Ο καπιταλισμός νικά παντού. Αλλά ο Μαρξ ως διάγνωση του τι δεν λειτουργεί και παραμένει βαθιά ζωντανός.
Εκατόν σαράντα χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Καρλ Μαρξ μοιάζει να επιστρέφει εκεί όπου πάντα ευδοκιμούσε: στις περιόδους μεγάλων κρίσεων. Το 2025, σε έναν κόσμο που συγκλονίζεται από πολέμους, πληθωρισμό, διεύρυνση των ανισοτήτων και επιθετική τεχνολογική αναδιάρθρωση της οικονομίας, οι αναλύσεις του θυμίζουν λιγότερο ιδεολογικά μανιφέστα και περισσότερο… εγχειρίδιο καθημερινής επιβίωσης.
Ο Μαρξ παραμένει επίκαιρος για έναν απλό λόγο: επειδή περιέγραψε με απόλυτη καθαρότητα τα αδιέξοδα του καπιταλισμού. Το 1% που συγκεντρώνει τον πλούτο, οι εταιρικοί γίγαντες που ξεπερνούν σε ισχύ κράτη, οι κρίσεις που επανέρχονται κυκλικά όλα αυτά δεν είναι σύγχρονες αποκαλύψεις, αλλά βασικές προβλέψεις του «Κεφαλαίου». Στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης, της gig economy και της ψηφιακής επιτήρησης, η έννοια της αλλοτρίωσης γίνεται πιο έντονη, όχι λιγότερη.
Παράλληλα, οι μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις του σήμερα—από τις διεκδικήσεις για αξιοπρεπείς μισθούς μέχρι τις αντιστάσεις απέναντι στα ολιγοπώλια χρησιμοποιούν όρους και εργαλεία ανάλυσης που έχουν μαρξιστική μήτρα. Η συζήτηση για «συγκέντρωση κεφαλαίου», «εκμετάλλευση εργασίας» και «συστημική ανισότητα» είναι πλέον mainstream. Ακόμη και οικονομολόγοι κάθε άλλο παρά μαρξιστές προσφεύγουν στις ίδιες διαπιστώσεις για να εξηγήσουν τις σημερινές πιέσεις στις δημοκρατίες.
Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι ο μαρξισμός ως πολιτικό σύστημα επιστρέφει. Οι εφαρμογές του 20ού αιώνα απέτυχαν, συχνά καταλήγοντας σε αυταρχισμό και οικονομική στασιμότητα. Όμως η κριτική του Μαρξ στον τρόπο λειτουργίας του καπιταλισμού αποδείχθηκε εκπληκτικά ανθεκτική. Μπορεί να μην αποτελεί πλέον πολιτικό πρόγραμμα, παραμένει όμως ένα ισχυρό αναλυτικό εργαλείο που εξηγεί γιατί ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας αισθάνεται ότι ο κόσμος αλλάζει χωρίς αυτούς και εις βάρος τους.
Ίσως αυτό να είναι και το μεγαλύτερο παράδοξο του 2025: Ο καπιταλισμός νικά παντού. Αλλά ο Μαρξ ως διάγνωση του τι δεν λειτουργεί και παραμένει βαθιά ζωντανός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου