Η ζωή μας σε «αναστολή», απώλειες και θλίψη

Αγγελική Τσαγκαράκη

Η πανδημία του τελευταίου ενός έτους, έχει οδηγήσει σε μία σειρά απωλειών, από την «υλική» απώλεια, την αίσθηση της ασφάλειας, τις κοινωνικές μας σχέσεις έως την οικονομική μας ασφάλεια.

Η πανδημία του COVID-19 εκτός από επιδημιολογική κρίση, αποτελεί και ψυχολογική. Ενώ στον καθένα ξεχωριστά η κατάσταση αυτή μπορεί να προκαλεί κάποιο διαφορετικό συναίσθημα όπως, άγχος, στρες, λύπη, και να έχει διαφορετική νοηματοδότηση, αυτό που κυρίως προκαλεί ένα έντονο αίσθημα συλλογικής θλίψης. Είναι σημαντικό να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε ότι βρισκόμαστε εν μέσω αυτής της συλλογικής θλίψης. Όλοι μας κάτι χάνουμε.

Πολλοί από εμάς βιώνουμε προσωπικές απώλειες, συμπεριλαμβανομένης της ασθένειας και του θανάτου λόγω του κορoνοϊού, ή απώλεια απασχόλησης και εργασίας, ως αποτέλεσμα της όλης οικονομικής αναταραχής. Αλλά ακόμη και όσοι δεν έχουμε χάσει κάτι τόσο συγκεκριμένο, όπως ένα αγαπημένο πρόσωπο ή μία δουλειά δεν μένουμε ανεπηρέαστοι. Υπάρχει αυτή η συλλογική θλίψη, καθώς παρακολουθούμε τις εξελίξεις στον εργασιακό τομέα, την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και τα οικονομικά μας συστήματα – όλα αυτά τα συστήματα στα οποία κάποτε βασιζόμασταν, τώρα τα βλέπουμε να αποσταθεροποιούνται.

Η κρίση δεν κλονίζει μόνο την πίστη μας σε αυτά τα συστήματα αλλά αυξάνει την αντίληψη για τις αντιξοότητες στον κόσμο γύρω μας. Οι απώλειες που βιώνουμε μας στερούν την αίσθηση της προβλεψιμότητας, του ελέγχου, της δικαιοσύνης και της πεποίθησης ότι μπορούμε να προστατεύσουμε τους γύρω μας, τα παιδιά ή τους ηλικιωμένους, αγαπημένους μας. Και αυτές είναι οι απώλειες τις οποίες χρειάζεται να διαχειριστούν οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Φυσικά υπάρχουν τρόποι για την διαχείριση της θλίψης, της απώλειας, του πένθους για να βοηθήσουμε όσους βιώνουν αυτά τα συναισθήματα.

Αν και η θλίψη αποτελεί ένα δύσκολο συναίσθημα, ουσιαστικά μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε ότι είναι φυσικό και χρήσιμο. Η θλίψη μας ωθεί να στραφούμε μέσα μας και μέσω της ενδοσκόπησης να επαναπροσδιορίσουμε και να σκεφτούμε: «Τα πράγματα δεν είναι όπως πριν και θα χρειαστεί να προσαρμοστώ στη νέα συνθήκη». Είναι θεμιτό και αναμενόμενο να αισθανόμαστε θλίψη για όσα χάνουμε. Το να πενθήσουμε, μας επιτρέπει να αφήσουμε τη θλίψη να «κάνει τη δουλειά της», ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε.

Σύμφωνα με έρευνες, μόλις βιώσουμε μία δυνατή κρίση, οι περισσότεροι, μπορούμε να ανακάμψουμε και να προχωρήσουμε με τη ζωή μας. Η θλίψη μπορεί να είναι επίσης παροδική, ακόμα και όταν βρισκόμαστε μεσούσης αυτής. Χρειάζεται να περιμένουμε διακυμάνσεις μεταξύ στιγμών θλίψης και πένθους, και στιγμών αποδοχής ή ακόμα και ευτυχίας. Οι άνθρωποι οι οποίοι αντιμετωπίζουν καλά την απώλεια, συνήθως «μετακινούνται» μέσα και έξω σε αυτά τα συναισθήματα. Είναι θεμιτό να αφήνουμε τον εαυτό μας, ακόμα και σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση, να αποσπάται, να διασκεδάζει και να γελάει, όταν το χρειάζεται.

Κατανοώντας τον εαυτό μας

Η έρευνα από τη βιβλιογραφία πένθους καταδεικνύει ότι η φύση των προσκολλήσεων ενός ατόμου επηρεάζει τις αντιδράσεις του ως προς το πως θα πενθήσει. Φυσικά, δεν είμαστε προσκολλημένοι μόνο σε ανθρώπους. Είμαστε προσκολλημένοι σε τοποθεσίες, έργα, πράγματα τα οποία κατέχουμε, επαγγέλματα, για τα οποία μπορεί να αποβεί οδυνηρό για εμάς, όταν και αν τα χάσουμε. Αυτή η πανδημία μας αναγκάζει να αντιμετωπίσουμε την «απώλεια» τέτοιων προσκολλήσεων, είτε πρόκειται για το τοπικό μας βιβλιοπωλείο ή μανάβικο, είτε για την καθημερινή μας ρουτίνα.

Πολλές από τις απώλειες που βιώνουμε είναι αμφίσημες. Αυτές στερούνται της σαφήνειας και του ορισμού ενός σαφούς προσήμου, όπως συμβαίνει και με ένα θάνατο. Και αυτή η έλλειψη σαφήνειας μπορεί να μας δυσκολεύει στο να προχωρήσουμε. Καθώς προχωράει η πανδημία, έχουμε να αντιμετωπίσουμε μία μεγάλη σειρά απωλειών: Η απώλεια της αίσθησης ασφάλειας, των κοινωνικών επαφών και των προσωπικών ελευθεριών μας, των θέσεων εργασίας και της οικονομικής μας ασφάλειας. Στο μέλλον, πιθανόν να βιώσουμε και νέες απώλειες που δεν μπορούμε ακόμη να προβλέψουμε. Μιλάμε για την θλίψη της απώλειας της καθημερινής ζωής, της ζωής σε μας που λίγο ή πολύ μπαίνει σε αναστολή.

Δεν θρηνούμε μόνο για τις απώλειες μας, αλλά και για τους τρόπους με τους οποίους αυτές οι απώλειες επηρεάζουν την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας. Μπορούμε να πενθήσουμε για οτιδήποτε μοιάζει με απώλεια της ταυτότητας μας, αυτού που είμαστε, αυτού που μας ορίζει. Σύμφωνα με έρευνες, η απώλεια εργασίας για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει μία περίοδο παρατεταμένης θλίψης, που διαφοροποιείται από το άγχος ή την κατάθλιψη. Αυτή η παρατεταμένη θλίψη φαίνεται να σχετίζεται με τις επιπτώσεις της απώλειας στην αυτοεκτίμηση και στην πίστη σε έναν κόσμο δικαιοσύνης.

«Ονομάζοντας» την θλίψη μας

Με σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο να αντιμετωπίζει μεγάλες και μικρές απώλειες, πώς μπορούμε τελικά να αντιμετωπίσουμε την θλίψη και το πένθος μας γι’αυτές;

Ονομάζοντας και διεκδικώντας. Οι άνθρωποι έχουμε συχνά μία αόριστη αίσθηση άγχους και ανέκφραστου πόνου, συναισθήματος που δεν έχει προσδιοριστεί με λόγια. Μπορούμε λοιπόν να κάνουμε το αόριστο, συγκεκριμένο. Να ονοματίσουμε το άγχος, τον πόνο και ο,τιδήποτε άλλο μας μοιάζει θολό και ασαφές. Αφού το προσδιορίσουμε, μπορούμε να σκεφτούμε τι χάνουμε στο πλαίσιο αυτής της πανδημίας και τι μπορούμε να κάνουμε για να ενισχύσουμε αυτό που χάσαμε.

Αυτός είναι ένας οργανωμένος τρόπος δράσης για να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τις απώλειες, είτε πρόκειται για τη δουλειά, τις σχέσεις, την αυτοεκτίμηση και την αποτελεσματικότητα μας.

Μπορούμε για παράδειγμα, να καταγράφουμε τις απώλειες και έτσι να προχωράμε ευκολότερα στον εντοπισμό τρόπων διαχείρισης τους. Η καταγραφή για τις συναισθηματικές αναταραχές μας, η έκφραση τους «στο χαρτί», μπορεί να βελτιώσει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική υγεία.

Έτσι ονομάζουμε ό,τι χάνουμε, τις απώλειες, ατομικά και συλλογικά, και καταγράφουμε τους προσωπικούς τρόπους και τις πιθανότητες αντιμετώπισης τους. Οι περισσότεροι από εμάς ίσως δεν έχουμε βιώσει κάτι αντίστοιχο με την τωρινή συνθήκη στο παρελθόν, αλλά έχουμε κάνει άλλες δύσκολες μεταβάσεις. Μπορεί να βοηθήσει να γράψουμε για το πώς στο παρελθόν ξεπεράσαμε έναν χωρισμό, ή τι συνέβη όταν χάσαμε τη δουλειά μας ή άλλες δύσκολες καταστάσεις. Να θυμηθούμε πως θεραπεύσαμε τον εαυτό μας τότε, ανακτώντας τις δυνάμεις μας.

Οι κοινωνικές επαφές είναι σημαντικές

Είναι αποδεδειγμένο ότι η κοινωνική υποστήριξη είναι απαραίτητη για να βοηθήσει στο να ξεπεραστεί η θλίψη. Αυτό είναι εξ’ορισμού πρόβλημα σε μία εποχή φυσικής απόστασης, όπου είμαστε απομονωμένοι στα σπίτια μας, μακριά από τους αγαπημένους μας. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, συχνά μπορεί να υπάρξει μία διάβρωση της κοινωνικής υποστήριξης και των σημαντικών κοινωνικών ρόλων που υποστηρίζουν τις ταυτότητές μας.

Μπορούμε να παραμείνουμε «συνδεδεμένοι» μέσα από τα δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης μέσω τηλεφωνικών κλήσεων, μηνυμάτων κειμένου, συνομιλίας μέσω βίντεο και κοινωνικών μέσων. Και αυτό καλό θα ήταν να συνεχιστεί ακόμη και μετά την έξοδο από την απομόνωσή μας.

Ένα σημαντικό μάθημα από περιόδους καταστροφών, είναι η συνεχιζόμενη σημασία της κοινωνικής υποστήριξης για να μπορέσουμε να ισορροπήσουμε. Για μερικούς από εμάς το άγχος θα συνεχιστεί και μετά τη λήξη της καραντίνας, ειδικά εάν επηρεαστούν σημαντικοί τομείς της ζωής μας. Επομένως απαραίτητες είναι και οι κοινωνικές μας διασυνδέσεις.

Ενώ πολλοί από εμάς θα είναι ανθεκτικοί στις αλλαγές που επέφερε ο COVID-19, αυτή η παγκόσμια κρίση θα μας δοκιμάσει με πολλαπλούς τρόπους. Καθώς τα πράγματα επιστρέφουν στο φυσιολογικό, οι περισσότεροι από εμάς θα επιστρέψουμε σε ένα είδος «κανονικότητας», παρά τα όσα έχουν αλλάξει, βιώνοντας αυτή την κατάσταση. Όμως υπάρχει ένα σύνολο ανθρώπων που θα διαταραχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό και θα χρειαστεί ιδιαίτερη υποστήριξη στην «αποκατάσταση» και επαναφορά του.

Ένα αξιοσημείωτο γεγονός για μία περίοδο κρίσης, είναι ότι μπορεί τελικά να ενισχύσει την δημιουργικότητα και τη δέσμευσή μας σε έναν σκοπό.

Η ψυχολογία έχει έναν σκοπό και κατεύθυνση σε αυτήν την κρίση που είναι αρκετά σαφής και συγκεκριμένος: να υποστηρίξει και να «επαναφέρει». Μπορούμε να υποχωρήσουμε από αυτόν το σκοπό, ή μπορούμε να τον «αγκαλιάσουμε» αυτήν τη στιγμή, και να δούμε τι κερδίζουμε από το εδώ και τώρα.

Η θλίψη και το πένθος είναι φυσιολογικά και γι’αυτό οι περισσότεροι άνθρωποι είμαστε ανθεκτικοί σε αυτά

Η ψυχολογία μπορεί να «αγκαλιάσει» το σκοπό της

Πηγή:enallaktikidrasi