Άνοδος της αντιπαγκοσμιοποίησης: Σύμπτωμα της αποσύνθεσης της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης;

Ή το κυριότερο γνώρισμα μιας υπό διαμόρφωση αναδυόμενης νέας παγκόσμιας τάξης;

του Δημήτρη Β. Πεπόνη

Από  το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ύστερα μπορούμε να μιλήσουμε για 2+1 παγκόσμιες τάξεις (για μια και μόνη μεταπολεμική τάξη που συνεχίζεται μέχρι σήμερα μπορεί να μιλήσουν μόνο οι Αμερικανοί). Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου είχαμε μια διπολική ανταγωνιστική τάξη που χαρακτηρίστηκε από την  ιδεολογική επέκταση των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου είχαμε μια μονοπολική τάξη που είχε ως κύριο χαρακτηριστικό την παγκοσμιοποίηση υπό Αμερικανική ηγεμονία. Σήμερα, έχουμε μια υπό διαμόρφωση παγκόσμια τάξη με κύριο χαρακτηριστικό την αντίδραση απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, τουλάχιστον στο εσωτερικό της «Δύσης».
Αφού επισημάνουμε ότι η «Δύση» θυμήθηκε να γίνει antiglobalist κυρίως από τη στιγμή που κατέστη αδύνατη η συνέχιση της παγκοσμιοποίησης υπό αμερικανική ηγεμονία, ή από τη στιγμή που ορισμένοι στις ΗΠΑ αποφάσισαν ότι πλέον δεν τους συμφέρει η παγκοσμιοποίηση, γεγονός που φανερώνει ένα στοιχείο υποκρισίας, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι πλέον η άνοδος της πολιτικής και οικονομικής αντιπαγκοσμιοποίησης αποτελεί το βασικότερο χαρακτηριστικό στο εσωτερικό της «Δύσης».
Η διαφορά μεταξύ ενός πετυχημένου και ενός αποτυχημένου κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, στο εσωτερικό της «Δύσης», δεν βρίσκεται αυτονόητα απλώς στις διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες και στα διαφορετικά κίνητρα μεταξύ π.χ. του κινήματος Occupy Wall Street και του κινήματος για το Brexit, αλλά στο γεγονός ότι στην τελευταία περίπτωση οι δυνάμεις που στρέφονταν εναντίον της παγκοσμιοποίησης κατάφεραν να έχουν στα χέρια τους την εξουσία της κυβέρνησης, ενώ στην πρώτη περίπτωση όχι.  
Σε ό,τι αφορά το εγχώριο-εθνικό επίπεδο, η μη κατοχή της κυβερνητικής εξουσίας ήταν ο κυριότερος λόγος που οι δυνάμεις και οι φορείς της παγκοσμιοποίησης μπόρεσαν αν όχι να αγνοήσουν τουλάχιστον να ξεπεράσουν τα κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης σε Γένοβα (2001) και Νέα Υόρκη (2011), αλλά δεν μπόρεσαν να αγνοήσουν και να σταματήσουν ούτε το κίνημα για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε το κίνημα της ανόδου του Τραμπ στην εξουσία (2016).  
Πρέπει να έχεις στα χέρια σου είτε την κυριαρχία, την πρωτογενή εξουσία, είτε την κυβέρνηση, την κυβερνητική εξουσία και τις κρατικές λειτουργίες που τη συνοδεύουν, προκειμένου μια κίνηση που στρέφεται εναντίον της παγκοσμιοποίησης, πολιτικά ή οικονομικά, να αποκτήσει σάρκα και οστά, να έχει αποτέλεσμα. Επίσης, τα κινήματα που πέτυχαν είχαν εθνική βάση και ήταν μαζικά σε πανεθνική κλίμακα: ισχυρίζονταν ότι εκπροσωπούν ένα μεγάλο μέρος μιας συγκεκριμένης κοινωνίας και ενός συγκεκριμένου έθνους στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου κράτους, όχι  κάποιο αόριστο και αφηρημένο 99%. Επιπλέον, τα κινήματα που απέτυχαν είναι αμφίβολο κατά πόσο ήταν εναντίον της πολιτικής διάστασης της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή της προώθησης της φιλελεύθερης δημοκρατίας σε στενή σύνδεση με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τέλος, η επιτυχία και η αποτυχία ενός κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης σχετίζεται και με τη σχέση που αναπτύσσει με κάποιο κόμμα και με μέρος των ελίτ. Εφόσον εξεταστούν όλα τα προηγούμενα, τότε μπορεί κανείς να στραφεί στις διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες και στα διαφορετικά κίνητρα, δηλαδή στο περιεχόμενο, των εκάστοτε κινημάτων.
Με βάση τα προηγούμενα, για να δώσουμε ένα συγκεκριμένο και επίκαιρο παράδειγμα, το κόμμα Bündnis Sahra Wagenknecht στη Γερμανία είναι σαφώς περισσότερο υποσχόμενο και έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας συγκριτικά με το κίνημα Occupy Wall Street (ΕΔΩ). Η δε άνοδος του AfD, το οποίο ξεκίνησε ως ένα εθνικό κίνημα εναντίον των οικονομικών πολιτικών της γερμανικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης που σχετίζονταν με την ευρωζώνη και την οικονομική ενίσχυση των χωρών του Νότου από τις χώρες του Βορρά, φαίνεται περισσότερο υποσχόμενη από την άνοδο του κόμματος BSW, τουλάχιστον τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές. Η ουσία όμως βρίσκεται στο γεγονός ότι αυτά τα δύο κόμματα, μαζί και από κοινού, αναμορφώνουν το γερμανικό πολιτικό σύστημα στο σύνολό του. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον σε μελλοντικό κείμενο να εξεταστούν οι λόγοι που αυτή η μεταβολή έρχεται από τα εδάφη της πρώην ανατολικής Γερμανίας.

Γνωρίζουμε εκ των προτέρων την κοινοτυπία που για ορισμένους αποτελεί απάντηση σε κάθε ερώτηση: η οικονομική ανισότητα (μεταξύ του πρώην δυτικού-ομοσπονδιακού και του πρώην ανατολικού-λαϊκού τμήματος της ψυχροπολεμικής Γερμανίας). Το ζήτημα είναι ότι αυτή η απάντηση δεν λέει τίποτα για τα συγκεκριμένα περιεχόμενα των κομμάτων AfD και BSW, παρά περιγράφει μια συνθήκη που λειτουργεί ως καταλύτης ή προωθητής.
Σε ό,τι αφορά το εξωτερικό-διεθνές επίπεδο, οι βασικότερες διαφορές κατά τη διάρκεια των αποτυχημένων και των επιτυχημένων κινημάτων εναντίον της παγκοσμιοποίησης ήταν ότι στην περίπτωση των πρώτων, δηλαδή των κινημάτων που απέτυχαν, η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη δεν βρισκόταν σε τόσο προχωρημένη φάση αποσύνθεσης και δεν δεχόταν τόσο έντονη εξωτερική πίεση από κράτη όπως η Ρωσία και η Κίνα, με συνέπεια οι δύο αυτές εξωγενείς μεταβολές του διεθνούς περιβάλλοντος να μην έχουν αρχίσει να εσωτερικεύονται στο περιβάλλον των εθνικών πολιτικών συστημάτων, επηρεάζοντας κόμματα και ελίτ.  
Μέχρι και πριν από την τετραετία 2018-2022, το Δημοκρατικό Κόμμα, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ήταν υπέρ τόσο της πολιτικής όσο και της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Πλέον, είναι κατά της οικονομικής ενώ φαίνεται να παραμένει υπέρ της πολιτικής παγκοσμιοποίησης. Και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, επίσης, ήταν υπέρ της πολιτικής παγκοσμιοποίησης μέχρι την περίοδο Τραμπ: ο Μπους ο νεότερος εξήγαγε τη δημοκρατία και επέβαλε τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Μέση Ανατολή. Πλέον, φαίνεται πως είναι εναντίον τόσο της οικονομικής όσο και της πολιτικής παγκοσμιοποίησης. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας είναι κατά της πολιτικής και υπέρ της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, τουλάχιστον της εμπορικής της διάστασης.  
Η παγκοσμιοποίηση τελείωσε επίσημα για τις ΗΠΑ με τον χαρακτηρισμό της Κίνας ως στρατηγικού ανταγωνιστή (2018) και με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία (2022). Η άνοδος της πολιτικής και οικονομικής αντιπαγκοσμιοποίησης μπορεί να θεωρηθεί ως το κυριότερο σύμπτωμα της αποσύνθεσης της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης και ως το κυριότερο γνώρισμα μιας υπό διαμόρφωση αναδυόμενης νέας παγκόσμιας τάξης.

Πηγή: kosmodromio.gr