Οταν ο Κυριάκος «εξαφάνισε» τον εμφύλιο στην Κρήτη

Μια πολύ βολική αφήγηση της Ιστορίας κατά τη συνάντηση Μητσοτάκη - Κουτσούμπα στον 
Περισσό και μια επαναλαμβανόμενη προσπάθεια παραχάραξής της από τους Μητσοτάκηδες

Μάριος Διονέλλης

Μια ιστορική λαθροχειρία, που πέρασε μάλλον απαρατήρητη από τους δημοσιογράφους, αλλά όχι από τους ανθρώπους που γνωρίζουν τη νεότερη ιστορία της Κρήτης, διέπραξε ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά τη συνάντηση με τον γ.γ. του ΚΚΕ την περασμένη εβδομάδα.
Ο πρόεδρος της Ν.Δ., φτάνοντας στα γραφεία του ΚΚΕ, παρέδωσε στον Δημήτρη Κουτσούμπα ένα ντοκουμέντο από το αρχείο του πατέρα του, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, δηλώνοντας πως το έγγραφο αφορούσε τη «συμφωνία του Θερίσου μεταξύ του ΕΑΜ και της Εθνικής Οργάνωσης Κρήτης, η οποία υπεγράφη στις 7 Νοεμβρίου 1943». Οπως είπε, «η συμφωνία αυτή έβαλε τη βάση για να αποτραπεί ο εμφύλιος στην Κρήτη και έχει την υπογραφή του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη».
Μάλλον αιφνιδιασμένος, ο γραμματέας του ΚΚΕ παρέλαβε το έγγραφο και είπε πως θα το μελετήσει ενώ ανέφερε πως, ενόψει της επετείου των 100 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ, το 2018 θα γίνει εμπλουτισμός του ιστορικού αρχείου του κόμματος.
Μόνο που στην προσπάθεια «στρογγυλέματος» της ιστορίας και καλλιέργειας «ενωτικού» προφίλ, ο πρόεδρος της Ν.Δ. είπε ένα τεράστιο ψέμα, διαγράφοντας ουσιαστικά μερικές από τις πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας της Κρήτης, στις οποίες ενέχεται η παράταξη των Βενιζελικών-Φιλελευθέρων αλλά και ο ίδιος ο πατέρας του.
Η συμφωνία του Θερίσου όντως υπεγράφη στις 7 Νοεμβρίου του 1943 στο χωριό Μεσκλά Χανίων. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ισχυρίζεται πως είναι ο ίδιος που συνέταξε το χειρόγραφο κείμενό της αλλά και πως την υπέγραψε μαζί με τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη ως εκπρόσωποι της ΕΟΚ και του ΕΑΜ αντίστοιχα. Ωστόσο, σε δακτυλογραφημένη ανατύπωση του 1948 το όνομα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έχει προστεθεί χειρόγραφα, ενώ το όνομα του Πορφυρογένη δεν υπάρχει στις υπογραφές παρά μόνο σε μία σημείωση που αναφέρει ότι παρέστη μεν κατά το πλείστον των συζητήσεων αλλά δεν υπέγραψε.
Πέρα όμως από την αυθεντικότητα του εγγράφου, εκείνο που αποτελεί μέγα ιστορικό ψεύδος είναι πως η συμφωνία αυτή απέτρεψε τον εμφύλιο πόλεμο στην Κρήτη, τη στιγμή που ο συντάκτης της, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, φαίνεται να έπαιξε ενεργό ρόλο ακριβώς στο αντίθετο, στη μεταφορά του εμφυλίου στο νησί.

Ο Παύλος Γύπαρης
Πράγματι, ο εμφύλιος στην Κρήτη διήρκεσε πολύ λιγότερο σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, ήταν όμως ιδιαίτερα σκληρός και κατέληξε με την περιφορά του κεφαλιού του αντάρτη Γιάννη Ποδιά στους δρόμους του Ηρακλείου. Είχε προηγηθεί στη δυτική Κρήτη η αντικομμουνιστική δράση του περιβόητου φρούραρχου Χανίων Παύλου Γύπαρη, σε μια «περίεργη» περίοδο για τα Χανιά μετά την απελευθέρωση, κατά την οποία οι Αγγλοι δέχονται να παραμένουν οπλισμένοι Γερμανοί στην πόλη βλέποντας πως δεν μπορούν μόνοι τους να αντιμετωπίσουν το τοπικό ΕΑΜ.

Παύλος Γύπαρης

Ο Γύπαρης, έχοντας ως ίνδαλμα τον Βενιζέλο, υπήρξε μακεδονομάχος και κατόπιν, το 1918, διοικητής των «Δημοκρατικών Ταγμάτων Ασφαλείας», μονάδας εντεταλμένης με την καταστολή των αντιπάλων του καθεστώτος. Το 1920 διέταξε τη σύλληψη και δολοφονία του αντιβενιζελικού πολιτικού και λογοτέχνη Ιωνα Δραγούμη, ως αντίποινα στην απόπειρα κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι, ενώ ήταν ο ηθικός αυτουργός και της δολοφονικής απόπειρας κατά του ηθοποιού Βασίλη Αυλωνίτη, το 1931, και μάλιστα εν ώρα παράστασης στο θέατρο «Περοκέ», επειδή σε ένα από τα νούμερά του σατίριζε τον Βενιζέλο.
Το 1944 επί γερμανικής κατοχής ο Γύπαρης επιστρέφει στα Χανιά και αναλαμβάνει «γενικός αρχηγός» των ανταρτών, συγκεντρώνοντας γύρω του τις εθνικόφρονες αντάρτικες ομάδες. Υπό τις εντολές του τίθεται ουσιαστικά η Εθνική Οργάνωση Κρήτης, ειδικά στη δεύτερη φάση της δράσης της, μετά την απελευθέρωση, όταν πλέον ο εχθρός δεν είναι οι Γερμανοί αλλά οι κομμουνιστές. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, μέλος της ΕΟΚ, στη βιογραφία του λέει για τα Χανιά εκείνης της περιόδου: «Το ΕΑΜ πρέπει να ήλεγχε το 90%» [...] Χρειάστηκε να φτιάξουμε αντιστασιακές ομάδες ως στοιχειώδες αντιστάθμισμα στο ΕΑΜ».
Χαρακτηριστικές είναι οι προκηρύξεις της ΕΟΚ τον Απρίλιο του 1945. Οι μέχρι πρότινος συμπολεμιστές ηγέτες του ΕΑΜ αποκαλούνται «πράκτορες του τροτσκισμού και του βουλγαρικού κομιτάτου», ενώ ο διοικητής του ΕΛΑΣ στην Κρήτη χαρακτηρίζεται «τερατόμορφος ρουμανόβλαχος». Και όλα αυτά από την ίδια οργάνωση που δύο χρόνια πριν, στα Μεσκλά, είχε υπογράψει τη συμφωνία για την οποία μίλησε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στον Δημήτρη Κουτσούμπα.

Πολιτικός καθοδηγητής
Τα κοσμητικά επίθετα όμως ήταν μόνο η αρχή. Ηδη από το 1946 αρχίζει η εξόντωση αριστερών, κυρίως στα Χανιά, από τους «χωροφύλακες άνευ θητείας» που στρατολογεί ο Γύπαρης, ο οποίος την ίδια χρονιά εκλέγεται και βουλευτής Χανίων με το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου. Στο ίδιο ψηφοδέλτιο των Χανίων συμμετέχει και εκλέγεται ο 28χρονος τότε Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, που έχει ήδη ξεκινήσει την επανέκδοση της εφημερίδας «Κήρυκας Χανίων» (πολύ πριν αυτή αρχίσει να χρηματοδοτείται αφειδώς από τις τράπεζες ώστε να αποτελεί αντικείμενο εξεταστικών επιτροπών της Βουλής).
Από τις στήλες της εφημερίδας του ο... ειρηνοποιός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης τον Μάρτιο του 1947 καταγγέλλει την «πλήρην συνθηκολόγησιν του επισήμου κράτους ενώπιον της κομμουνιστικής βίας», με αφορμή την κήρυξη απεργίας αγροτών και εμποροβιοτεχνών στα Χανιά.
Από την ίδια εφημερίδα ο Γύπαρης, ως στρατιωτικός διοικητής Χανίων, εξαπολύει με πύρινα άρθρα του επιθέσεις κατά των «Ελασιτών, Κουκουέδων, Βουλγάρων» κτλ και, σε συνδυασμό με το όργιο τρομοκρατίας στα χωριά της δυτικής Κρήτης, πετυχαίνει τελικά τον σκοπό του, να μεταφέρει τον εμφύλιο και στο νησί.
Μητσοτάκης και Γύπαρης αποτελούν την αιχμή του δόρατος του αντικομμουνιστικού αγώνα στα Χανιά, ενώ ο ίδιος ο επίτιμος στη βιογραφία του (σελ. 262) αποδίδει, μάλλον αυτάρεσκα, στον εαυτό του τον ρόλο του «πολιτικού καθοδηγητή» του Γύπαρη (αν και κατά 36 χρόνια νεότερός του). Το 1966, στην κηδεία του Γύπαρη ο συντάκτης της «συμφιλιωτικής» συμφωνίας του Θερίσου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, εκφωνεί τον επικήδειο τονίζοντας «την πολύτιμη εθνική υπηρεσία του εκλιπόντος κατά τον συμμοριτοπόλεμον».

Κομμένα κεφάλια
Τα χρόνια 1947-49 γράφτηκαν μαύρες σελίδες για την ιστορία της Κρήτης. Η δράση των αντάρτικων ομάδων, παρά τις μικρές επιτυχίες, στην ουσία εξοντώνεται από την πίεση των παρακρατικών ομάδων και τους «χωροφύλακες άνευ θητείας» του Γύπαρη στα Χανιά. Δολοφονίες, πυρπολήσεις σπιτιών, εκτοπίσεις, καταστροφές ΕΑΜικών τυπογραφείων και τρομοκράτηση των χωριών της ενδοχώρας των Χανίων περιλαμβάνονται στα ανδραγαθήματά τους.

Ο Εμμ. Μπαντουβάς (στο κέντρο) μπροστά στους περιβόητους στάβλους στο Ηράκλειο.

Στα ανατολικά του νησιού τη δουλειά αναλαμβάνει κυρίως η ομάδα του Εμμ. Μπαντουβά, επίσης αρχηγού αντάρτικης ομάδας κατά την κατοχή, που όμως μετατράπηκε σε παρακρατικό σώμα κατά τον εμφύλιο.

Στις 9 Μαΐου του 1947 εκατοντάδες λαού συγκεντρώθηκαν μπροστά στη Νομαρχία Ηρακλείου ζητώντας να φύγουν ο Γύπαρης και οι χωροφύλακές του από την Κρήτη. Δύο μέρες μετά, ο Μπαντουβάς ανακοινώνει και επισήμως πως συγκροτεί ένοπλη παρακρατική ομάδα «συνεπικουρώντας τις νόμιμες αρχές του κράτους για την πάταξη της ανταρσίας».

Η δασκάλα Βαγγελιώ Κλάδου

Στους Στάβλους του Μπαντουβά, στο προάστιο «Πατέλες» του Ηρακλείου, θα μαρτυρήσουν με φριχτό τρόπο δεκάδες αριστεροί αγωνιστές, με τις φωνές τους να ακούγονται μέχρι το κέντρο της πόλης. Ιδιαίτερο μένος δείχνουν οι Μπαντουβάδες για τις γυναίκες, με βιασμούς και άλλα μαρτύρια, φτάνοντας ώς τη δολοφονία και τον διαμελισμό της εκπαιδευτικού Μαρίας Λιουδάκη.
Στα ορεινά, ο Δημοκρατικός Στρατός, κυρίως με την ομάδα του Γιάννη Ποδιά, θα καταφέρει μερικές σημαντικές νίκες αλλά τελικά θα ηττηθεί, ενώ θα σκοτωθεί και ο ίδιος ο Ποδιάς τον Ιούλιο του 1947. Οι ομάδες του Μπαντουβά και του Κώστα Κεφαλογιάννη (Κουντόκωστα) θα περιφέρουν ως λάφυρο το κεφάλι και το αριστερό χέρι του, καρφωμένα σε πασσάλους, στη Μεγάλη Στράτα του Ηρακλείου, τη σημερινή λεωφόρο Καλοκαιρινού.

Κωνσταντίνος Μητσοτάκης

Οι δολοφονίες και οι περιφορές κεφαλών θα συνεχιστούν μέχρι και το 1949, όταν στον Κλαδισό Ποταμό των Χανίων οι χωροφύλακες του Γύπαρη θα κρεμάσουν ανάποδα το ακέφαλο πτώμα της δασκάλας Βαγγελιώς Κλάδου, όπως περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο ο Μίκης Θεοδωράκης.
 
Τα «χαμένα» χρόνια
Αυτές τις εικόνες του εμφυλίου στην Κρήτη επιχειρεί να «διαγράψει» ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποδίδοντας ρόλο «αρχιτέκτονα της εθνικής συμφιλίωσης» στον πατέρα του, με προφανή πολιτική σκοπιμότητα να πλασαριστούν εκ νέου ο ίδιος και η οικογένειά του ως εκφραστές της «μετριοπαθούς» Κεντροδεξιάς.
Θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον μια καταγραφή της δράσης του επιτίμου την επίμαχη περίοδο (1947-49) καθώς τα ίχνη του περίπου χάνονται, τόσο από την επίσημη βιογραφία του όσο και από το δημοσιευμένο βιογραφικό του στη σελίδα του Ιδρύματος που φέρει το όνομά του.
Από εκεί μαθαίνουμε πως εκλέχτηκε βουλευτής τον Μάρτιο του 1946 με το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου και πως τάχθηκε κατά της επανόδου του βασιλιά στο δημοψήφισμα του Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Κατόπιν το βιογραφικό μεταπηδά τέσσερα χρόνια μετά, όταν ξαναεκλέγεται βουλευτής τον Μάρτιο του 1950.

Ο αντάρτης Γιάννης Ποδιάς

Γιάννης Ποδιάς

Καμία πληροφορία δεν δίνει ο ίδιος για τη δράση του αυτά τα κρίσιμα, χρόνια. Πάντως, σε ό,τι αφορά την Κρήτη, από την αρθρογραφία του για τον κομμουνιστικό κίνδυνο στον «Κήρυκα» και από την ιδιαίτερη σχέση του με τον Γύπαρη στα Χανιά, που ο ίδιος παραδέχεται, δεν προκύπτει ο ρόλος του... συμφιλιωτή. Κάθε άλλο μάλιστα.
Στην Κρήτη, η συγγραφέας Νίκη Τρουλλινού αντέδρασε στη συμβολική κίνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με δημόσια τοποθέτησή της, δημιουργώντας αναταραχή με κοινοποιήσεις, σχόλια αλλά και αναρτήσεις ανθρώπων με την προσωπική τους μαρτυρία. Η ίδια δηλώνει στην «Εφ.Συν.» πως «ευτυχώς θυμόμαστε ακόμη τις ιστορίες του τόπου και των ανθρώπων μας -δεν έχουμε παρά να μιλάμε όταν χρειάζεται-, η λήθη όχι μόνο επιτρέπει την παραχάραξη της ιστορίας αλλά και τους σκοτώνει ξανά».
Με ενδιαφέρον αναμένεται και ο επίσημος σχολιασμός του εγγράφου από το ΚΚΕ μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό του γενικού του γραμματέα, ο οποίος σίγουρα γνωρίζει αν απετράπη ή όχι ο εμφύλιος στην Κρήτη, αλλά για τους δικούς του λόγους επέλεξε να μην αντιδράσει άμεσα στο ιστορικό ατόπημα Μητσοτάκη.

ΠΗΓΕΣ:
Νίκος & Αργυρώ Κοκοβλή, «Αλλος δρόμος δεν υπήρχε. Αντίσταση - Εμφύλιος - Προσφυγιά» (Αθήνα 2002, εκδ. Πολύτυπο).
Δ. Δημητράκος, «Κώστας Μητσοτάκης. Πολιτική βιογραφία», Αθήνα 1989
Ιδρυμα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης - http://www.ikm.gr
ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΗ ΓΥΠΑΡΗ - Από τον Βενιζέλο στον Μητσοτάκη. Ιός - Ελευθεροτυπία 30/10/2005
Μάρω Δούκα, «Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ» Εκδόσεις Πατάκη, 2010
Μίκης Θεοδωράκης, «Οι δρόμοι του Αρχάγγελου», τόμος 4ος - Εκδόσεις Κέδρος Αθήνα 1998

Η Εφημερίδα των Συντακτών (efsyn.gr)