρειώδη και να επικοινωνεί με τους ομοειδείς του, χωρίς την ανάγκη μετακίνησης και φυσικής παρουσίας. Παρόμοιες αλλαγές, αλλά κρίνουμε πιο οριοθετημένης επίπτωσης, πυροδοτούνται και στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, στο σύστημα υγείας, στο σύστημα της τέχνης και στις θρησκευτικές πρακτικές. Ιδιαίτερα, σ’ εκείνες τις πλευρές της λειτουργίας τους, οι οποίες σχετίζονται με τους οικονομικούς πόρους (συζεύξεις με το οικονομικό σύστημα) που απαιτούνται για τη συνέχιση της λειτουργίας των οργανώσεων και της δραστηριότητας των ατόμων που δραστηριοποιούνται εντός τους (σχολεία, πανεπιστήμια, μουσεία, εκθεσιακοί και συναυλιακοί χώροι τέχνης, θέατρα, θρησκευτικά ιδρύματα, κλπ.).
Σε γενικές γραμμές, θα λέγαμε ότι η πανδημία παίρνει χαρακτηριστικά «ιστορικού ατυχήματος» που οδηγεί σε ευρείες, δομικές αλλαγές τις κοινωνικές λειτουργίες με δύο τρόπους: από τη μία, δίνοντας τεράστια ώθηση, μέσω της ψηφιοποίησης κυρίως, σε πρακτικές που ήδη είχαν αποκτήσει το στάτους εναλλακτικής προς τις συνηθισμένες επιλογής (τηλε-εργασία, τηλε-εκπαίδευση, τηλε-αγορές, τηλε-συναντήσεις βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή της νεο-εκσυγχρονιστικής βουλγκάτα, ήδη πριν την πανδημία)˙ από την άλλη, προκαλώντας αναταράξεις σε κοινωνικά συστήματα που μέχρι σήμερα δεν είχαν επηρεαστεί καθοριστικά από τις σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες και οδηγώντας τα σε απόκλιση από τη συνηθισμένη μορφή επικοινωνίας και λειτουργίας, προς αναζήτηση νέων επιλογών για να σταθεροποιηθούν στο μετα-covid περιβάλλον (για παράδειγμα, η τέχνη, η θρησκεία, η σχολική εκπαίδευση, σε αντίθεση με λειτουργίες όπως η επιστήμη, η σύγχρονη βιομηχανική παραγωγή και η μαζική ενημέρωση, οι οποίες έχουν εδώ και καιρό αναπροσαρμόσει τη λειτουργία τους στη βάση της ευρείας ψηφιοποίησης). Οι ανθρωπολογικές συνέπειες των τομών στη «δουλειά», στην «αγορά» και στην «ανθρώπινη επικοινωνία» για τους κατοίκους των αναπτυγμένων κοινωνιών, θα επιδράσουν αποφασιστικά σε όλες τις κοινωνικές λειτουργίες και όχι μόνο την οικονομία.
ΦΩΤ: Laurence Stephen Lowry, R.A. (1887-1976), Coming from the Match, 1959
* Γεννήθηκε το 1970 στο Αίγιο από γονείς αγρότες. Σπούδασε Μηχανολόγος Μηχανικός στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και κατέχει διδακτορικό στην Οργάνωση και Διοίκηση στο Πανεπιστήμιο του Salford της Αγγλίας. Από το 1988 ζει μόνιμα στην Πάτρα. Είναι παντρεμένος και πατέρας τριών παιδιών. Εργάζεται ως στέλεχος σε συνεταιριστική επιχείρηση της περιοχής. Έχει έντονη πολιτική και κοινωνική δράση ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια. Από το 2014 εκλέγεται δημοτικός σύμβουλος Πατρέων με τη Δημοτική Κίνηση «ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΝ».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου