Ο Λαβύρινθος της Μοναξιάς, Οκτάβιο Πας

 

Γράφει: Άννα Κοντοθανάση

 

Εισαγωγικό σημείωμα, μετάφραση, σημειώσεις: Ντιάνα Μπόμπολου Επίμετρο: Βίκτωρ Ιβάνοβιτς, Εκδ. Αλεξάνδρεια

 Στο βιβλίο αυτό, που τυπικά θα μπορούσε κανείς να κατατάξει στην κατηγορία του κοινωνιολογικού-ανθρωπολογικού δοκιμίου, ο Οκτάβιο Πας διερευνά την ιστορική  πολιτιστική ταυτότητα του λαού του, ως μέρος και απαρχή της ουσιαστικής αναζήτησης «του εαυτού ως άλλου», δηλαδή στην ουσία αναστοχαζόμενος τον εαυτό του μέσα από τη διερεύνηση του συλλογικού υποκειμένου.

Επιχειρώντας μία ψυχολογική ανατομία του μεξικάνικου λαού, μέσα από δρόμους τόσο πολιτιστικούς όσο και ιστορικούς, πετυχαίνει παράλληλα την ψυχολογική ανατομία του αλλοτριωμένου και κατακερματισμένου ατομικού και συλλογικού υποκειμένου και αναζητεί την ανασύνθεση του ατομικού και του συλλογικού και το μεταξύ τους διάλογο.

Παραθέτει με τρόπο συναρπαστικό την ιστορία του λαού του, από τις προκολομβιανές κοινωνίες μέχρι τη Μεξικάνικη Επανάσταση. Μη παραγνωρίζοντας τη βαρύνουσα σημασία των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών που ορίζουν τις ιστορικές εξελίξεις, αναδεικνύει παράλληλα  την τεράστια συμβολή του ανθρώπινου φαντασιακού στη θέσμιση της κοινωνίας και στη βίωση της ιστορικότητας, και έτσι εξετάζει τη  μεξικάνικη αλλά και την ανθρώπινη ιστορική περιπέτεια σαν βιωμένο σύμπαν, κατακτημένο μέσα  από καθημερινές συμβολικές χειρονομίες, θρύλους, δοξασίες, τελετουργίες.

Έναν κόσμο κατοικημένο, προστατευόμενο ή απειλούμενο  από υπερφυσικά πλάσματα, αιμόφυρτους Χριστούς, Μητέρες-παρθένες, χίμαιρες, μάγισσες, αζτέκους βασιλιάδες και επαναστάτες ήρωες.

«Ο Μεξικανός λατρεύει τον αιμόφυρτο και ταπεινωμένο Ιησού, που λακτίζουν οι στρατιώτες και καταδικάζουν οι δικαστές,…  αναγνωρίζει τον εαυτό του στη μορφή του Κουαουτέμοκ, του νεαρού Αζτέκου αυτοκράτορα που εκθρονίστηκε, βασανίστηκε και δολοφονήθηκε από τον Κορτές…. Επικεντρώνεται στη λατρεία της Παρθένου της Γουαδελούπης. .. στην Τονάτσιν, τη «Μάνα μας» και θεά της γονιμότητας κατά τους Αζτέκους. Ο Βίγια ακόμα καλπάζει πάνω στ’ άλογο στα λαϊκά τραγούδια του Βορρά. Ο Ζαπάτα πεθαίνει ξανά και ξανά σε κάθε λαϊκό πανηγύρι.».

Επί πλέον, παράλληλα με την ιστορία του λαού του, ιδωμένη ως ιστορία αυτοσυνείδησης, παρουσιάζει εύγλωττα το πρόβλημα της διπλής πολιτισμικής ταυτότητας των λατινοαμερικανών, που βιώνεται συχνά από τους ίδιους σαν σύγχυση ή ακόμη και άρνηση ταυτότητας.

“Ο Μεξικανός καταδικάζει την παράδοσή του εξ’ ολοκλήρου, μια παράδοση που είναι δύσκολος ο διαχωρισμός του ισπανικού από το ινδιάνικο στοιχείο. .. Δεν θέλει να είναι ούτε Ινδιάνος ούτε Ισπανός. Ούτε και να κατάγεται από αυτούς. … Δεν εμφανίζεται ως μιγάς, αλλά ως αφαίρεση… Γίνεται γιος του τίποτα και ξεκινάει μόνο από τον εαυτό του».

Αποτελώντας όχι μόνο ερώτημα, αλλά και απάντηση, το δοκίμιο  αυτό θα έλεγε κανείς πως υπερβαίνει συνθετικά αυτή την άρνηση ταυτότητας, φωτίζοντας μέσα από το μαύρο φως του αζτέκικου ήλιου πτυχές της ανθρώπινης παραφοράς, αλλά και αναζητώντας και προτείνοντας νόημα μέσα στο κατά τα άλλα χαοτικό και απειλητικό σύμπαν.

Έτσι βρίσκει καταληκτικά στο πολιτιστικό παράδειγμα της Μεξικανικής Επανάστασης την «ξαφνική βουτιά του Μεξικού στο είναι του. Επιστροφή στην παράδοση, επανασύνδεση των δεσμών με το παρελθόν, .. το άγριο και λαμπερό πρόσωπο της γιορτής, του θανάτου, του ξεφαντώματος και της πιστολιάς, του πανηγυριού και του έρωτα, που είναι απαγωγή και ντουφεκίδι».

Στο τελευταίο κεφάλαιο του έργου, με τίτλο «Η διαλεκτική της μοναξιάς», σαν συμπέρασμα και ατέλειωτη ταυτόχρονα απόπειρα, αφημένη στον αναγνώστη να την ολοκληρώσει, αν τολμά, προτείνει τον έρωτα σαν σύνθεση της αντίθεσης Κόσμος-Υποκείμενο.

«Η μοναξιά, το να νιώθει κανείς και να ξέρει ότι είναι μόνος, απόμακρος από τον κόσμο και ξένος προς τον εαυτό του, χωριστός απ’ αυτόν, δεν αποτελεί αποκλειστικό χαρακτηριστικό του Μεξικανού. Όλοι μας, κάποια στιγμή της ζωής μας, νιώθουμε μόνοι. Κι ακόμη χειρότερα: είμαστε μόνοι. Η ζωή είναι αποκοπή απ’  αυτό που ήμασταν και βάπτισμα σε αυτό που θα γίνουμε, σε ένα πάντα παράδοξο μέλλον. Η μοναξιά είναι ο έσχατος κύκλος της ανθρώπινης μοίρας. Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον που νιώθει μόνο και το μοναδικό που αποζητεί τους άλλους.
…Σήμερα, η εξουσία καταργεί τη μοναξιά, δια νόμου. Και, μαζί μ” αυτή, τον έρωτα, παράνομη και ηρωική μορφή μέθεξης».
 

Λίγα λόγια για το συγγραφέα

Ο Οκτάβιο Πας υπήρξε σημαντικός ισπανόφωνος συγγραφέας, ποιητής και διπλωμάτης. Γεννήθηκε το 1914 κοντά στην Πόλη του Μεξικού, όπου και πέθανε το 1998. Η οικογένειά του είχε προσχωρήσει στη Μεξικάνικη Επανάσταση. Ο πατέρας του, δημοσιογράφος και δικηγόρος, ήταν εκπρόσωπος του Eμιλιάνο Ζαπάτα στις ΗΠΑ. Το 1935, ο Πας εγκατέλειψε τις νομικές του σπουδές και εργάστηκε  στην πόλη Μέριδα σε σχολείο με παιδιά χωρικών και εργατών. Το 1937, ο Πας συμμετείχε στο δεύτερο Διεθνές Κογκρέσο Συγγραφέων για την Προάσπιση του Πολιτισμού που έλαβε χώρα στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, όπου και εξέφρασε την αλληλεγγύη του στο Δημοκρατικό στρατόπεδο. Το 1943 ο Πας ξεκίνησε να σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια και δύο χρόνια αργότερα μπήκε στο Μεξικανικό Διπλωματικό Σώμα.

Τον Οκτώβριο του 1968 παραιτήθηκε από το Διπλωματικό Σώμα διαμαρτυρόμενος για τη σφαγή από κυβερνητικές δυνάμεις των μαθητών-διαδηλωτών στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών στην πόλη Τλατελόλκο του Μεξικού. Το 1990 του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

www.toperiodiko.gr