Κωνσταντινούπολη, η πόλη κόσμος των 18 εκατομμυρίων κατοίκων. Πόλη που είναι πολλοί κόσμοι μαζί. Εδώ συμβαίνει η συνάντηση της δυτικής νεωτερικότητας και του πιο άγριου φονταμενταλισμού, η σύγκρουση του Φουκώ, του Μπωντλέρ και του Τσε με τη Μπούργκα, των φονταμενταλισμών μεταξύ τους, της Ιστικλάλ και του Ταρλάμπαση, των μπάτσων και των φτωχοδιαβόλων, των διανοουμένων και των καλλιτεχνών όπως ο μακαρίτης Αρά Γκιουλέρ και των «ουμανιστών» νεαρών, όπως ο Κούρδος δικηγόρος που συναντήσαμε τυχαία, των παιδιών που ουρλιάζουν ελεύθερα για την ομάδα τους στην πλατεία Ταξίμ και των νέων που πίνουν τσάι στην στοά Χατζόπουλου και στους οποίους τα ρόμποκοπ του Ερνοτγάν δεν τους επιτρέπουν να διαδηλώσουν για την Εργατική Πρωτομαγιά στην ίδια πλατεία. Αντιθέσεις και συνθέσεις. Η Τουρκία που "γονατίζει" κάθε δύο ώρες και η Τουρκία που αντιστέκεται όπως η Ebru Timtik, η δικηγόρος υπεράσπισης των διωκόμενων από το καθεστώς Ερντογάν (που πέθανε μετά από απεργία πείνας ζητώντας μια δίκαιη δίκη), όπως ο Ντεμιρτάς που σαπίζει στη φυλακή. Και τόσοι άλλοι. Η Τουρκία αυτή είναι καλά φιμωμένη και κρυμμένη, δεν φαίνεται.
Ο φίλος Σεφκέτ μας προτείνει το καφέ που φέρει το όνομα του μεγάλου Τούρκου φωτογράφου Αρά Γκιουλέρ. Περνάμε δίπλα από το κιγκλίδωμα με τους πάνοπλους μπάτσους. Στο βάθος το τρίπατο πατρικό του φωτογράφου και στο ισόγειο το καφέ. Οι τοίχοι είναι φορτωμένοι με τις καταπληκτικές φωτογραφίες του Γκιουλέρ που αποκλήθηκε «το μάτι της Κωνσταντινούπολης» και οι οποίες αποτυπώνουν την πόλη και τους ανθρώπους του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Τον «βλέπω» να κάθεται στο απέναντι άδειο τραπέζι και να μιλάει για το «τουριστικό βλέμμα» των ανθρώπων -ντόπιων και τουριστών:
«Οι περισσότεροι άνθρωποι… Δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Περπατάω καμιά φορά στην Πλάκα και βλέπω κόσμο να κοιτάζει την Ακρόπολη. Πόσοι από αυτούς νομίζεις ότι καταλαβαίνουν τη σημασία της; Το βλέπω στα μάτια τους ότι δεν ξέρουν τι βλέπουν…» λέει*. Το ίδιο ισχύει παντού.
Στη χώρα-μωσαϊκό εθνοτήτων, ο Γκιουλέρ δηλώνει χωρίς εθνικότητα: «Δεν έχω εθνικότητα, είμαι εναντίον των εθνών, δεν έχουν σημασία αυτά…».
Ο φίλος του Γκιουλέρ και δικός μας, ο Σεφκέτ, σταυροκοπιέται καθώς ακούγεται η φωνή του ιμάμη από το κοντινό τζαμί!
Κανένα έθνος και καμία θρησκεία λοιπόν. Ίσως αυτός είναι ο δρόμος για να απελευθερωθούμε από τις «πνευματικές αλυσίδες» ώστε να ακολουθήσουν οι «υλικές». Γιατί όπως έλεγε ο Τολστόι: «αν οι κουλάκοι δεν σκέφτονταν όπως τα αφεντικά τους, τότε οι δεύτεροι δεν θα μπορούσαν να σταθούν ούτε στιγμή».
«Ναι, είμαι Αριστερός. Και λοιπόν; Οι πλούσιοι ήταν πάντα σοσιαλιστές. Πριν από 20 χρόνια, όπου κι αν πήγαινα, όλοι δήλωναν σοσιαλιστές. Στη Γαλλία, στην Ελλάδα, παντού! Τώρα, όλοι γεράσαμε, δεν είμαστε τίποτα», έλεγε ο Γκιουλέρ στον Χρήστο Παρίδη στη Lifo πριν έξι χρόνια. «Είμαστε ουμανιστές» μου λέει σήμερα ένας νεαρός Κούρδος δικηγόρος, «αλλά δεν κάνουμε τίποτα γιατί προσπαθούμε να επιβιώσουμε», επιβεβαιώνοντας έτσι ότι όλες επαναστάσεις είχαν ως ηγέτες πλούσιους-προδότες της τάξης τους και όχι αναγκεμένους (Εκτός από τον Σπάρτακο). Ναι, όταν προσπαθείς να επιβιώσεις και δεν υπάρχει οργανωμένη συλλογικότητα να σε προστατεύει, δεν μπορείς να είσαι επαναστάτης καθώς καταδικάζεσαι από τους κυρίαρχους κοινωνικούς θεσμούς στην γραφικότητα και την «τρέλα», η εξαφανίζεσαι από την βία της εξουσίας. Οι φίλοι του δικηγόρου ζουν και δουλεύουν στο Ταρλάμπαση, την πιο υποβαθμισμένη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, εκεί που οι άνθρωποι γίνονται λύκοι για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Βλέπω στην οδό Balo δύο μπάτσους να έχουν στη μέση έναν νεαρό, ο ηλικιωμένος μικροπωλητής τους παρακαλεί να τον αφήσουν, αυτοί άτεγκτοι. Η αστυνομοκρατία του Ερντογάν είναι εμφανής παντού. Το ίδιο και η καθαριότητα του δήμαρχου Ιμάμογλου.
«Οι Τούρκοι διανοούμενοι είναι υπέροχοι» μας λέει ο Άρης που διδάσκει στο Ζωγράφειο. Οι άλλοι όμως; Ο Γκιουλέρ το είχε προβλέψει: «Ολόκληρη η mentalité θα αλλάξει, γιατί η οικονομία που καθορίζει τα πάντα θα αλλάξει. Το χρήμα είναι πάντα το ζητούμενο. Το είδος της εξουσίας θα αλλάξει κι αυτό. Νομίζω ότι όλα θα θυμίζουν τον «Νέο γενναίο κόσμο» του Χάξλεϊ». Αυτό έχει ήδη συμβεί. Το βλέπεις στην απαστράπτουσα Ιστικλάλ, τον τεράστιο πεζόδρομο των μαγαζιών, μια Ερμού σε μεγακλίμακα.
Ο άνθρωπος-καταναλωτής είναι εδώ. Και επιδίδεται σε μια επιχείρηση ηδονής και ικανοποίησης, η οποία δεν είναι ούτε δικαίωμα ούτε τέρψη, αλλά καθήκον που οφείλει κανείς να απολαμβάνει, να επιδίδεται σε μια εντατική χρήση σημείων/αντικειμένων που θα μεγιστοποιούν την ύπαρξή του κατά το αντίστοιχο της μεγιστοποίησης του κέρδους στις εμπορικές επιχειρήσεις. Σ’ αυτό το τελετουργικό παιχνίδι δεν υπάρχει χώρος για τον πόθο και την επιλογή, αλλά μόνο για την «περιέργεια» της Fun-Morality, την επιταγή αξιοποίησης στο έπακρο όλων των δυνατοτήτων ικανοποίησης, ακόμη και μέσω της κατανάλωσης σκουπιδιών! Η Ιστικλάλ είναι ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο που παρέχει λίγο απ’ όλα: εμπορικά, μπαρ, καφέ, ρεστοράν, σινεμά, κινητά σημεία πώλησης, μουσεία, τζαμιά, ένα πάνθεον της κατανάλωσης όπου έχει χαθεί το νόημα. Εδώ η ύπαρξη είναι συνυφασμένη με το «μαύρο» στο μυαλό και την αδυναμία να σκέφτεται κανείς κριτικά. Ο μετωνυμικός επαναληπτικός λόγος του εμπορεύματος ξαναγίνεται μια μεγάλη συλλογική μεταφορά, μια ανεξάντλητη και θεαματική σπατάλη που είναι η σπατάλη της γιορτής, όπως στην τελετουργία του δώρου. "Ο νέος γενναίος κόσμος" είναι εδώ.
Βλέπω στην φωτογραφία όλη την οικογένεια του Τούρκου προέδρου στο σπίτι του Γκιουλέρ και αναρωτιέμαι: Τι ενώνει έναν μουσουλμάνο φονταμενταλιστή με τον προοδευτικό φωτογράφο; Η απάντηση δεν είναι εύκολη για έναν δυτικό, αλλά για έναν ανατολίτη είναι. Είναι το μίσος ενάντια στους δυτικούς ιμπεριαλιστές-αποικιοκράτες, κυρίως τους Ευρωπαίους: «Τη μισώ την Ευρώπη! Ποιος καταδίκασε την Ινδία, την Αφρική στη φτώχεια; Όλα τα κακά του καπιταλισμού ξεκίνησαν στην Ευρώπη. Ποιοι ήταν οι ιμπεριαλιστές; Τι έκαναν οι Ισπανοί τον 16ο αιώνα; Ποιοι αφάνισαν τους Μάγιας και τους Αζτέκους; Τι έκαναν οι χριστιανοί όταν πήγαν να κατακτήσουν; Σκότωσαν!» λέει στον Παρίδη ο Γκιουλέρ.
Για το ρατσιστικό δυτικό «βλέμμα» απέναντι στους λαούς της Ανατολής έγραψε εύστοχα και ο Έντουαρντ Σαΐντ στο βιβλίο του «Οριενταλισμός». Η οπτική των λαών της Δύσης έχει ένα διαμορφωμένο «φίλτρο» σύμφωνα με το οποίο δεν είναι οι δυτικοί ιμπεριαλιστές εγκληματίες αλλά οι ντόπιοι λαοί που απλώς είναι «χαϊβάνια» (ζώα). Αυτό ήταν και το πρόσχημα ώστε οι ιεραπόστολοι και οι παπάδες να γίνουν οι πολιτισμικοί «προπομποί» της αποικιοκρατίας. Η σύγκρουση των πολιτισμών έχει τη βάση της εδώ. Γι’ αυτό όταν αρθεί το «πέπλο» των εθνών και των θρησκειών, θα αποκαλυφθούν και οι πραγματικοί δολοφόνοι, αυτοί που σκοτώνουν με ένα και μοναδικό κίνητρο, το κέρδος.
Ο Ερντογάν κερδίζει γιατί παίζει το χαρτί της εθνικής ανεξαρτησίας απέναντι στους αποικιοκράτες ιμπεριαλιστές και του «αιώνα της (ανεξάρτητης και μεγάλης) Τουρκίας». Αντίθετα, η αντιπολίτευση μιλάει για την επαναπρόσδεση στο άρμα των δυτικών μετα-αποικιοκρατών. Γι’ αυτό ο Ερντογάν πείθει ανθρώπους όπως ο μακαρίτης Γκιουλέρ.
Οι δυτικές αποικιοκρατικές αξίες, όμως, που φαίνεται ότι αντιμάχονται τις ανατολικές, έχουν την ίδια βάση με αυτές. Ο δυτικός φονταμενταλισμός όσο και ο ισλαμικός είναι προϊόντα της δυτικής νεωτερικότητας. Οι δυτικοί, κυρίως οι Αμερικανοί προτεστάντες πιστεύουν με θρησκευτικό ομοίως τρόπο πως η αμερικάνικη κοινωνία είναι το «μοναδικό βιώσιμο μοντέλο» ανθρώπινης ανάπτυξης. Αλλά και στην Ευρώπη υπάρχει ένας αντίστοιχος «θρησκευτικός τρόπος», που μπορεί να μην είναι προτεσταντικός αλλά υπερασπίζεται με θρησκευτικό φανατισμό τις «δυτικές αξίες» κι ας εγκληματούν κατά της ανθρωπότητας όπως στη Γάζα! Η Δύση εκλαμβάνει τον εαυτό της ως το μοναδικό μοντέλο ενός οικουμενικού πολιτισμού. Αυτό πίστευαν και οι ναζί, θεωρώντας πως όσοι δεν υπάκουαν σ' αυτή την αντίληψη έπρεπε να εξαφανιστούν (Τζούλια Κρίστεβα)!
Για να είμαι ακριβής, ο φονταμενταλισμός του Ερντογάν είναι προνεωτερικός καθώς η πίστη του στον θεό, έχει αμιγώς μεταφυσικά χαρακτηριστικά, αλλά στην πραγματικότητα και αυτός ομνύει στο χρήμα. Η πίστη (ιδεολογία) στο θεό του Ισλάμ είναι απλώς ο αρμός και το «καύσιμο» που ενώνει το εθνικό μωσαϊκό και κινητοποιεί τις λαϊκές μάζες για την επίτευξη υλικών ( και γεωοικονομικών) στόχων. Αυτό ισχύει τόσο για τις ανατολικές όσο και για τις δυτικές ελίτ...
Γι’ αυτό ισχύει -απόλυτα- το "ούτε έθνη ούτε θρησκείες".
Η Γιώτα μας λέει πως δεν βρίσκει πια τους συμπαθητικούς και καλοσυνάτους Τούρκους που είχε συναντήσει πριν τριάντα χρόνια. Κι όμως υπάρχουν. Είναι ο Σεφκέτ. Είναι ο Αλί ο οποίος μου γράφει στον μεταφραστή της google, πως είναι από τα βάθη της Ανατολίας, παιδί σκληρού μουσουλμάνου πατέρα και έχει άλλα εννέα αδέρφια. "Προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι" γράφει. "Δουλεύουμε σκληρά". Τα μάτια του μας χαμογελούν με αγάπη. «Αγωνίζομαι για τα δικαιώματα των αδικημένων. Είμαι ευτυχισμένος που σας γνώρισα» σημειώνει ως επίλογο στον μεταφραστή. Σκέφτομαι πως υπάρχει ακόμα ελπίδα μέσα στη στάχτη.
Ούτε έθνη ούτε θρησκείες λοιπόν, αλλά ναι στις συλλογικότητες και στις "ρίζες".
«Σα ξένα είμαι Έλληνας και σην ελλαδαν ξένος» τραγουδάει ο νεαρός Πόντιος στο ταμείο του βιβλιοπωλείου της Ιστικλάλ και μας χαρίζει ό,τι πήραμε. Η Φιλιώ και η Γιώτα κλαίνε. Θυμάμαι την μαρξίστρια Σιμόν Βέιλ να γράφει πως «το ρίζωμα»** είναι η πιο σπουδαία και η πιο παραγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής. Γι’ αυτό το "ξερίζωμα" για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες είναι θάνατος. Γι’ αυτό η Κωνσταντινούπολη κάθε Πάσχα γεμίζει Έλληνες «που είναι από δώ»…
Υ.Γ. Ευχαριστώ τη Φιλιώ και τον Ορέστη για το ταξίδι... (ευχαριστώ και τους νέους φίλους, τον Σεφκέτ, την Υβόννη και τον Αρμόδιο)
*συνέντευξη στον Χρήστο Παρίδη στη Lifo
**L’ enracinement, folio essays, Gallimard, 1949
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου