Βιώματα και μνήμες από το μαρτυρικό χωριό Καταρράκτης
Στέφανος Τζουμάκας
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Π. Παυλόπουλος, το προσεχές Σάββατο 2 Νοέμβριου 2019, θα παρευρεθεί και θα μιλήσει στις εκδηλώσεις του Μαρτυρικού χωριού Καταρράκτης, προσκεκλημένος από το Δήμο των Κεντρικών Τζουμέρκων.
Οκτώβρης 1940. Μαρτυρίες από μαχητές. Βιώματα και μνήμες από τη γενέτειρα μου.
Όλοι οι άνδρες του χωριού μου -Καταρράκτης –Κεντρικά Τζουμέρκα- ήταν στη πρώτη γραμμή του Μετώπου με τη πολεμική διακοίνωση του Γκράτσι, πρέσβη του Ιταλικού Φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι στην Ελλάδα.
Στη πρώτη γραμμή, ο μετέπειτα δάσκαλος μου, ο πατέρας μου, ο αδελφός του, τα αδέλφια της μάνας μου και σύσσωμοι πολλοί μαχητές από τα Τζουμερκοχώρια.
Από το μέτωπο άρχισαν να έρχονται τα κακά μαντάτα για νεκρούς και τραυματίες. Είναι γραμμένα στο μνημείο του χωριού όλα τα ονόματα.
Ακολούθησε η υποχώρηση με τα πόδια μερόνυχτα και η ένταξη στις οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης της περιοχής (Βελουχιώτης και Ζέρβας). Έφθασαν οι Ιταλοί στρατιώτες στα χωριά μας και προσπαθούσαν να κρυφτούν σε στάβλους και αχυρώνες από το φόβο των άλλων κατακτητών, των Γερμανών. Οι Ιταλοί στρατιώτες προέβαιναν και σε αρπαγές κάθε φαγώσιμου.
Ακολούθησε η κατοχή από δυο κατακτητές που τη βαρβαρότητα υπέστησαν οι Ηπειρώτες από τους ναζί της Μεραρχίας Εντελβαις που αυτοαποκαλούνταν ευγενείς λευκοί - entelwess- των Βαυαρικών Άλπεων. Από τους μακελλάρηδες και συνειδητούς φασίστες της Βαυαρίας.
Η φτώχεια και η πείνα μαζί με το χειμώνα στα ορεινά θέριζαν. Δύο ανήλικα αδέλφια μου, 2,5 και 4 ετών πέθαναν από τη πείνα και τις κακουχίες.
Δίπλα από το χωριό μου κοντά στην ιστορική Γέφυρα της Πλάκας που τώρα ξανά αναστηλώνεται, στον Άραχθο ποταμό, ο Άρης Βελουχιώτης από το ΕΑΜ και ο Ναπολέων Ζέρβας από τον ΕΔΕΣ, υπέγραψαν μια ιστορική συμφωνία συνεργασίας κατά των δυνάμεων του κατακτητή.
Η ένοπλη αναμέτρηση των δυνάμεων της Αντίστασης με τα γερμανικά στρατεύματα είχε συνέπειες. Στις 23 Οκτώβρη του ‘43 η μεραρχία του Μονάχου πυρπόλησε, έκαψε και σκότωσε αμάχους και μακέλεψε το χωριό μου, τον Καταρράκτη Τζουμέρκων Άρτας. Σώθηκαν όσοι πρόφθασαν και χώθηκαν στις σπηλιές του βουνού με υψόμετρο από 1.200 - 2.453 (Την υψηλότερη κορυφή της Πίνδου στη θέση Καταφύγι). Οι Γερμανοί είχαν απώλειες, έθαψαν τους νεκρούς τους και ήλθαν το 1961 για την εκταφή και την αποκομιδή των οστών.
Οι επιζώντες κάτοικοι έφτιαξαν καλύβες που έζησαν έτσι για μια δεκαετία και πλέον. Μετά άρχισαν να ξανακτίζουν πετρόσπιτα και αντί για πόρτες και παράθυρα, χρησιμοποιούσαν παλούκια και κουβέρτες.
Ξεκίνησε ο καταστροφικός εμφύλιος που έσπρωξαν σε αυτό το νέο μακελειό οι εκπρόσωποι των δύο υπερδυνάμεων ΗΠΑ- ΕΣΣΔ με μεγάλη ευθύνη των εμπλεκόμενων πολιτικών δυνάμεων του τόπου, όπου τα αδιέξοδα τους οδήγησαν σε θηριωδίες, στη διάλυση της εθνικής ενότητας και τη τυχοδιωκτική έξοδο στον εμφύλιο και στη διαίρεση στη λαϊκή βάση, όπου οι φτωχοί σκότωναν τους φτωχούς. Ακολούθησε η εθνική τραγωδία για χιλιάδες Έλληνες στις εξορίες , στις φυλακές, στην πολιτική προσφυγιά.
Μετά τον εμφύλιο, οι εθνικόφρονες εμφάνισαν τη Φρειδερίκη Γκλύξμπουργκ, ως μεγάθυμη στις αγαθοεργίες και άρχισαν να κτίζουν το σχολείο του χωριού μου, γράφοντας το όνομα της στη πρόσοψη του με πελεκημένα γράμματα στη πέτρα.
Γεννήθηκα σε καλύβα ως τελευταίος γιός και ο νονός μου, μου έδωσε το όνομα του Στέφανου, του νεκρού αδελφού μου που χάθηκε στη κατοχή.
Όταν πήγα στο σχολείο δεν είχε κανένα θρανίο ούτε και παράθυρα, ούτε κανένα βιβλίο. Ακούγαμε όρθιοι και φεύγαμε. Ο δάσκαλός μας απεβίωσε και στη θέση του τοποθετήθηκε ως νέος δάσκαλος, ο συμπολεμιστής του πατέρα μου από το Αλβανικό Μέτωπο. Αποκτήσαμε σόμπα και κάθε μαθητής έπρεπε να πηγαίνει ένα ξύλο το χειμώνα, κάθε μέρα. Μετά μας έφεραν σκόνη γάλα και το έβραζαν οι μεγαλύτεροι μαθητές στο καζάνι και το σέρβιραν σε κούπες, κάθε μέρα διαφορετική βάρδια που έπρεπε δε να φέρουν και τα ξύλα για το καζάνι. Μετά έφεραν χρήματα και οι μαραγκοί άρχισαν να φτιάχνουν θρανία και εμείς να τα κουβαλάμε .Μέχρι και τη Πέμπτη δημοτικού κουβαλούσαμε θρανία όταν και ολοκληρώθηκε η παραγγελία.
Περιττό να πω ότι καθόμαστε σταυροπόδι στο δάπεδο σε ορεινό χωριό και γράφαμε με ένα κοντύλι σε μια πλάκα. Ένδεκα χρονών είδα θρανίο. Εν τω μεταξύ, ο δάσκαλός μου διάβαζε την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ και οι χωροφύλακες και οι εθνικόφρονες των ΤΕΑ (Τάγματα Εθνοφυλακής) τον αποκαλούσαν συνοδοιπόρο, μίασμα και αντεθνικό.
Διανύαμε τη περίοδο της αποκαλούμενης χρυσής οκταετίας του αείμνηστου Καραμανλή και δεν ξέραμε τι θα πει παπούτσι, σακάκι , παντελόνι, υποκάμισο και βιβλίο να μάθουμε.
Φτώχεια και ορφάνια. Με τσαπί και με γκασμά μάζευαν στάχτες, καμένα καδρόνια και εκεί φύτευαν και έσπερναν. Μέσα στα αποκαΐδια από τη πυρπόληση , στα «κηπάρια» γιατί στα ορεινά δεν είχε κήπους, κάμπους και στρέμματα.
Δεν ξέραμε πως είναι τα ψάρια, πως είναι και κατά που «πέφτει» η θάλασσα, πως είναι οι ελιές, οι πορτοκαλιές, οι λεμονιές, τα αυτοκίνητα. Τα βλέπαμε μόνο στα βιβλία γιατί στην Πέμπτη, αλλά κυρίως στην Έκτη δημοτικού είδαμε πως είναι τα βιβλία. Ερχόταν δε ένας ταχυδρόμος και ένας γιατρός με ένα μουλάρι κατά διαστήματα.
Μπήκα στο Γυμνάσιο στη διπλανή κωμόπολη, τέσσερις ώρες με τα πόδια πήγαινε –έλα κάθε μέρα με παρέα τη βροχή, το χαλάζι και το χιόνι. Και διάβασμα πολύ τη Κυριακή γιατί δεν είχαμε πετρέλαιο για τη λάμπα πετρελαίου. Χρυσή οκταετία!
Η μετανάστευση χιλιάδων Ελλήνων στη Γερμανία, την Αυστραλία, ήταν μέρος της διάλυσης της χώρας, χαρακτηρίστηκε δε και ευλογία.
Ακολούθησε η βία και η νοθεία, η δολοφονία του βουλευτή Λαμπράκη με τα τρίκυκλα από τους χρυσαυγίτες της εποχής, στη συνέχεια η αποστασία με τη προτροπή των ανακτόρων, ως προάγγελος της Χούντας.
Η χούντα με την υποστήριξη των ΗΠΑ έκανε ένα ακόμη πογκρόμ κατά του ελληνικού έθνους, επικαλούμενη την εθνικοφροσύνη, με εξορίες, φυλακές, βασανιστήρια, φόνους στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, με κατάληξη τη προδοσία της Κύπρου.
Ακολούθησε η μεταπολίτευση, η αλλαγή, η αναγνώριση της εθνικής Αντίστασης και η ανακήρυξη των Μαρτυρικών χωριών μεταξύ των οποίων και ο Καταρράκτης των Τζουμέρκων. Τα μαρτυρικά χωριά είναι 114 και ήδη έχουν οργανώσει και συστήσει Ομοσπονδία.
Μου δόθηκε η δυνατότητα με τη συμμετοχή μου σε εκπροσωπήσεις της Χώρας, σε συνέδρια , εκδηλώσεις και αποστολές να μεταβώ στη Δυτική Γερμανία. Με την πρώτη άφιξη μου στη Φρανκφούρτη στο αεροδρόμιο με υπέβαλαν σε έλεγχο καθώς και για πόσο θα διαμείνω , γιατί - ως πρόεδρος της ΕΦΕΕ- είχα κάνει δήλωση να δοθεί άσυλο –όπως και δόθηκε από τον Άρειο Πάγο -στον Πόλε που ήταν στην Ελλάδα και κατηγορούνταν για συμμετοχή στην ένοπλη οργάνωση RAF- Rote Arme Fraction ή Baader-Meinhof. Φράξια Κόκκινος Στρατός - Μπάαντερ -Μάινχοφ .Η εν λόγω οργάνωση δρούσε στη λογική του αντάρτικου πόλεων, ως αντικαπιταλιστική, αντιιμπεριαλιστική οργάνωση. Είχε προβεί σε φόνους αξιωματούχων και επιχειρηματιών στη Δυτική Γερμανία από το 1970 μέχρι το 1990.
Πρώτα πήγα στη Βαυαρία , στο Μόναχο. Ήθελα να δω τη περιοχή που κατάγονταν τα «τέρατα και τα θηρία» που μακέλεψαν την οικογένεια μου, το τόπο μου, τη χώρα μας. Πήγα από το Μόναχο κάνοντας την ορεινή διαδρομή των Βαυαρικών και Αυστριακών Άλπεων, εκεί που φυτρώνει το λουλούδι entelwess των Άλπεων μέχρι το Salzburg της Αυστρίας, τη γενέτειρα του μεγάλου μουσικού Mozart.
Οι θρασύδειλοι ναζί που έσφαζαν, τα «λουλούδια του θανάτου», αυτοονομάζονταν τα λουλούδια των Άλπεων, τα άστρα των χιονισμένων Άλπεων. Βέβαια τα ορυχεία άλατος 2.500 χρόνων του Salzburg και ο Μότσαρτ ήταν η απάντηση του άλλου ανθρώπου που μοχθεί και ονειρεύεται ένα κόσμο ουμανιστικό.
Έχω συμφιλιωθεί με τη Γερμανία ως χώρα καθώς και με το Γερμανικό λαό, έχω πάει αμέτρητες φορές. Με σοκάρισαν: Τα απομεινάρια των συμμαχικών βομβαρδισμών στη Βρέμη. Η τετραμερής διακρατική κατοχή του Βερολίνου και ο στρατιωτικός έλεγχος με προκλητικούς προβολείς για να περάσουμε στο Ανατολικό Βερολίνο. Οι διηγήσεις των φτωχών Γερμανών που πήγαιναν ώρες και μερόνυχτα με τα πόδια για να αποκτήσουν στέγη και κυρίως εργασία. Οι διηγήσεις των Ελλήνων μεταναστών για τις ενοχές πολλών Γερμανών για τους Ναζί αλλά και για τη προκλητική επιθετικότητα ορισμένων που έχασαν τα παιδιά τους σε μάχες, όπως στη Μάχη της Κρήτης. Τι να πω για το Νταχάου που μαρτύρησαν αγωνιστές κρατούμενοι .Πολλοί που επέζησαν μίλησαν καλύτερα οι ίδιοι .
Το Λουξεμβούργο το θεωρώ τόπο ανείπωτης μαρτυρίας. Όμοια με το μακελειό στο Δίστομο, στο Κομμένο, στα Καλάβρυτα, στη Καισαριανή. Το Λουξεμβούργο συνορεύει με ένα μικρό ποτάμι με τη Γερμανία. Πέρασαν το ποτάμι οι Ναζί μπήκαν στο Δουκάτο και έσφαξαν στο αίμα όλους τους άνδρες του κρατιδίου. Απέναντι , στη γερμανική πλευρά –περιοχή Ρηνανίας-Παλατινάτου - είναι η πόλη Trier- Τρίερ (Την είχαν κτίσει οι Ρωμαίοι το 15 π.χ .με το όνομα Τρέβηροι). Την επισκέφθηκα ως απάντηση στη σφαγή, ως απότιση τιμής σε ένα από τους μεγάλους διανοητές της ανθρωπότητας. Ένα εξαίρετο άγαλμα κοσμεί τη γενέτειρα πόλη του Κάρολου Μαρξ. Ο Μαρξ γεννήθηκε εκεί, ως ένας από τα εννέα τέκνα μιας προοδευτικής εβραϊκής οικογένειας.
Θεωρώ ως σημαντική τη διδακτορική του διατριβή στο Δημόκριτο και τον Επίκουρο και ιδιαίτερης αξίας για τη παγκόσμια γνώση τη Κριτική στη πολιτική Οικονομία και τους τόμους για το Κεφάλαιο.
Στη Γερμανία σήμερα η πολιτική της δεξιάς και της ολιγαρχίας, με επιμονή στη διαρκή λιτότητα, στα πλεονάσματα ως προϊόν εκμετάλλευσης άλλων οικονομιών της ΕΕ, με τη προώθηση της παραγωγής προϊόντων χαμηλού κόστους σε βάρος των δυνάμεων της εργασίας και ως υιοθέτηση του αθέμιτου ανταγωνισμού και του οικονομικού και κοινωνικού dumping, δημιουργεί τους όρους για μια νεοφασιστική και ακροδεξιά παλινόρθωση. Ιδιαίτερα σε κρατίδια της πρώην ανατολικής Γερμανίας, όπου λαϊκά στρώματα αντί να οργανώσουν την δημοκρατική απάντηση απέναντι σε μια εγκάθετη νεοφιλελεύθερη μειοψηφία που θέλει φθηνούς ανθρώπους, υιοθετούν το μίσος και την εκδίκηση όχι ενάντια στο σύστημα αλλά σε ομοιοπαθείς τους .
Αναδιανομή φτώχειας και αναδιανομή μίσους. Αυτό είναι το ανατέλλον έμβλημα της Γερμανίας.
Τα μαρτυρικά χωριά, που πυρπόλησαν δολοφόνησαν και εκτέλεσαν χιλιάδες ανθρώπους οι Γερμανοί φασίστες, για πολλά χρόνια δεν υπήρχαν. Γιατί οι δωσίλογοι και οι μαυραγορίτες που έκαναν τα παιδιά τους δικαστές, εφοπλιστές και υπουργούς τιποτόφρονες και θρασύδειλοι και οι μεν και οι δε δεν είδαν , δεν γνώρισαν. Ήταν τα ευνοημένα και τώρα υφιστάμεθα τη νέα τους φουρνιά στη πολιτικοκοινωνική επετηρίδα, που ρυπαίνουν το δημόσιο βίο, με πρωτοφανή πολιτικό κρετινισμό, με γελοιότητες για τη σημασία των αντιφασιστικών και πατριωτικών αγώνων των λαών, προκειμένου να συγκαλύψουν το φασισμό και την ακροδεξιά τους προέλευση, ταυτόχρονα δε, λυμαίνονται ποικιλοτρόπως το τόπο μας.
Η ανθρωπότητα έχει εισέλθει σε μια περίοδο έντονων οικονομικών και εμπορικών ανταγωνισμών με προεξάρχοντα τον αθέμιτο ανταγωνισμό, τους δασμούς και τις περιφερειακές συγκρούσεις με υπόβαθρο επιδιώξεις ισχύος και εκμετάλλευσης ενεργειακών πόρων.
Η απάντηση των προοδευτικών δυνάμεων πρέπει να είναι ειρηνική επίλυση διαφορών.
Οι λαοί έχουν κοινά συμφέροντα.
Οι άνθρωποι είναι ίσοι ανεξάρτητα από τη προέλευση τους και η δημοκρατία πρέπει να είναι η απάντηση σε κάθε αυταρχισμό που αποτελεί το προάγγελο της βίας και πολύ δε περισσότερο της ένοπλής βίας, που οδηγεί σε ολοκαυτώματα. Έχουμε τις θετικές και δημιουργικές πλευρές της διαδρομής των λαών, των εθνών και των κρατών στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.
