Η Υγεία και τα Εθνικά Συστήματα Υγείας (σήμερα αλλά και διαχρονικά) δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους.
Η Υγεία και τα Εθνικά Συστήματα Υγείας (στις μέρες μας αλλά και διαχρονικά με τις καλύτερες και χειρότερες εποχές τους) δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Θα ήταν ορθότερο να ονομάζαμε αυτά τα συστήματα «εθνικά συστήματα διαχείρισης της αρρώστιας». Δεν προάγουν την Υγεία, απλώς διευθετούν ζητήματα που προκύπτουν όταν αυτή πλήττεται, πάντοτε με συνυπολογισμό του κόστους επί των κερδών (cost-effectiveness). Έτσι θέτουν επί τάπητος, για να το πούμε απλά, το αν αξίζει να ασχοληθούν με την περίπτωση του κάθε «ασθενούς» ή όχι.
Στην εγχώρια δημόσια σφαίρα, το γεγονός αυτό έχει διατυπωθεί με κυνική ειλικρίνεια, από πρώην βουλευτή της κυβερνώσας παράταξης και φημισμένο καθηγητή Ιατρικής. Το ίδιο ισχύει και για τα ζητήματα πρόληψης, τα οποία περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα, προκειμένου να μην κινδυνεύσει η «ομαλή» λειτουργία της παραγωγής.
Εάν ζητούσαμε από το ίδιο το σύστημα να μας το περιγράψει, πιθανότατα να μας το εξηγούσε κάπως έτσι:
Αν σε κάνω καλά, αυτό θα σε κάνει να μπορέσεις να δουλεύεις και έτσι να συνεχίσεις να συμμετέχεις στα ‘παραγωγικά’ κομμάτια της κοινωνίας; ή απλά θα μου είσαι ‘βάρος’ και θα μου ‘στοιχίζεις’; Εάν υπάρχει περίπτωση να τα καταφέρεις, σου δίνω κάποια δυνατότητα να γιατρευτείς, αλλά θα σου στοιχίσει κάτι παραπάνω. Εάν όχι, σε αφήνω να πεθάνεις και σου πετάω κάτι ψίχουλα για όσο καταφέρεις να ‘ζήσεις’… Αν μπορώ να αποφύγω το τελευταίο, βεβαίως, το αποφεύγω και, παράλληλα, βοηθώ την παρέα μου να σου πουλήσει ό,τι καταφέρει για να είναι και αυτοί χορτάτοι. Αν οι ανάγκες σου είναι τόσο ιδιαίτερες που δεν γίνεται να ταιριάξεις στα μέτρα μου και μου δημιουργείς πρόβλημα στις ‘δουλειές’ μου ‘ως συνήθως’, σε βαφτίζω ‘ανίατη περίπτωση’ και αφήνω τα υπόλοιπα στη ‘δημόσια τάξη’, τη ‘δικαιοσύνη’ και το ‘σωφρονιστικό’ σύστημα. Έτσι, εξασφαλίζω ότι το γρανάζι του κέρδους για τους λίγους και εκλεκτούς γυρίζει αέναα.
Ήδη από το 1974, ο Φουκώ, δίνοντας μια διάλεξη στο Ρίο με τίτλο «Η Γέννηση της Κοινωνικής Ιατρικής» σημείωνε:
Ο καπιταλισμός […] πρώτα απ’ όλα κοινωνικοποίησε ένα πρωταρχικό αντικείμενο, το σώμα, θέτοντάς το σε λειτουργία παραγωγικής δύναμης, εργασιακής δύναμης. Ο έλεγχος της κοινωνίας πάνω στα άτομα δεν επιτελείται μόνο μέσω της συνείδησης ή της ιδεολογίας, αλλά επίσης μέσω του σώματος και εντός του σώματος. Για την καπιταλιστική κοινωνία αυτό που προέχει πάνω απ’ όλα είναι η βιοπολιτική, το βιολογικό, το σωματικό, το αισθητό. Το σώμα είναι μια βιοπολιτική πραγματικότητα˙ η ιατρική είναι μια βιοπολιτική στρατηγική. (The Essential Works of Foucault, 1954-1984, Vol. 3: Power, σελ. 137)
Χωρίς να αναλωθούμε προς ώρας με τα υπόλοιπα πλοκάμια, θα σταθούμε συγκεκριμένα σε ορισμένα σημεία που σχετίζονται με σύγχρονες συστημικές επιθέσεις στην πολυπόθητη Υγεία.
ΑΙ και… μπάι-μπάι στην Υγεία
Πρόκειται για τον νεαρό, εμφανίσιμο και μεσο-αστό Λουίτζι Μαντζιόνε, ο οποίος είχε λίγο νωρίτερα μια προσωπική εμπειρία από το σύστημα "υγείας" των ΗΠΑ, κάτι που κόστισε ανεπανόρθωτα σε αυτόν και την οικογένεια του χρηματικά, ψυχικά και τον άφησε εν τέλει με κάποιο βαθμό αναπηρίας. Της δολοφονίας και της σύλληψης υπό δρακόντεια, μαξιμαλιστικά μέτρα περιφρούρησης του φερόμενου ως αυτουργού, ακολούθησε κοινωνική κινητοποίηση υποστήριξης και αλληλεγγύης για τον Μαντζιόνε αλλά και ηχηρή κατακραυγή απέναντι στις ιδιωτικοποιημένες πολιτικές υγείας με ατέλειωτες καταγγελίες για απορρίψεις κάλυψης υγειονομικών αναγκών σε πάσχοντες.
Οι καταγγελίες, πέραν των θεσμικών ενεργειών, προέρχονταν από υγειονομικούς και πολίτες στο δρόμο, στα κοινωνικά δίκτυα και σε δίκτυα εθνικής και παγκόσμιας εμβέλειας. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα είναι αυτό χειρουργού η οποία, σε χωντανή μετάδοση από ψηφιακ'η πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, κατήγγειλε την επίμαχη ασφαλιστική ότι απέρριψε το αίτημα της ασθενούς της για κάλυψη της χειρουργικής πράξης που είχε προεγκριθεί και η πάσχουσα ήδη υφίστατο εκείνη την ώρα: ήταν αναίσθητη στη χειρουργική κλίνη εν μέσω χειρουργείου την ώρα που η γιατρός της δέχθηκε κλήση από την εταιρεία. Η τελευταία μάλιστα αναγκάστηκε να αφήσει για κάποια ώρα το χειρουργείο της ασθενούς στη μέση κάτω από τις ασφυκτικές πιέσεις που της ασκήθηκαν από την ασφαλιστική. 
Από τα πιο ουσιαστικά θέματα που ανέκυψαν στον απόηχο της υπόθεσης Μαντζιόνε, λόγω των μαζικών δικονομικών ενεργειών που ακολούθησαν απέναντι σε ασφαλιστικές, αλλά και της μεγάλης κοινωνικής κινητοποίησης γενικότερα, είναι αυτό των αδικαιολόγητων ποσοστών άρνησης παροχής υγειονομικών υπηρεσιών σε ασφαλισμένους. Είναι αρκετές οι καταγγελίες πρώην εργαζομένων στις εν λόγω εταιρείες, κάποιοι εκ των οποίων έρχονταν σε επικοινωνία με ασφαλισμένους για να κάνουν τη βρώμικη δουλειά απόρριψης υγειονομικών παροχών που ήταν απαραίτητες. Από την άλλη, CEOs και άλλοι γραφειοκράτες των επίμαχων ασφαλιστικών, είχαν και σε αυτό τους το «πρόβλημα» έτοιμη την λύση: εκπαιδευμένα λογισμικά τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) που, με ποσοστά εσφαλμένων απορρίψεων που άγγιζαν το 90%, δεν θα κινδύνευαν να τους δημιουργήσουν «χασούρα» λόγω ηθικών, ανθρώπινων διλλημάτων.
Κι ενόσω όλα τα παραπάνω συνέβαιναν στην παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη της Δύσης, σε μια άλλη γεωγραφική περιοχή, που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε με μια ευρεία έννοια ως τον «καπιταλιστικό παράδεισο» της ευρωπαϊκής ηπείρου, το Ηνωμένο Βασίλειο προσπαθούσε να συνέλθει από την παραζάλη και την οικονομική ζημιά που υπέστη. Οι γιατροί (και όχι μόνο) (ΕΔΩ) είχαν μόλις διανύσει μια από τις πιο ιστορικές και μεγαλύτερες σε χρονική έκταση και συμμετοχή απεργίες του κλάδου των υγειονομικών. Έπειτα από μια διακοπή που ακολούθησε την εκλογή των Εργατικών και τους απαραίτητους συμβιβασμούς και από τις δύο πλευρές, αλλά κυρίως αυτής των υγειονομικών, οι απεργιακοί κύκλοι συνεχίζονται, μια που σχεδόν όλες οι υποσχέσεις της κυβέρνησης παραμένουν ανεκπλήρωτες. Οι διεκδικήσεις έχουν μπροστάρηδες τους «νεαρούς» γιατρούς (Junior ή Resident Doctors), δηλαδή αυτούς που εργάζονται λαμβάνοντας παράλληλα εκπαίδευση για ιατρική ειδικότητα.
Παρόλο που τα αιτήματα των γιατρών είναι κυρίως οικονομικά, συνομολογείται πως η υπερεργασία, οι δυσθεώρητες λίστες αναμονής και γενικότερα η υποβάθμιση του ιστορικου NHS βρίσκονται καιρό σε εξέλιξη. Όμως και εκεί, το κρατικό χρήμα επενδύεται σε ψηφιοποίηση και τεχνητή νοημοσύνη, ενώ το πρόβλημα της υποστελέχωσης αντιμετωπίζεται από την πολιτεία με συμβόλαια διαφορετικών ταχυτήτων, παχυλές αμοιβές εταιρικών υγειονομικών που καλύπτουν «τρύπες», «φτηνούς γιατρούς» που παράγονται με πληρωμένα προγράμματα κατάρτισης και φοίτηση σε πανεπιστήμια συντομότερης διάρκειας που παραδίδουν έτοιμους "ειδικούς" (βλέπε ειδικούς Γενικής Ιατρικής).
Παραπάνω παραθέτω απλώς μια μεγάλη, ενδεικτική και μακρινή εικόνα της στρατηγικής αμέλειας κολοσσιαίων συστημάτων υγείας να προάγουν όντως την Υγεία. Το δε παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου θεωρείται από τα πιο επιτυχημένα, κοινωνικά συστήματα υγείας παγκοσμίως. Πράγματι, στα απόνερα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπό μια εκλεγμένη κυβέρνηση εργατικών με κάποιους εμπνευσμένους ηγέτες (όπως ο μέγας οραματιστής και θεμελιωτής του NHS, Ουαλός Aneurin Bevan), το σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου αναπτύχθηκε, στελεχώθηκε και έδωσε έμφαση στην έρευνα και την εκπαίδευση υγειονομικών και πληθυσμού. Ομολογουμένως, γνώρισε ένδοξες μέρες, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας. Δυστυχώς σήμερα το NHS είναι αρκετά ιατρικο/τεχνολογικο/ψηφιο-κεντρικό και λιγότερο ασθενοκεντρικό. Παγιδεύει ασθενείς και υγειονομικούς μέσα σε εγγενείς αγκυλώσεις, γραφειοκρατία και προκλήσεις που αφορούν διακυμάνσεις στην αγορά με την οποία η άσκηση ιατρικής είναι συνυφασμένη, καθώς έχει μετουσιωθεί από καιρό σε πεδίο βοράς για ημετέρους της πολιτικής ηγεσίας και διανύει μέρες δομικής αποσύνθεσης.
Στο επόμενο μέρος του άρθρου θα προσπαθήσω να επικεντρωθώ στην εγχώρια πραγματικότητα και να προσεγγίσω μια εικόνα συγγενή στην αίσθηση και τα βιώματα αναρίθμητων εμπειριών από καθημερινούς ανθρώπους, υγειονομικούς ή πολίτες, παραλήπτες υπηρεσιών υγείας ή απλώς ατόμων του περιβάλλοντος τους, οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με τους ντόπιους φορείς διαχείρισης της αρρώστιας.
Κλείνοντας αυτό το πρώτο μέρος θα ήθελα να σημειώσω, ως επαγγελματίας υγείας αλλά και ως λήπτρια σχετικών υπηρεσιών η ίδια, πως η Υγεία είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από τα συστήματα που ευαγγελίζονται ότι την εξασφαλίζουν. Είναι προσωπική και συλλογική απόφαση και δράση. Σίγουρα, δεν είναι ούτε ζήτημα πανάκριβων τεχνολογικών και ψηφιακών συστημάτων αιχμής, ούτε αποκλειστικά ζήτημα «ειδικών». Αντίθετα, η Υγεία οφείλει να έχει στο κέντρο της ανθρώπους με διαφορετικές αναφορές, ανάγκες και εμπειρίες και αφορά όλες, όλους, όλα.
ΕΙΚΟΝΑ: Ο Πρώτος Τραυματίας, του Sir John Lavery (1914)
----------------------------------------------------------
Η Ζωή Κιούρκα σπούδασε Ιατρική και ειδικεύεται στην Ορθοπαιδική Χειρουργική και Τραυματολογία. Στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα της περιλαμβάνεται η συσχέτιση ψυχικών, σωματικών και συστημικών συνθηκών με την υγεία και τη νόσο. Όσο μπορεί, γράφει, τραγουδά και παρεμβαίνει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου