Η μορφή του καπιταλισμού και της δημοκρατίας στη μετά την πανδημία εποχή ήδη αναζητείται. Μήπως όμως προκύπτει ήδη ασυμβατότητα μεταξύ των δύο;
H πανδημία με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα υποχωρήσει αργά ή γρήγορα (ο τρόπος βέβαια έχει σημασία αλλά προς τον παρόν ας τον αφήσουμε). Το μεγάλο επίδικο παγκοσμίως έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο θα κυβερνηθούν ο πλανήτης και τα κράτη στη μετά τον κορονοϊό εποχή και πως θα αντιμετωπιστούν στο άμεσο ή όχι μέλλον ανάλογες πανδημίες οι οποίες θα πρέπει να θεωρούνται σχεδόν σίγουρες με βάση τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος διαχειρίζεται την άγρια ζωή και οργανώνει την εν γένει αγροτική παραγωγή.
Ενα από τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι και το εξής: Συνάδει ο αρπακτικός καπιταλισμός των τελευταίων δεκαετιών με τη δημοκρατία, έστω και στην αστική μορφή της ή πλέον το οικονομικό σύστημα για να λειτουργήσει χρειάζεται περισσότερο "απόλυτες" μορφές εξουσίας και λιγότερη λογοδοσία;
Το ερώτημα δεν είναι νέο, έχει απασχολήσει πολλούς και σημαντικούς στοχαστές, ήδη από την αρχή του 20ου αιώνα κάτω βέβαια από ένα τελείως διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο. Ωστόσο έρχεται μετ'επιτάσεως και πάλι στην επικαιρότητα διότι γίνεται αντιληπτό ότι ο αρπακτικός, βίαιος και ασεβής προς τον πλανήτη καπιταλισμός έχει αρχίσει και γίνει εντελώς ασύμβατος με πολιτεύματα που προϋποθέτουν τη λογοδοσία και τη διαβούλευση, ακόμα και στις τυπικές μορφές της.
Υπάρχει, παράλληλα, και το παράδειγμα της απολυταρχικής Κίνας το οποίο βάζει βούτυρο στο ψωμί στους απανταχού οπαδούς της υποχώρησης της δημοκρατίας υπέρ της όποιας αποτελεσματικότητας. Η μονοκομματική εξουσία των Κινέζων, μόνο κατ' όνομα κομμουνιστική και στην ουσία βαθιά καπιταλιστική, αντιμετώπισε σχετικά επιτυχώς την πανδημία η οποία έτσι και αλλιώς ξεπήδησε από τα κινεζικά εδάφη της Γιουχάν. Πώς; Μα με τη σιδηρά πειθαρχία των απόλυτων λοκ-ντάουν και την εκμετάλλευση της απόλυτης ισχύος της κρατικής μηχανής στα κατασκευαστικά έργα. Νοσοκομεία χτίστηκαν μέσα σε ελάχιστες ημέρες.
Στην φιλελεύθερη Ευρώπη και Αμερική τα πράγματα δεν δούλεψαν το ίδιο "υποδειγματικά" διότι κατά πολλούς τα κράτη δεν είχαν την απόλυτη εξουσία να πράξουν αυτό που ακριβώς ήθελαν και να επιβάλλουν με σιδερένια πυγμή τη θέλησή τους στο σύνολο των πληθυσμών τους. Οπότε μήπως αντιμετωπίζουμε υπερβολικά δημοκρατικά έκτακτες καταστάσεις όπως είναι αυτές της πανδημίας; Μήπως χρειαζόμαστε εξουσίες πιο ισχυρές οι οποίες θα μπορούν να καταργούν με μερικές μόνο αποφάσεις άρθρα των κατά τόπους συνταγμάτων επιβάλλοντας ένα καθεστώς ειδικού τύπου για χρονικό διάστημα που αυτές θα κρίνουν εύλογο;
Η παραπάνω είναι μόνο η "δεξιά" εκδοχή για το αν πραγματικά μπορούν να έχουν ένα ευτυχισμένο και διαρκή γάμο ο καπιταλισμός με τη δημοκρατία η οποία όμως αφορά το ιδιαίτερο μοτίβο που προκύπτει από σπάνια γεγονότα όπως είναι αυτό της πανδημίας.
Η αριστερή εκδοχή, που η αλήθεια είναι ότι εξετάζει το πράγμα με περισσότερη νηφαλιότητα και σε μεγαλύτερο ιστορικό βάθος, απαντά ξεκάθαρα όχι. Μία πραγματική δημοκρατία δεν μπορεί να είναι απολύτως συμβατή με ένα οικονομικό σύστημα εκμεταλλευτικό που παράγει ανισότητες όπως ο καπιταλισμός.
Ο λόγος είναι μάλλον πολύ απλός. Στα καθεστώτα της καπιταλιστικής δημοκρατίας ζητάμε από τους ανθρώπους να λειτουργούν κάτω από μη δημοκρατικές συνθήκες στην εργασία τους (άσχετα από τον ρόλο που έχουν στην οικονομική-ταξική αλυσίδα) που λειτουργεί με όρους αγοράς στις οποίεςμ ως γνωστόν, αποφασίζει για όλα (ή σχεδόν όλα) ο ιδιοκτήτης ή ο διευθυντής. Δημοκρατία στην καπιταλιστική επιχείρηση δεν υπάρχει, ούτε καν στη δημόσια. Το αφεντικό χαράζει τη στρατηγική ανάλογα με τα συμφέροντά του, οι εργαζόμενοι εκτελούν ως πειθήνια όργανα, αλλιώς απολύονται.
Αυτοί ακριβώς οι ίδιοι άνθρωποι καλούνται να λειτουργούν δημοκρατικά στο υπόλοιπο του βίου τους. Στην προσωπική τους ζωή αλλά και στην ενασχόλησή τους με τα κοινά, όση τέλος πάντων τους επιτρέπει ο χρόνος, η κουλτούρα και η μόρφωσή τους. Η αντίφαση είναι ολοφάνερη. Πειθήνιοι (ή δεσποτικοί αν μιλάμε για ιδιοκτήτες και υψηλόβαθμους μάνατζερ) 8 ή και 10 ώρες την ημέρα και δημοκρατικοί τις υπόλοιπες; Αυτή η εξίσωση στην πραγματικότητα δεν μπορεί να βγει.
Μα, θα αναρωτηθεί κάποιος, ότι η φιλελεύθερη αστικού τύπου δημοκρατία στον αναπτυγμένο κόσμο δουλεύει. Με τα ελαττώματά της, με τις ατέλειες της, με τις αντιφάσεις της αλλά δουλεύει. Είναι όμως πράγματι απολύτως δημοκρατικά αυτά τα καθεστώτα; Και επίσης: Πώς χειρίζονται οριακές καταστάσεις όπως αυτές των μεγάλων οικονομικών κρίσεων ή τις πανδημίες;
Η δημοκρατία δια της ανάθεσης είναι εκ των πραγμάτων λειψή και κουτσή. Ασφαλώς είναι απολύτως προτιμητέα σε σχέση με ολιγαρχικά ή φασιστικά καθεστώτα αλλά δεν συνιστά ούτε το τέλος της ιστορίας ούτε καν το βέλτιστο πολιτικοκοινωνικό μοντέλο που μπορούμε να έχουμε. Ο κόσμος άλλωστε αλλάζει διαρκώς και τον τελευταίο αιώνα (τουλάχιστον) αλλάζει και με εκπληκτική ταχύτητα. Μοντέλα που μεταπολεμικά δούλεψαν αποδοτικά ίσως να μην είναι το ίδιο αποτελεσματικά αλλά και δημοφιλή στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και με τον πληθυσμό, τουλάχιστον στον αναπτυγμένο κόσμο, να αποκτά πια υψηλού επιπέδου μόρφωση, άρα και αντίληψη των πραγμάτων.
Ηδη εδώ και τρία χρόνια περίπου κερδίζει σημαντικό έδαφος η ιδέα της λιγότερης και πιο ποιοτικής δουλειάς με τα ίδια χρήματα αφού πλέον η τεχνολογία το επιτρέπει. Θα ήταν αδύνατον να συζητήσει κάποιος κάτι τέτοιο τη δεκαετία του 90, στα πρώτα χρόνια μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων. Ακούγονται, παράλληλα, και οι πρώτες φωνές που κάνουν λόγο για εκδημοκρατισμό στους χώρους εργασίας, και στην παραγωγή με ουσιαστικό ρόλο των εργαζόμενων στις βασικές, στρατηγικές επιλογές των επιχειρήσεων. Επιλογές που θα λαμβάνουν πια υπόψιν όχι μόνο το κέρδος αλλά και τις θέσεις εργασίας, το ύψος των μισθών, το οικολογικό αποτύπωμα.
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο γιατί να μην αμφισβητηθεί και το πλαίσιο της ανάθεσης ή της αντιπροσώπευσης στη δημοκρατία; Γιατί να μην έρθουν στο προσκήνιο ιδέες και τακτικές που θα έχουν ως κεντρικό στόχο το ουσιαστικό βάθεμα και πλάτεμα της δημοκρατίας σε όλους τους τομείς του βίου και την εφαρμογή μοντέλων που τώρα χαρακτηρίζονται ουτοπικά; Ουτοπικό ήταν πάντως κάποτε το δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες και η απελευθέρωση των μαύρων σκλάβων στις ΗΠΑ. Στις μέρες μας είναι κατακτήσεις που δεν αμφισβητούνται ούτε καν από ακραίους.
Συμπέρασμα; Για το μέλλον της δημοκρατίας και τη σχέση της με τον καπιταλισμό δεν υπάρχουν πολλές σταθερές αφού οι συνθήκες αλλάζουν διαρκώς. Η αντίφαση πάντως που προκύπτει μεταξύ ενός οικονομικού συστήματος που απαιτεί απόλυτη υπακοή και καθορίζει τις σχέσεις των ανθρώπων με τρόπο μη δημοκρατικό και ενός πολιτικού συστήματος έστω και κατ' επίφαση δημοκρατικού, θα πρέπει να λυθεί. Η ζωή δεν αφήνει τέτοιου είδους αντιφάσεις χωρίς λύση επί μακρόν. Το περιεχόμενο της λύσης όμως μόνο δεδομένο δεν είναι...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου