ΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ¨, Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΜΠΛΟΚ

Μια ιδιαίτερη προσέγγιση

by Prof. James Petras

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένα από τα πιο χτυπητά κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά των δυο περασμένων δεκαετιών είναι η ανατροπή της νομοθεσίας του προηγούμενου μισού αιώνα ευημερίας στην Ευρώπη και στη βόρεια Αμερική.
Άνευ προηγούμενου περικοπές σε κοινωνικές υπηρεσίες, μισθούς, δημόσια απασχόληση, συντάξεις, προγράμματα υγείας, εκπαίδευσης, διακοπών και εργασιακής ασφάλειας συναγωνίζονται με αυξήσεις στα δίδακτρα, φορολογία, χρόνο σύνταξης, ανισότητα, εργασιακή ανασφάλεια και επιτάχυνση στη δουλεία.
Ο θάνατος του “κράτους ευημερίας” γκρεμίζει την ιδέα που είχε διατυπωθεί από ορθόδοξους οικονομολόγους που πιθανολογούσαν ότι η “ωρίμανση” του καπιταλισμού, το προχωρημένο του στάδιο, υψηλή τεχνολογία και εξελιγμένες υπηρεσίες θα συνοδεύονταν από μεγαλύτερη ευημερία, υψηλότερο εισόδημα και ανώτερο επίπεδο διαβίωσης. Ενώ είναι αλήθεια ότι οι υπηρεσίες και η τεχνολογία έχουν πολλαπλασιαστεί, ο οικονομικός τομέας έχει πολωθεί ακόμα περισσότερο μεταξύ χαμηλόμισθων λιανοπωλητών και πάμπλουτων χρηματομεσιτών και χρηματιστών.

Η χρήση των υπολογιστών στην οικονομία έχει οδηγήσει στα ηλεκτρονικά κατάστιχα, έλεγχο δαπανών και γρήγορη κίνηση των κερδοσκοπικών κεφαλαίων σε αναζήτηση του μεγίστου κέρδους ενώ ταυτόχρονα υποδεικνύουν κτηνώδεις περικοπές του προϋπολογισμού για τα κοινωνικά προγράμματα.
Η “μεγάλη ανατροπή” φαίνεται να είναι μια μακρόχρονη, μεγάλης κλίμακας διαδικασία επικεντρωμένη στις κυρίαρχες καπιταλιστικές χώρες της δυτικής Ευρώπης, της βόρειας Αμερικής και στις πρώην κομμουνιστικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Αυτό μας προτρέπει να εξετάσουμε τις συστημένες αίτιες που επιβάλουν τις ιδιαίτερες ιδιοσυγκρασίες κάθε χώρας.

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗΣ

Υπάρχουν δυο γραμμές εξέτασης οι οποίες πρέπει να διευκρινιστούν για να καταλήξουμε σε συμπέρασμα σχετικά με την πτώση του κράτους ευημερίας και την μαζική υποχώρηση του βιοτικού επίπεδου.
Η μια γραμμή εξετάζει την βαθειά αλλαγή στο διεθνές περιβάλλον όπου έχουμε μετακινηθεί από ένα ανταγωνιστικό διπολικό σύστημα, βασισμένο στην αντιπαλότητα μεταξύ του συλλογικού κράτους ευημερίας των χώρων του ανατολικού μπλοκ και των καπιταλιστικών χώρων της Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής, σε ένα διεθνές σύστημα που μονοπωλείται από ανταγωνιζόμενα καπιταλιστικά κράτη.
Η δεύτερη γραμμή μας κατευθύνει να εξετάσουμε τις αλλαγές στις εσωτερικές κοινωνικές σχέσεις των καπιταλιστικών χώρων, δηλαδή την μετακίνηση από την έντονη ταξική πάλη στη μακρόχρονη ταξική συνεργασία σαν οργανωτική αρχή στη σχέση μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου. Η κυρία πρόταση πληροφορίας αυτής της διατριβής είναι ότι η ανάδυση του κράτους ευημερίας ήταν μια ιστορική έκβαση μιας περιόδου όπου υπήρχαν υψηλού επίπεδου συναγωνισμοί μεταξύ συλλογικής ευημερίας και καπιταλισμού και όπου τα ταξικής κατεύθυνσης συνδικάτα και κοινωνικά κινήματα υπερείχαν των οργανώσεων της ταξικής συνεργασίας.

Είναι καθαρό ότι και οι δυο γραμμές σχετίζονται μεταξύ τους, όπου όσο τα συλλογικά κράτη εφάρμοζαν μεγαλύτερες παροχές ευημερίας για τους πολίτες τους τα συνδικάτα και τα κοινωνικά κινήματα στη δύση είχαν κοινωνικά κίνητρα και θετικά παραδείγματα να κινητοποιήσουν τα μελή τους και να προκαλέσουν τους καπιταλιστές να συναγωνιστούν την νομοθεσία της ευημερίας στο συλλογικό μπλοκ.

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ

Αμέσως μετά την ήττα των φασιστικών-καπιταλιστικών καθεστώτων, με την συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας, η σοβιετική ένωση και οι πολιτικοί της σύμμαχοι στην ανατολική Ευρώπη αποδυθήκαν σε ένα μαζικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης, ανασυγκρότησης, οικονομικής ανάπτυξης και στερέωσης της εξουσίας, βασισμένο σε μακρόπνοες κοινωνικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις. Ο μεγάλος φόβος των δυτικών καπιταλιστικών καθεστώτων ήταν μήπως η εργατική τάξη στη δύση “ακόλουθης” το σοβιετικό παράδειγμα η, το λιγότερο, υποστήριξη κόμματα και δραστηριότητες που θα υπονόμευαν την καπιταλιστική ανασυγκρότηση.

Δεδομένης της πολίτικης αναξιοπιστίας πολλών δυτικών καπιταλιστών λογά της συνεργασίας τους με τους ναζί η της καθυστερημένης, αδύνατης αντίστασης στη φασιστική εκδοχή του καπιταλισμού, δεν μπορούσαν να καταφύγουν στις ακραίες κατασταλτικές μεθόδους του παρελθόντος.

Αντιθέτως, οι δυτικές καπιταλιστικές τάξεις εφάρμοσαν μια διπρόσωπη στρατηγική αντιμετώπισης των συλλογικών σοβιετικών μεταρρυθμίσεων ευημερίας: επιλεγμένη καταστολή της εσωτερικής κομμουνιστικής και, ριζοσπαστικής αριστεράς και παροχές ευημερίας για να εξασφαλίσουν την νομιμοφροσύνη των σοσιαλιστικών και χριστιανοδημοκρατικών κόμματων και συνδικάτων.
Με την μεταπολεμική οικονομική ανασυγκρότηση και ανάπτυξη πολίτικος, ιδεολογικός και οικονομικός ανταγωνισμός εντάθηκε. Το σοβιετικό μπλοκ εισήγαγε ευρείες μεταρρυθμίσεις που περιελάμβαναν πλήρη απασχόληση, εξασφαλισμένη εργασιακή ασφάλιση, καθολική μεριμνά υγείας, δωρεάν υψηλή εκπαίδευση, ένα μηνά πληρωμένη άδεια διακοπών, πλήρη σύνταξη, δωρεάν καλοκαιρινές κατασκηνώσεις και χώρους διακοπών για τις εργατικές οικογένειες και μεγάλης διάρκειας άδεια μητρότητας δίνοντας περισσότερη σημασία στην κοινωνική ευημερία από την ατομική κατανάλωση. Η καπιταλιστική δύση βρίσκονταν κάτω από πίεση για να προσέγγιση τις προσφορές ευημερίας από την ανατολή ενώ επέκτεινε την ατομική κατανάλωση βασισμένη στα φτηνά δάνεια και στις πληρωμές με δόσεις λογά των περισσότερο προηγμένων οικονομιών της.

Από τα μέσα του ’40 μέχρι τα μέσα του ’70 η δύση συναγωνίζονταν με το σοβιετικό μπλοκ έχοντας στο μυαλό δυο στόχους, να κράτηση τη νομιμοφροσύνη των εργατών στη δύση απομονώνοντας τους μαχητικούς τομείς των συνδικάτων και να δελεάσει τους εργαζόμενους στην ανατολή με υποσχέσεις προγραμμάτων σχετικής ευημερίας και μεγαλύτερης ατομικής καταναλωτικότητας. Παρ’ όλες τις προόδους στα προγράμματα κοινωνικής ευημερίας σε ανατολή και δύση, υπήρχαν μεγάλες εργατικές διαμαρτυρίες στην ανατολική Ευρώπη. Αυτές επικεντρώνονταν στην εθνική ανεξαρτησία, στην αυταρχική πατερναλιστική κηδεμονία των συνδικάτων και στην ανεπαρκή πρόσβαση στα ατομικά καταναλωτικά αγαθά. Στη δύση όπου μεγάλες εργατικές και σπουδαστικές αναστατώσεις στη γάλλια και Ιταλία απαιτούσαν να σταματήσει η καπιταλιστική κυριαρχία στους χώρους δουλειάς και στην κοινωνική ζωή, λαϊκή αντίδραση στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους (Ινδοκίνα, Αλγερία, κλπ), στα αυταρχικά χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού κράτους (ρατσισμός) και στην συγκέντρωση πλούτου είχαν πλατεία εξάπλωση. Με αλλά λόγια οι νέοι αγώνες στην ανατολή και δύση είχαν προϋπόθεση την εμπέδωση του κράτους ευημερίας και την επέκταση της λαϊκής πολίτικης και κοινωνικής δύναμης στο κράτος και την παραγωγική διαδικασία. Ο συνεχής ανταγωνισμός μεταξύ του συλλογικού και του καπιταλιστικού συστήματος ευημερίας εξασφάλιζε ότι δεν θα ύπαρξη πισωγύρισμα στις μεταρρυθμίσεις που είχαν μέχρι τότε επιτευχτεί.
Εν τούτοις οι ήττες των λαϊκών εξεγέρσεων του ’60 και ’70 έδειξαν ότι δεν θα γίνουν περισσότερες πρόοδοι στην κοινωνική ευημερία. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι δημιουργήθηκε ένας κοινωνικός διαχωρισμός μεταξύ των κυριάρχων τάξεων και των εργατών και στα δυο μπλοκ που οδήγησε στο βάλτωνα των οικονομιών, γραφειοκρατικοποιηση των συνδικάτων και απαιτήσεις από τις καπιταλιστικές τάξεις για νέα, δυναμική ηγεσία, ικανή να προκαλέσει το συλλογικό μπλοκ και να αποσυναρμολόγηση συστηματικά το κράτος ευημερίας.

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗΣ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΡΗΓΚΑΝ – ΘΑΤΣΕΡ ΣΤΟ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΩΦ

H μεγάλη ψευδαίσθηση, την όποια αγκάλιασαν οι μάζες του μπλοκ της συλλογικής ευημερίας, ήταν η αντίληψη ότι η υπόσχεση των δυτικών για μαζική κατανάλωση μπορούσε να συνδυαστεί με προχωρημένα προγράμματα ευημερίας τα όποια σε αυτούς είχαν παραχωρηθεί από μακρού. Τα πολιτικά σημάδια πάντως από τη δύση κινούντο προς την αντίθετη κατεύθυνση. Με την άνοδο του πρόεδρου ρεγκών στις ΗΠΑ και της πρωθυπουργού Θάτσερ στη Μ.Βρεταννια οι καπιταλιστές επανέκτησαν πλήρη έλεγχο στην κοινωνική ημερησία διάταξη καταφέρνοντας θανάσιμα χτυπήματα σε ότι είχε απομείνει από την μαχητικότητα των συνδικάτων και εξαπολύοντας μια πλήρης κλίμακες κούρσα εξοπλισμών με τη στένωση με σκοπό να χρεοκοπήσουν την οικονομία της.

Επί πλέον η ‘ευημερία’ στην ανατολή είχε περά για περά υπονομευτή από μια αναδυομένη τάξη ανερχόμενων, εκπαιδευμένων ελίτ που έδεσαν με τους κληροκρατίες, νέο-φιλελευθέρους γκάνγκστερ και οποιονδήποτε άλλον εξέφραζε ‘δυτικές άξιες’. Αυτοί ελάμβαναν πολιτική και υλική υποστήριξη από δυτικές οργανώσεις, δυτικές μυστικές υπηρεσίες, το Βατικανό (ειδικά στην Πολώνια), ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και την συνδικαλιστική ομοσπονδία των ΗΠΑ ενώ, στις παρυφές, παρέχονταν ιδεολογική επικάλυψη από τους αυτοκινούμενους “αντί-σταλινικούς” αριστερούς στη δύση.
Ολόκληρο το πρόγραμμα ευημερίας του σοβιετικού μπλοκ είχε κτιστεί από πάνω προς τα κάτω και, συνεπώς, δεν είχε μια πολιτικοποιημένη, ανεξάρτητη, μαχητική και με ταξική συνείδηση οργάνωση να το υπεράσπιση από την πλήρους κλίμακας επίθεση που εξαπολύθηκε από το γκανγκστερικο-κλεπτοκρατικο-κληρικο-νεοφιλελευθερο-’αντισταλινικο’ μπλοκ.

Παρομοίως στη δύση ολόκληρο το κοινωνικό πρόγραμμα ευημερίας ήταν συνδεδεμένο με τα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, το δημοκρατικό κόμμα στις ΗΠΑ και μια συνδικαλιστική ιεραρχία που της έλειπαν η ταξική συνείδηση και κάθε ενδιαφέρον για ταξική πάλη. Η μονή σκέψη των συνδικαλιστών γραφειοκρατών ήταν να μαζεύουν εισφορές μελών, κρατώντας την εσωτερική οργανωτική δύναμη γύρω τους και ο προσωπικός τους πλουτισμός κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ επιταχύνθηκε από την άνευ προηγούμενου παράδοση, εκ μέρους του καθεστώτος του Γκορμπατσόφ, των συμμαχικών κρατών του σύμφωνου της Βαρσοβίας στις δυνάμεις του ΝΑΤΟ.

Οι τοπικοί κομμουνιστές ηγέτες ανακυκλωθήκαν γρήγορα σαν νέο-φιλελευθεροι πληρεξούσιοι και φίλο-δυτικοι τοποτηρητές οι όποιοι ταχύτατα κινήθηκαν για να εξαπολύσουν ολοκληρωτική επίθεση στην λαϊκής ιδιοκτησίας δημόσια περιουσία και να διαλύσουν την βασική εργατική νομοθεσία προστασίας των εργαζομένων και εργατικής ασφάλειας, η όποια ήταν σύμφυτη με τις συλλογικές διευθυντικές εργατικές σχέσεις. Με λίγες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, το σύνολο του επισήμου πλαισίου της συλλογικής ευημερίας συντρίφτηκε. Αμέσως μετά ήρθε η απογοήτευση των μαζών μεταξύ των εργατών του ανατολικού μπλοκ καθώς τα, κατευθυνόμενα από τη δύση, “αντιστασιακά” τους συνδικάτα τους έφεραν μπροστά σε μαζικές απολύσεις. Η μεγάλη πλειοψηφία των μαχητικών εργατών των ναυπηγείων του ντάνσιγκ, οργανωμένοι στο κίνημα της “Αλληλεγγύης” απολύθηκαν και υποχρεωθήκαν να ψάξουν για άλλες δουλείες ενώ οι άγρια πανηγυρίζοντας “ηγέτες” τους, από μακρού αποδεκτές της υλικής υποστήριξης των δυτικών μυστικών υπηρεσιών και των συνδικάτων προωθήθηκαν για να γίνουν ευημερούντες πολιτικοί, εκδότες και επιχειρηματίες.

Τα δυτικά συνδικάτα και η “αντιστασιακή” αριστερά (σοσιαλδημοκράτες, τροτσκιστές και κάθε ενδιάμεση σέχτα και κίνημα διανοουμένων) εκτελούσαν εργολαβική υπηρεσία όχι μόνο αποτελειώνοντας το συλλογικό σύστημα(κάτω από το σλόγκαν, ’οτιδήποτε είναι καλύτερο από το σταλινισμό’ αλλά και τελειώνοντας το κράτος πρόνοιας για πολλά εκατομμύρια εργάτες, συνταξιούχους και τις οικογένειες τους.

Όταν το συλλογικό κράτος ευημερίας καταστράφηκε η τάξη των δυτικών καπιταλιστών δεν χρειάστηκε πλέον να συναγωνίζεται για παραχωρήσεις κοινωνικής ευημερίας, το μεγάλο πισωγύρισμα βρισκόταν σε πλήρη κίνηση. Για τις επόμενες δυο δεκαετίες τα δυτικά καθεστώτα, φιλελεύθεροι, συντηρητικοί και σοσιαλδημοκράτες, κάθε ένας με τη σειρά του, κομμάτιασαν τη νομοθεσία της ευημερίας, οι συντάξεις μειωθήκαν και μεγάλωσε ο χρόνος για συνταξιοδότηση καθώς θέσπισαν το δόγμα της “δουλειάς μέχρι κατάρρευση”. Εξαφανίστηκε η ασφάλεια εργασίας και η προστασία στους χώρους δουλειάς, απλοποιήθηκαν οι απολύσεις και μειώθηκε η αποζημίωση ενώ άνθισε η κίνηση των κεφαλαίων. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση εκμεταλλεύτηκε το τεράστιο απόθεμα της χαμηλόμισθης ειδικευμένης εργασίας από τις πρώην συλλογικές χώρες. Οι “αντιστασιακοί” εργάτες κληρονομήσαν τον χειρότερο από όλους τους κόσμους όταν χάσαμε το δίκτυο της κοινωνικής ευημερίας της ανατολής και απέτυχαν να εξασφαλίσουν τα επίπεδα κατανάλωσης και ευημερίας της δύσης. Το γερμανικό κεφάλαιο εκμεταλλεύτηκε τη φτηνότερη εργασία των Πολωνών και Τσέχων ενώ οι Τσέχοι πολιτικοί ιδιωτικοποίησαν υψηλής τεχνολογίας κρατικές βιομηχανίες και κοινωνικές υπηρεσίες αυξάνοντας τα τέλη και περιορίζοντας την προσέγγιση σε όσες υπηρεσίες απέμειναν.

Στο όνομα της “ανταγωνιστικότητας” το δυτικό κεφάλαιο από-βιομηχανοποιησε και μετέφεραν άλλου τεράστιες βιομηχανίες επιτυχώς, χωρίς ουσιαστική αντίσταση από τα γραφειοκρατικοποιημένα “αντιστασιακά” συνδικάτα. Μη έχοντας πλέον να ανταγωνιστούν με τους συλλογικούς για το ποιος έχει καλύτερο σύστημα ευημερίας, οι δυτικοί καπιταλιστές τώρα ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για το ποιος είχε το χαμηλότερο εργασιακό κόστος και κοινωνικά έξοδα, την πιο χαλαρή προστασία περιβάλλοντος και εργασιακού χώρου και τους ευκολότερους και φτηνότερους νομούς για να απολύουν υπάλληλους και να μισθώνουν προσωρινούς εργάτες. Ολόκληρος ο στρατός των ανίκανων “αντισταλινικών” αριστερων εγκατασταθηκε ανετα στα πανεπιστημια γκαριζοντας μέχρι βραχνιασματος εναντια στην “νεοφιλελεύθερη” επίθεση και την ‘ανάγκη για μια αντί-καπιταλιστική στρατηγική’ χωρίς την παραλιακότερη σκέψη σχετικά με το ποσό είχαν συμβάλλει στην υπονόμευση του ιδίου του κράτους ευημερίας το όποιο είχε εκπαίδευση, θρύψει και δώσει δουλεία στους εργαζόμενους.

Εργατική Μαχητικότητα, Βορράς και Νότος

Τα προγράμματα ευημερίας ειδικά στη δυτική Ευρώπη και στη βόρεια Αμερική χτυπήθηκαν από την απώλεια ενός ανταγωνιστικού συστήματος στην ανατολή από την εισροή και την επίδραση της φτηνής εργασίας από την ανατολή και εξαιτίας του ότι τα δικά τους συνδικάτα είχαν καταντήσει συνακόλουθοι των νεοφιλελεύθερων, εργατικών και δημοκρατικών κόμματων. Σε αντίθεση, στο νότο, ιδιαίτερα στη λατινική Αμερική και, σε μικρότερο βαθμό, στην Ασία, ο αντίθετος στην ευημερία φιλελευθερισμός κράτησε μόνο μια δεκαετία. Στη λατινική Αμερική ο νέο-φιλελευθερισμος βρέθηκε σύντομα κάτω από ισχυρή πίεση καθώς ένα νέο κύμα ταξικής μαχητικότητας ξέσπασε και επανέκτησε κάποιο από το χαμένο έδαφος. Κατά το τέλος της πρώτης δεκαετίας του νέου αιώνα η εργασία στη λατινική Αμερική μεγάλωνε το μερτικό της στα εθνικά εσοδέψει κοινωνικές δαπάνες αυξήθηκαν και το κράτος ευημερίας ήταν στη διαδικασία να ξανακερδίσει ορμή σε ευθεία αντίθεση με ότι συνέβαινε στη δυτική Ευρώπη και στην βόρεια Αμερική. Κοινωνικές εξεγέρσεις και ισχυρά λαϊκά κινήματα οδήγησαν σε αριστερά και κέντρο-αριστερά καθεστώτα και πολιτικές στη λατινική Αμερική. Μια δυναμική σειρά εθνικών συγκρούσεων γκρέμισε τα νέο-φιλελευθερα καθεστώτα και ένα ογκούμενο κύμα διαμαρτυρίας εργατών και χωρικών στην κινά οδήγησε σε 10% και σε 30% αυξήσεις μισθών στις βιομηχανικές ζώνες και προχωρεί για να αποκαταστήσει το σύστημα υγείας και δημόσιας εκπαίδευσης.

Αντιμετωπίζοντας μια νέα από τα κάτω, με εργατική βάση κοινωνικό-πολιτιστικη εξέγερση, το κινέζικο κράτος και η επιχειρηματική ελίτ προώθησαν βιαστικά νομοθεσία κοινωνικής ευημερίας την ώρα που στη νότια Ευρώπη χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία βρίσκονταν στην διαδικασία απόλυσης εργατών και κόψιμο μισθών, μείωσης κατωτάτου μισθού, αύξησης συντάξιμης ηλικίας και κόψιμο κοινωνικών δαπανών. Τα καπιταλιστικά καθεστώτα της δύσης δεν αντιμετωπίζουν πλέον συναγωνισμό από το αντίπαλο σύστημα ευημερίας του ανατολικού μπλοκ αφού όλοι έχουν αγκαλιάσει το ήθος “το λιγότερο το καλύτερο”.

Λιγότερες κοινωνικές δαπάνες σημαίνουν μεγαλύτερες επιδοτήσεις για τις επιχειρήσεις, μεγαλύτερο προϋπολογισμό για εξαπόλυση ιμπεριαλιστικών πολέμων και την εγκαθίδρυση μαζικού αστυνομικού κράτους για την “ασφάλεια της χώρας”. Επίσης λιγότεροι φόροι στο κεφάλαιο οδηγούν σε μεγαλύτερα κέρδη. Οι “αντιστασιακοί” αριστεροί και φιλελεύθεροι διανοούμενοι έπαιξαν ένα ζωτικό ρολό στη συσκότιση του σημαντικού θετικού ρόλου που η σοβιετική ευημερία είχε στην πίεση που ασκούσε στα καπιταλιστικά καθεστώτα της δύσης να ακολουθούσουν την πρωτοβουλία της. Αντί αυτού στις δεκαετίες που ακλούθησαν το θάνατο του Στάλιν και ενώ η σοβιετική κοινωνία εξελίσσονταν σε ένα υβριδικό σύστημα αυταρχικής ευημερίας, αυτοί οι διανοούμενοι συνέχισαν να αναφέρονται σ' αυτά τα καθεστώτα σαν “σταλινικά”, συσκοτίζοντας την πηγή της αρχής της νομιμοποίησης μεταξύ των πολιτών τους – το προχωρημένο σύστημα ευημερίας τους. Οι ίδιοι διανοούμενοι δήλωναν ότι το “σταλινικό σύστημα” ήταν εμπόδιο στο σοσιαλισμό και έστρεφαν τους εργάτες εναντια στις θετικές του πλευρές σαν κράτος ευημερίας με την αποκλειστική εστίαση στα γκαγκ του παρελθόντος. Συζητούσαν ότι η “πτώση του σταλινισμού” θα φέρει ένα μεγάλο άνοιγμα για “δημοκρατικό επαναστατικό σοσιαλισμό”.

Στην πραγματικότητα, η πτώση της συλλογικής ευημερίας οδήγησε στην καταστροφή του κράτους ευημερίας σε δύση και ανατολή και στην άνοδο της πιο μοχθηρής μορφής του πρωτογόνου νέο-φιλελευθερου καπιταλισμού. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε σε μεγαλύτερη συρρίκνωση το κίνημα των συνδικάτων και ώθησε στην “δεξιά στροφή” των σοσιαλδημοκρατικών και εργατικών κόμματων μέσω των ιδεολογιών της “νέας εργασίας” και “τρίτου δρόμου”.

Οι ‘αντιστασιακοί’ αριστεροί διανοούμενοι ποτέ δεν ασχολήθηκαν να διαλογιστούν σοβαρά σχετικά με το δικό τους ρολό στην πτώση του συλλογικού κράτους ευημερίας ούτε έχουν αποδεχτεί κάποια ευθύνη για τις εξοντωτικές κοινωνικό-οικονομικες συνέπειες σε δύση και ανατολή. Ακόμα περισσότερο οι ίδιοι διανοούμενοι δεν έχουν δισταγμούς στην ‘μετασοβιετική’ εποχή να υποστηρίξουν (‘κριτικά’ βεβαίως) το βρετανικό εργατικό κόμμα, το γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα, το δημοκρατικό κόμμα των Κλίντον-ομπαμα και αλλά ‘μικρότερα κακά’ που εφαρμόζουν νεοφιλελευθερισμό. Υποστήριξαν την ολοκληρωτική καταστροφή της Γιουγκοσλαβίας και τους αποικιακούς πολέμους των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή, βόρεια Αφρική και νότια Ασία.

Όχι λίγοι “αντιστασιακοί” διανοούμενοι στην Αγγλία και γάλλια έχουν τσουγκρίσει ποτήρια σαμπάνιας με στρατηγούς, τραπεζίτες και την ελίτ του πετρελαίου για τις αιματοβαμμένες επεμβάσεις του ΝΑΤΟ και την ερήμωση της Λιβύης- μοναδικού κράτους ευημερίας στην Αφρική.

Οι ‘αντιστασιακοί’ αριστεροί διανοούμενοι, ασφαλώς τοποθετημένοι τώρα σε προνομιακά πανεπιστημιακά πόστα στο Λονδίνο, Παρίσι, νέα Υόρκη και Λος Άντζελες δεν έχουν επηρεαστεί προσωπικά από το πισωγύρισμα των δυτικών προγραμμάτων ευημερίας αλλά αμετάτρεπτα αρνούνται να αναγνωρίσουν τον εποικοδομητικό ρολό τον όποιο τα σοβιετικά προγράμματα ευημερίας έπαιξαν αναγκάζοντας τη δύση να ‘κράτηση’ έναν τύπο ‘κούρσας κοινωνικής ευημερίας’ χορηγώντας ωφελεί στην εργατική της τάξη.

Αντιθέτως, συζητούν(στις ακαδημαϊκές τους συναντήσεις) ότι μεγαλύτερη ‘εργατική μαχητικότητα’ (δύσκολα πιθανή με την συμμέτοχη στα γραφειοκρατικοποιημενα και συρρικνωμένα συνδικάτα) και μεγαλύτερες και συχνότερες ‘σοσιαλιστικές εκπαιδευτικές συζητήσεις’ (όπου μπορούν να παρουσιάσουν τις δίκες τους ριζοσπαστικές αναλύσεις…. ο ένας στον άλλο) τελικά θα επαναφέρουν το σύστημα ευημερίας.

Στην πραγματικότητα, τα ιστορικά επίπεδα οπισθοδρόμησης, όσον αφορά τη νομοθεσία ευημερίας, συνεχίζουν αμείωτα.

Υπάρχει μια αντίστροφη (και διεστραμμένη) σχέση μεταξύ της ακαδημαϊκής προεξοχής της ‘“αντιστασιακή” ’ αριστεράς και του θανάτου του κράτους των πολιτικών ευημερίας.

Και ακόμη οι ‘αντιστασιακό’ διανοούμενοι αναρωτιούνται σχετικά με τη στροφή στον δημαγωγικό λαϊκισμό της άκρας δεξιάς ανάμεσα στη σκληρά πιεζόμενη εργατική τάξη!

Εάν εξετάσουμε και συγκρίνουμε τη σχετική επιρροή των “αντιστασιακών” διανοουμένων στην δημιουργία του κράτους ευημερίας με το ανταγωνιστικό συλλογικό σύστημα ευημερίας του ανατολικού μπλοκ η μαρτυρία είναι υπερβολικά καθαρή: Τα δυτικά συστήματα ευημερίας είχαν κατά πολύ περισσότερο επηρεαστεί από τους συστηματικούς ανταγωνιστές τους παρά από τις ευλαβικές κριτικές των περιθωριακών “αντιστασιακών” ακαδημαϊκών.

Η ‘αντιστασιακή’ μεταφυσική έχει τυφλώσει μια ολόκληρη γενεά διανοουμένων στις περιπλοκές συνεργασίες και πλεονεκτήματα του ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος όπου οι αντίπαλοι προσφέρουν μετρά ευημερίας για να νομιμοποιήσουν το δικό τους ρολό και να υπονομευόσουν τους αντίπαλους τους. Η πραγματικότητα των πολιτικών της παγκόσμιας δύναμης οδήγησε την ‘αντιστασιακή’ αριστερά να γένη ένα πιόνι στην πάλη των δυτικών καπιταλιστών για να περιορίσουν το κόστος της ευημερίας και να εγκαταστήσουν την πλατφόρμα εκτόξευσης της νεοφιλελεύθερης αντεπανάστασης.
Οι βαθειάς δομές του καπιταλισμού ήταν οι πρώτοι ευεργετούντες από τον αντισταλινισμό.
Η πτώση της νόμιμης τάξης των συλλογικών κρατών οδήγησε στις πιο ανήκουστες μορφές του αρπακτικού-γκανγκστερικου καπιταλισμού στην πρώην στένωση και στις χώρες του σύμφωνου της Βαρσοβίας.
Σε αντίθεση με τις πλάνες της “αντιστασιακή” αριστεράς πουθενά δεν αναδύθηκε μια “μετασταλινική” σοσιαλιστική δημοκρατία. Οι κύριοι δράστες της ανατροπής των συλλογικών κρατών ευημερίας και επιμεληθέντες από το κενό εξουσίας είναι οι δισεκατομμυριούχοι ολιγαρχίες που λεηλάτησαν τη Ρωσία και την ανατολικοί επικεφαλείς των, άξιας πολλών δισεκατομμυρίων, καρτέλ διακίνησης ναρκωτικών και λευκής σάρκας που μετέτρεψαν εκατοντάδες εκατομμύρια ανέργους εργοστασιακούς εργάτες και τα παιδιά τους στην Ουκρανία, Μολδάβα, Πολώνια, Ουγγαρία, Κόσσοβο και άλλου σε αλκοολικούς, πόρνες και ναρκομανείς.

Από δημογραφική άποψη, οι περισσότερο χαμένες από την ανατροπή του συλλογικού συστήματος ευημερίας είναι οι εργαζόμενες γυναίκες που χάσαμε τις δουλείες τους, τις άδειες μητρότητας, τη φροντίδα των παιδιών και τη νομική προστασία και υποφέρουν από μια επιδημία εσωτερικής βίας από τις γροθιές των ανέργων και μεθυσμένων συζύγων τους. Ο ρυθμός θνησιμότητας μητέρων και παιδιών εκτοξεύτηκε από το ελαττωματικό σύστημα δημόσιας υγείας. Οι γυναίκες της εργατικής τάξης στην ανατολή υπόφεραν από άνευ προηγούμενου απώλεια ουσιαστικής κατάστασης και νόμιμων δικαιωμάτων και αυτό οδήγησε στη μεγαλύτερη δημογραφική μείωση της μεταπολεμικής ιστορίας, καθοδικοί ρυθμοί γεννήσεων, ανοδικοί ρυθμοί θνησιμότητας και γενικευμένη απελπισία.

Στη δύση, οι ‘αντσταλινικοί’ φεμινιστές αγνόησαν τη δική τους συμμέτοχη στο σκλάβωμα και τον εξευτελισμό των ‘αδελφών’ τους στην ανατολή(ήταν πολύ απασχολημένοι να εξυμνούν τους ομοίους του Βάκα Χάβελ).

Βεβαίως οι ‘αντιστασιακό’ διανοούμενοι θα δηλώσουν ότι τα αποτελέσματα που είχαν οραματιστεί απέχουν πολύ από αυτό που εκτυλίχτηκε και θα αρνηθούν την αποδοχή οποιασδήποτε ευθύνης για τις πραγματικές συνέπειες των πράξεων τους, τη συνένοχη τους και των ψευδαισθήσεων τις οποίες δημιούργησαν. Η αποτρόπαια αιτιολογία τους ότι ‘οτιδήποτε είναι καλύτερο από το σταλινισμό’ ακούγεται κούφια στο μεγάλο χάσμα που περιέχει μια χαμένη γένια των εργατών του ανατολικού μπλοκ και των οικογενειών τους.

Πρέπει να αρχίσουν να μετράμε τον μεγάλο στρατό των πολλών εκατομμυρίων ανέργων στην ανατολή, τα εκατομμύρια των αφανισμένων θυμάτων της φυματίωσης και του έιτζ στη Ρωσία και στην ανατολική Ευρώπη (όπου ούτε το ένα ούτε το άλλο αντιπροσώπευαν κίνδυνο πριν την ‘κατάρρευση’), τις κρεουργημένες ζωές των εκατομμυρίων νεαρών γυναικών παγιδευμένων στα πορνεία του Τελ Αβίβ, Πρίστινα, Βουκουρεστίου, Αμβούργου, Βαρκελώνης, Αμμάν, Ταγγέρης και Μπρούκλιν.

Συμπέρασμα

Το μεγαλύτερο ξεχωριστό χτύπημα στα προγράμματα ευημερίας όπως τα γνωριζουμε,τα όποια αναπτύχτηκαν κατά τη διάρκεια των τεσσάρων δεκαετιών από το ’40 μέχρι το ’80, ήταν το τέλος της αντιπαλότητας μεταξύ του σοβιετικού μπλοκ και της δυτικής Ευρώπης και βόρειας Αμερικής.
Παρ’ όλη την αυταρχική φύση του ανατολικού μπλοκ και τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της δύσης και οι δυο αναζήτησαν νομιμοποίηση και πολιτικά πλεονεκτήματα εξασφαλίζοντας τη νομιμοφροσύνη της μάζας των εργαζομένων μέσω άπτων κοινωνικό-οικονομικων παροχών. Σήμερα, εν όψει του νεοφιλελεύθερου ‘πισωγυρίσματος’, οι μεγαλύτεροι εργατικοί αγώνες περιστρέφονται γύρω από την υπεράσπιση των λείψανων του κράτους ευημερίας, τα σκελετωμένα υπολείμματα μιας προηγούμενης εποχής.
Προς το παρόν υπάρχουν πολύ λίγες προοπτικές για κάποια επιστροφή σε ανταγωνιστικά διεθνή συστήματα ευημερίας εκτός εάν κάποιος διακρίνει λίγες προοδευτικές χώρες, όπως η Βενεζουέλα, που έχουν θεσμοθετήσει μια σειρά μεταρρυθμίσεων στην υγεία, εκπαίδευση και εργασία χρηματοδοτούμενες από τον εθνικοποιημένο τους τομέα του πετρελαίου.

Ένα από τα παράδοξα της ιστορίας της ευημερίας στην ανατολική Ευρώπη μπορεί να βρεθεί στο γεγονός ότι οι μεγάλοι εργατικοί αγώνες που βρίσκονται σε εξέλιξη (στην Τσεχία, Πολώνια, Ουγγαρία και άλλες χώρες, οι οποίες έχουν γκρεμίσει τα συλλογικά τους καθεστώτα), περιλαμβάνουν υπεράσπιση των ‘σταλινικών’ καταλοίπων όπως σύνταξης, δημόσιας υγείας, απασχόλησης, παιδείας και άλλων πολιτικών ευημερίας.

Με αλλά λόγια, ενώ οι δυτικοί διανοούμενοι καυχώνται ακόμα για τους θριάμβους τους επί του ‘σταλινισμού’ οι αληθινοί εργαζόμενοι στην ανατολή έχουν εμπλακεί σε καθημερινούς μαχητικούς αγώνες για να διατηρήσουν-επανακτησουν τα θετικά χαρακτηριστικά ευημερίας αυτών των δυσφημισμένων κρατών. Πουθενά άλλου δεν είναι πιο εμφανές από την Κίνα και τη Ρωσία, όπου οι ιδιωτικοποιήσεις έφεραν απώλεια απασχόλησης και, στην περίπτωση της Κίνας, η κτηνώδης απώλεια των ωφελημάτων στην δημόσια υγεία όπου εργατικές οικογένειες με σοβαρές ασθένειες καταστρέφονται από τα έξοδα της ιδιωτικοποιημένης ιατρικής φροντίδας.

Στον σημερινό κόσμο ο ‘αντισταλινισμός’ είναι μια αλληγορία για μια αποτυχημένη γένια στα περιθώρια των μαζικών πολιτικών που έχει ξεπεραστεί από έναν δηλητηριώδη νέο-φιλελευθερισμο ο όποιος δανείστηκε τις περιφρονητικές του εκφράσεις(οι Μπλερ και Μπους ήταν επίσης ‘αντιστασιακό’) στην πορεία της κατεδάφισης του κράτους ευημερίας.

Σήμερα η μαζική ώθηση για το ξαναχτισθώ ενός κράτους ευημερίας βρίσκεται σ' αυτές τις χώρες οι οποίες έχασαν, η βρίσκονται στη διαδικασία να χάσουν ολόκληρο το δίκτυο κοινωνικής ασφάλειας όπως η Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και αυτές οι λατινοαμερικάνικες χώρες όπου λαϊκές εξεγέρσεις, βασισμένες στην ταξική πάλη , συνδεδεμένες με εθνικά απελευθερωτικά κινήματα, βρίσκονται σε άνοδο.

Οι νέοι μαζικοί αγώνες για την ευημερία κάνουν λίγες ευθείες αναφορές στις προηγούμενες συλλογικές εμπειρίες και ακόμη λιγότερες στους κενούς λογούς της ‘“αντιστασιακή” ’ αριστεράς η όποια έχει κολλήσει σε μια μπαγιάτικη και άσχετη χρονική διαστροφή. Αυτό που είναι αρκετά καθαρό πάντως είναι ότι τα εργατικά κοινωνικά προγράμματα ευημερίας που κερδήθηκαν και χάθηκαν στα επακόλουθα της πτώσης του σοβιετικού μπλοκ έχουν επιστρέψει σαν στρατηγικοί στόχοι δίνοντας ώθηση σε τωρινούς και μελλοντικούς εργατικούς αγώνες. Αυτό που πρέπει να ερευνηθεί περισσότερο είναι η σχέση μεταξύ της ανόδου των τεράστιων αστυνομικών κρατικών μηχανισμών στη δύση και την έκλειψη και διάλυση των αντιστοιχών κρατών ευημερίας. Η αύξηση της ‘εθνικής ασφάλειας’ και ο ‘πόλεμος κατά της τρομοκρατίας’ πάνε παράλληλα με την ελάττωση των προγραμμάτων κοινωνικής ασφάλειας, δημόσιας υγείας και την μεγάλη πτώση του επίπεδου διαβίωσης για εκατοντάδες εκκατομυρία ανθρώπους.

olympia.gr