«Πώς τολμάτε να κριτικάρετε μια ιδιοφυΐα;». Αυτή είναι η σούμα πολλών σχολίων οποτεδήποτε κάποιος επιλέξει να ασκήσει κριτική στις επιλογές των δισεκατομμυριούχων τεχνο-επιχειρηματιών που ολοένα και περισσότερο καθορίζουν στοιχεία της καθημερινότητας των κατοίκων του πλανήτη.
Μια κοσμική θρησκευτική πίστη
Όπως... γράφαμε σε πρόσφατο κείμενο του - INFO-WAR, πίσω από αυτή τη δίχως κριτήριο στήριξη από απλούς ανθρώπους σε δισεκατομμυριούχους όπως ο Έλον Μασκ, κρύβεται έντονο το στοιχείο της θρησκευτικής πίστης: ένας ιδιότυπος «τεχνο-μεσσιανισμός», που αποβλέπει στη λύτρωση από τα προβλήματα της ανθρωπότητας μέσω, όχι της συλλογικής δράσης αυτής της ανθρωπότητας, αλλά της πεφωτισμένης ατομικής επιρροής ενός πολύ πλούσιου ανθρώπου.
Ή μιας μικρής ομάδας από αυτούς — μίας «ελίτ», έστω κι αν σε ορισμένες συνθήκες αυτής της «πίστης», η δράση αυτής της ελίτ βαφτίζεται οξύμωρα ως «αντι-ελιτισμός». Το παράδειγμα του Έλον Μασκ, και της εξαγοράς του Twitter με υποτιθέμενο κίνητρο την «επιστροφή της ελευθερίας του λόγου» στον απλό λαό, είναι χαρακτηριστικό. «Vox Populi, Vox Dei», κραύγασε από τον άμβωνά του ο Μασκ, όταν ανακοίνωνε τα αποτελέσματα μιας «δημοσκόπησης» που διεξήγε στο ίδιο το μέσο κοινωνικής δικτύωσης, για την επιστροφή σε αυτό του αποκλεισθέντα πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ — «Φωνή Λαού, Φωνή Θεού».
Φράση που προέρχεται από μια ρήση ενάντια στη σύνδεση της «λαϊκής» με τη «θεία θέληση», που πιστώνεται στον Αγγλοσάξονα κληρικό Αλγουίνο της Υόρκης τον 8ο αιώνα Κ.Ε. Για μια «δημοσκόπηση» με εξ ορισμού αδιαφανή κριτήρια — κανείς πέρα από τον Μασκ και τα στελέχη του Twitter δεν ξέρει λόγου χάριν πόσοι από όσους ψήφισαν ήταν bots και άλλων ειδών ψεύτικοι λογαριασμοί. Και με αποτέλεσμα την επιστροφή ενός δημόσιου βήματος σε έναν άνθρωπο στον οποίο τα βήματα δημόσιου λόγου ουδέποτε έλειψαν.
Αυτή η κοσμική, αλλά τόσο θρησκευτική στον χαρακτήρα της, πίστη και τα οξύμωρα σχήματα που φέρει μαζί της, πηγάζει από μία εξίσου θρησκευτική πεποίθηση που πάει ενάντια σε όλα τα διαθέσιμα στοιχεία και δεδομένα. Ότι ο Καπιταλισμός, και το σύστημα της αγοράς, είναι ένα σύστημα θεμελιωδώς δίκαιο. Καθένας παίρνει ό,τι του αξίζει από αυτό και συνεπώς ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων τους αξίζει, επειδή είναι εξυπνότεροι και ικανότεροι — είναι «ιδιοφυΐες». Αντίστοιχα, η φτώχεια δισεκατομμυρίων ανθρώπων, επίσης τους αξίζει — δεν είναι αρκετά έξυπνοι, ικανοί, ή εργατικοί για να είναι κι αυτοί πλούσιοι.
Το γεγονός ότι η «πίστη» αυτή εκφέρεται και από πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται στη δεύτερη κατηγορία, αυτή της μάζας των φτωχών, είναι ένα ακόμα οξύμωρο σχήμα που εντείνει τον θρησκευτικό χαρακτήρα της. Άλλωστε, και στην ίδια τη θρησκεία, συχνά βλέπουμε να λειτουργούν ως υπερασπιστές τής κοινωνικές ομάδες που πλήττονται από τη «διδασκαλία» της — δεν είναι λίγες, λόγου χάριν, οι γυναίκες που υπερασπίζονται τα πατριαρχικά ή και μισογυνιστικά πρότυπα των κυρίαρχων θρησκειών όπως ο Χριστιανισμός ή το Ισλάμ.
Φράση που προέρχεται από μια ρήση ενάντια στη σύνδεση της «λαϊκής» με τη «θεία θέληση», που πιστώνεται στον Αγγλοσάξονα κληρικό Αλγουίνο της Υόρκης τον 8ο αιώνα Κ.Ε. Για μια «δημοσκόπηση» με εξ ορισμού αδιαφανή κριτήρια — κανείς πέρα από τον Μασκ και τα στελέχη του Twitter δεν ξέρει λόγου χάριν πόσοι από όσους ψήφισαν ήταν bots και άλλων ειδών ψεύτικοι λογαριασμοί. Και με αποτέλεσμα την επιστροφή ενός δημόσιου βήματος σε έναν άνθρωπο στον οποίο τα βήματα δημόσιου λόγου ουδέποτε έλειψαν.
Αυτή η κοσμική, αλλά τόσο θρησκευτική στον χαρακτήρα της, πίστη και τα οξύμωρα σχήματα που φέρει μαζί της, πηγάζει από μία εξίσου θρησκευτική πεποίθηση που πάει ενάντια σε όλα τα διαθέσιμα στοιχεία και δεδομένα. Ότι ο Καπιταλισμός, και το σύστημα της αγοράς, είναι ένα σύστημα θεμελιωδώς δίκαιο. Καθένας παίρνει ό,τι του αξίζει από αυτό και συνεπώς ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων τους αξίζει, επειδή είναι εξυπνότεροι και ικανότεροι — είναι «ιδιοφυΐες». Αντίστοιχα, η φτώχεια δισεκατομμυρίων ανθρώπων, επίσης τους αξίζει — δεν είναι αρκετά έξυπνοι, ικανοί, ή εργατικοί για να είναι κι αυτοί πλούσιοι.
Το γεγονός ότι η «πίστη» αυτή εκφέρεται και από πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται στη δεύτερη κατηγορία, αυτή της μάζας των φτωχών, είναι ένα ακόμα οξύμωρο σχήμα που εντείνει τον θρησκευτικό χαρακτήρα της. Άλλωστε, και στην ίδια τη θρησκεία, συχνά βλέπουμε να λειτουργούν ως υπερασπιστές τής κοινωνικές ομάδες που πλήττονται από τη «διδασκαλία» της — δεν είναι λίγες, λόγου χάριν, οι γυναίκες που υπερασπίζονται τα πατριαρχικά ή και μισογυνιστικά πρότυπα των κυρίαρχων θρησκειών όπως ο Χριστιανισμός ή το Ισλάμ.
Τεχνολογικά επιτεύγματα και «ιδιοφυΐες»
Ο χαρακτηρισμός τους ως «ιδιοφυΐες», είναι κάτι που καλλιεργείται επίμονα από τους τεχνο-επιχειρηματίες. Ο προαναφερθείς Μασκ, για παράδειγμα, συνεχίζει να πλασάρει εαυτόν ουσιαστικά ως τον δημιουργό της Tesla, της SpaceX και της PayPal — υπόρρητη αλλά σαφής συνέπεια είναι πως πλασάρεται και ως ο δημιουργός των τεχνολογικών προϊόντων που οι εταιρείες αυτές πωλούν. Όμως στην πραγματικότητα, τόσο η PayPal, όσο και η Tesla ήταν προϋπάρχουσες εταιρείες — ο Μασκ βρέθηκε σε αυτές μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων.
Η SpaceX μπορεί να είναι όντως δικό του δημιούργημα ως εταιρεία, όμως τα πυραυλικά της προϊόντα δεν βασίζονται στις τεχνολογικές γνώσεις του Μασκ, αλλά στην επιχειρηματική του ιδέα να προσεγγίσει τους επιστήμονες που τις είχαν. Όπως και στις γνωριμίες του — το πρώτο μεγάλο συμβόλαιο της SpaceX, ύψους σχεδόν 400 εκατ. δολαρίων, της δόθηκε από τη NASA το 2006, προτού η εταιρεία του Μασκ εκτοξεύσει έστω και έναν πύραυλο. Διευθυντής της NASA τότε ήταν ο Μάικλ Γκρίφιν, πρώην επικεφαλής του επενδυτικού βραχίονα της CIA, In-Q-Tel, που χρόνια νωρίτερα είχε συνοδεύσει τον Μασκ σε ταξίδι του στη Μόσχα όταν προσπάθησε με αποτυχία να αγοράσει ρωσικά πυραυλικά συστήματα.
Οι fans του Μασκ ισχυρίζονται μονίμως ότι πίσω από τα τεχνολογικά επιτεύγματα των εταιρειών του βρίσκεται ο ίδιος — όμως στην πραγματικότητα, ο Μασκ δεν είναι τίποτε άλλο από ένας επενδυτής. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα της Tesla, για παράδειγμα, είναι κυρίως προϊόν της επιστημονικής εργασίας ανθρώπων που δουλεύουν για τον Μασκ, όχι του ίδιου. Tο 2013, όταν τα οχήματα της εταιρείας άρχισαν να εκτοξεύονται σε πωλήσεις, το όνομά του βρισκόταν μόλις σε λίγες πατέντες που αφορούσαν κυρίως τον αισθητικό σχεδιασμό τμημάτων του αμαξώματος. Επίσης, ο Μασκ σχεδίασε την ηλεκτρική υποδοχή φόρτισης των αυτοκινήτων της Tesla, που δεν περιέχει κάποια ιδιαίτερη τεχνολογική καινοτομία, αλλά επέτρεψε στην εταιρεία να απαιτεί να υπάρχουν ξεχωριστές υποδοχές στους σταθμούς φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων που να ταιριάζουν με τον δικό της σχεδιασμό. Πολύ παρόμοια επιλογή με εκείνη της Apple, οι φορτιστές των τεχνολογικών προϊόντων της οποίας δεν ταιριάζουν με προϊόν καμίας άλλης εταιρείας.
«Επενδυτές» με ξένα λεφτά
Δεν είναι όμως από μόνη της η «επενδυτική δεινότητα» του Μασκ στοιχείο ανώτερης ευφυΐας; Αναλόγως, είναι η απάντηση. Τεράστια κομμάτια της «επιτυχίας» των εταιρειών του, βασίζονται στη δυνατότητά του να λαμβάνει δημόσιο χρήμα. Δεν είναι μόνο το παράδειγμα της SpaceX και των πρώτων χρημάτων της από τη NASA, που αναφέραμε νωρίτερα. Και η Tesla, έχει επωφεληθεί από δισεκατομμύρια κρατικού χρήματος, είτε μέσω απευθείας χρηματοδότησης, είτε μέσω δανείων, είτε μέσω επιδοτήσεων που προσφέρουν ομοσπονδιακές και πολιτειακές αρχές στις ΗΠΑ για την αγορά των ηλεκτρικών αυτοκινήτων της εταιρείας.
Και αν η επιχειρηματική δεινότητα σημαίνει σίγουρα και ένα στοιχείο «εξυπνάδας», δεν σημαίνει αυτόματα και ότι πρόκειται για μία θετική προς την ανθρωπότητα ή το δημόσιο συμφέρον προσφορά. Τα παραδείγματα των τεχνολογικών start-ups που αποδείχθηκαν απάτες, αφότου απέσπασαν δισεκατομμύρια χρηματοδότησης από κρατικές ή ιδιωτικές πηγές, είναι πολυάριθμα. Αρκεί κανείς να κοιτάξει την εταιρεία Theranos — η δημιουργός της, Ελίζαμπεθ Χολμς, οδεύει στη φυλακή αφότου αποδείχθηκε πως η τεχνολογία ανάλυσης αίματος που πλάσαρε δεν υπήρξε ποτέ. Ή τη WeWork του Άνταμ Νόιμαν, που αποτιμήθηκε σε 47 δισ. δολάρια για την «καινοτόμα» της ιδέα να υπενοικιάζει προσωρινούς χώρους εργασίας, προτού καταρρεύσει. Ή την FTX του Σαμ Μπάνκμαν-Φριντ, που εξαφάνισε δισεκατομμύρια δολάρια από την αγορά κρυπτονομισμάτων ενώ μέχρι πριν λίγους μήνες πλασαριζόταν ως το «παιδί-θαύμα» του τεχνολογικού καπιταλισμού, χρηματοδοτώντας και τα δύο κόμματα που κυριαρχούν στις ΗΠΑ.
Το ίδιο μπορεί έως ενός σημείου να ειπωθεί και για τις εταιρείες του Μασκ. Η Tesla δεν απευθύνεται κυρίως σε απλούς ανθρώπους, που θα μπορούσαν να αλλάξουν τα ορυκτών καυσίμων αυτοκίνητά τους με ηλεκτρικά. Τα προϊόντα της έχουν κυρίως στόχο τα μεσαία-υψηλά εισοδήματα και πάνω.
Αντίστοιχα, άλλες «ιδέες» του Μασκ λειτουργούν ευθέως αντίστροφα στο δημόσιο συμφέρον — η Boring Corporation, που δημιούργησε για να πουλήσει υπόγεια τούνελ μεταφοράς αυτοκινήτων σε μεγάλες πόλεις, ανακατευθύνει πόρους που θα μπορούσαν να επενδυθούν στον εκσυγχρονισμό και την επέκταση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Αντί για τούνελ με τρένα που θα μπορούν να μεταφέρουν εκατοντάδες επιβάτες, η Boring προωθεί τούνελ που θα μεταφέρουν αμάξια με έναν, δύο ή το πολύ τέσσερις επιβάτες — η ιδέα δεν είναι απλά μη πρακτική, είναι και δεδομένα ζημιογόνα για το περιβάλλον σε σχέση με την εναλλακτική.
Της δικαιοσύνης χέρι νοητό
Ακριβώς, όμως, επειδή η πίστη στους δισεκατομμυριούχους είναι επί της ουσίας θρησκευτική, τα επιχειρήματα εναντίον της σπανίως «πιάνουν». Δεν έχει σημασία, λόγου χάριν, πόσο καταστροφική αποδεικνύεται η εξαγορά του Twitter από τον Έλον Μασκ — για το ίδιο το μέσο, την ποιότητα του δημόσιου λόγου, αλλά και για τη λοιπή περιουσία του δισεκατομμυριούχου (η μετοχή της Tesla, λόγου χάριν, έχει πέσει κατακόρυφα από τότε που ο Μασκ ξεκίνησε το παιχνίδι εξαγοράς του Twitter).
Οι πιστοί του Μασκ θα συνεχίζουν να τον υμνούν και να επιτίθενται σε όποιον τον κριτικάρει, ακριβώς επειδή η πίστη τους στην «ιδιοφυΐα» του είναι τμήμα της πίστης τους στο συνολικό σύστημα του Καπιταλισμού. Το χέρι της αγοράς, εκτός από «αόρατο», είναι και θεμελιωδώς «δίκαιο» σε αυτήν τη θρησκεία.
Φυσικά, αυτή η δικαιοσύνη δεν στέκει σε εξέταση. Σε πρόσφατο άρθρο του, ο Μπράιαν Κλάας, αναπληρωτής καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής στο University College του Λονδίνου, εξηγεί πως η διαστρωμάτωση του πλούτου στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, δεν ακολουθεί τη διαστρωμάτωση κανενός φυσικού χαρακτηριστικού όπως η «εξυπνάδα» ή το «ταλέντο».
Ένας δισεκατομμυριούχος όπως ο Μασκ, έχει 3 εκατομμύρια φορές περισσότερο πλούτο από τον μέσο Αμερικανό. Αυτό όμως δεν μπορεί να σημαίνει ότι έχει και 3 εκατομμύρια φορές περισσότερη ευφυΐα ή ταλέντο. Ο πλούτος δεν ακολουθεί τους κανόνες διαστρωμάτωσης των φυσικών χαρακτηριστικών — αντίθετα, σε ένα σύστημα που έχει ως ακρογωνιαίο λίθο τη συγκέντρωσή του, ο πλούτος… συγκεντρώνεται δυσανάλογα σε αυτούς που είτε τον έχουν ήδη, είτε έχουν τις γνωριμίες και τις συνδέσεις για να τον αποκτήσουν, είτε ήταν αρκετά τυχεροί ώστε οι επιλογές τους να μην αποβούν καταστροφικές.
Φυσικά, η αυταπάτη του «δίκαιου καπιταλιστικού κόσμου» συμφέρει αφάνταστα όσους έχουν στα χέρια τους αυτόν τον δυσανάλογο πλούτο. Η αμφισβήτηση αυτής της «νοητής δικαιοσύνης» του συστήματος, θα σήμαινε αυτόματα και την αμφισβήτηση της δικής τους προνομιακής θέσης στη δημόσια σφαίρα, αυτής ακριβώς που τους βαφτίζει «ιδιοφυΐες». Η πρώτη κίνηση για έναν δικαιότερο κόσμο είναι να βγάλουμε από το μυαλό μας ότι ζούμε σε μία «αξιοκρατία», όπου επιπλέουν οι καλύτεροι εξ ημών ενώ στον πάτο πάνε μόνο οι «άχρηστοι».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου